Brief regering : Aanbevelingen Focus op heling

Nr. 694 BRIEF VAN DE MINISTER VAN JUSTITIE EN VEILIGHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 14 maart 2022

Tijdens het Algemeen Overleg over de bestrijding van georganiseerde criminaliteit
op 2 februari 2017 is gevraagd een schriftelijke reactie te geven op de aanbevelingen
uit het onderzoek Focus op heling en daarbij in het bijzonder in te gaan op de wenselijkheid van een verbod op contante
betaling, met name in branches voor tweedehands goederen, juweliers, goudopkopers,
metaalhandelaren en auto’s.1 De toenmalige Minister van Veiligheid en Justitie heeft toegezegd daarop in te gaan
op het moment dat het wetsvoorstel voor een verbeterde helingbestrijding aan uw Kamer
zou worden aangeboden. Onlangs is dit wetsvoorstel bij uw Kamer aanhangig gemaakt
(Kamerstuk 36 036). De afgelopen jaren zijn daarnaast veel andere activiteiten ontplooid ter verbetering
van de bestrijding van heling. Met deze brief doe ik de toezegging gestand om en marge van het ingediende wetsvoorstel in te gaan op de aanbevelingen uit het rapport Focus op heling (Kamerstuk 28 684, nr. 475).

Nut en noodzaak van de helingbestrijding

De bestrijding van heling heeft jarenlang relatief weinig belangstelling gekregen
van politie en justitie. In de veelvoud aan gepleegde delicten moesten uiteraard keuzes
gemaakt worden en dan viel een «slachtofferloos» strafbaar feit als heling al snel
buiten de boot. En zo kon het gebeuren dat – volgens het onderzoek uit 2016 – er van
het aantal door de politie geregistreerde helingzaken gemiddeld slechts een kwart
bij het OM belandde. De vernieuwing van de helingaanpak, die een decennium geleden
aanving, heeft hierin veel verandering gebracht. Aan heling liggen immers een groot
aantal, ook zeer ernstige vermogensdelicten ten grondslag, variërend van eenvoudige
diefstallen, fraude en oplichting tot inbraken, overvallen, straatroven en roofmoorden.
Ook schuilt achter de helingmarkt een louche wereld van malafide handel, waarbij georganiseerde
criminaliteit aan de orde is en die leidt tot ondermijning van de samenleving.

Naar schatting wordt zo’n tachtig procent van de ontvreemde goederen te gelde gemaakt.
Het frustreren van de afzetmarkt voor gestolen goederen leidt indirect tot het voorkomen
van vermogensdelicten die aan heling ten grondslag liggen. Zonder heler geen steler.
Daarnaast draagt de aanpak bij aan het oplossen van deze delicten, want door de buit
te traceren wordt de pakkans van helers en stelers vergroot. De bijdrage die aldus
geleverd kan worden aan de bestrijding van criminaliteit, heeft met de opkomst van
de digitalisering een nieuwe impuls gekregen. Zo kunnen burgers en bedrijven in de
database Stop Heling nagaan of een aangeboden tweedehands goed als gestolen bij de
politie geregistreerd staat en in dat geval hiervan bij de politie melding doen. Ten
tweede is het Digitaal Opkopers Register (DOR) ontwikkeld als het inkoopregister voor
de bij algemene maatregel van bestuur aangewezen opkopers van en handelaren in gebruikte
en ongeregelde goederen. Op grond van artikel 437 van het Wetboek van Strafrecht zijn
zij verplicht een aantal gegevens over die goederen en de identificerende persoonsgegevens
van degenen die deze goederen aangeboden hebben, vast te leggen. Het DOR is gekoppeld
aan de database Stop Heling. Zodra een gestolen goed wordt opgekocht en in het DOR
genoteerd, ontvangt de politie hiervan geautomatiseerd een melding. Ten slotte is
het Digitaal Opkopers Loket (DOL) ontwikkeld als loket waar voornoemde opkopers en
handelaren zich digitaal bij de gemeente melden alwaar zij hun beroep of bedrijf uitoefenen
(artikel 437ter van het Wetboek van Strafrecht). Met het DOL houden de handhavers
een actueel overzicht van de opkopers en handelaren in hun werkgebied. In het hiervoor
genoemde wetsvoorstel hangt het gebruik van het DOR en DOL niet langer af van een
gemeentelijk besluit, maar wordt het gebruik van die voorzieningen in alle gemeenten
verplicht gesteld, dus ook daar waar opkopers en handelaren nu nog gebruik mogen maken
van de papieren versie van het inkoopregister of zich nog fysiek bij een gemeente
mogen melden.

Aanbevelingen Focus op heling

In het onderzoeksrapport Focus op heling is in 2016 een analyse gemaakt van de helingmarkt, de helers, de afzetkanalen, de
perceptie van heling en de aanpak van heling.2 De onderzoekers constateerden dat Nederland met de database Stop Heling en het DOR
– DOL was toen niet nog niet uitontwikkeld – ver vooruitliep op het buitenland en
hiermee aansprekende resultaten boekte. Voor extra kansen in de aanpak deden ze zes
aanbevelingen.

1. Toepassing van de Market Reduction Approach

In de door Groot-Brittannië ontwikkelde Market Reduction Approach maakt de politie
op basis van meerdere bronnen een lokale analyse van diefstalgevoelige goederen en
de afzetmarkt voor deze goederen. Met gerichte interventies wordt vervolgens deze
markt verstoord. Uit evaluatieonderzoek is echter gebleken dat deze aanpak niet heeft
geleid tot een daling van de criminaliteit, mede omdat de interventies onvoldoende
lokaal tot uitvoering konden komen. De onderzoekers bevelen aan de Britse methodiek
te gebruiken voor het verzamelen van kwalitatieve informatie over de helingmarkt. Inderdaad, maakt ook de Nederlandse politie analyses
van diefstalgevoelige goederen, zij het niet op lokaal, maar op landelijk niveau.
Deze analyses vormen de basis voor het aanwijzen van de goederen waarvoor op grond
van het wetsvoorstel een registratieplicht in het DOR zal gelden. In aanvulling hierop
zullen we ook analyses gaan maken van specifieke afzetmarkten, zoals het internet.

2. Meer aandacht voor heling bij de professionals

Ten tweede doen de onderzoekers de aanbeveling om meer prioriteit en aandacht voor
de helingaanpak te genereren bij de professionals. Er is de afgelopen jaren veel ingezet
op communicatie naar de doelgroepen gemeenten, politie en OM. Het is de verwachting
dat ook met de landelijke implementatie van de verplichtingen die geïntroduceerd worden
met het wetsvoorstel, extra aandacht gegenereerd zal worden voor het gebruik van de
digitale voorzieningen Stop Heling, DOR en DOL.

Verbod op contante betaling voor opkopers en handelaren in gebruikte goederen

In een verbod op contante betaling bij het verwerven van gebruikte en ongeregelde
goederen zien de onderzoekers een extra drempel tegen de doorverkoop van ontvreemde
spullen. De veronderstelling is dat dieven snel geld willen ontvangen en dat zij via
gegevens van de rekeninghouder sneller traceerbaar zijn. Na het afwegen van de voor-
en nadelen van een dergelijk verbod is besloten deze aanbeveling niet mee te nemen
in het wetsvoorstel. In de ons omringende landen waar een verbod op contante betaling
is ingevoerd voor de metaalhandel, is gebleken dat kwaadwillenden dit eenvoudig omzeilen
door gebruik te maken van zogeheten geldezels, die hun rekening door criminelen laten
gebruiken om geld over te boeken. Daarnaast is de aanbieder van een goed in de praktijk
niet eenvoudig via zijn bankrekening te achterhalen. Een opsporingsambtenaar kan pas
over bankgegevens beschikken, als daarvoor een vordering op grond van artikel 126nd
van het Wetboek van Strafvordering is gedaan. Voorts voorziet het in het wetsvoorstel
aangepaste artikel 437 van het Wetboek van Strafrecht al in de verplichting voor opkopers
en handelaren om zich te vergewissen van de identiteit van de aanbieder en de identificerende
gegevens te noteren in hun inkoopregister. Overigens is het voor de eigen veiligheid van deze ondernemers wel aan te bevelen dat zij zo min mogelijk contant
betalen, omdat zij met minder geld op voorraad een kleiner risico lopen op een overval.

3. Verbeteren perceptie van de ernst van heling

In het onderzoek Focus op heling is gebleken dat 9% van de Nederlanders bereid is gestolen spullen te kopen. Belangrijke
overwegingen daarbij zijn de lage prijs in combinatie met de laag ingeschatte pakkans.
Van deze respondenten gaf bijna een derde aan zich daadwerkelijk aan heling schuldig
te hebben gemaakt. Geëxtrapoleerd naar de totale bevolking zijn ruim 1,2 miljoen Nederlanders
bereid tot heling en hebben 422.000 van hen zich hieraan wel eens schuldig gemaakt.
Op basis van dit resultaat adviseren de onderzoekers in de publieksvoorlichting meer
aandacht te besteden aan de perceptie van de ernst van heling en de link te leggen
met diefstal en slachtofferschap. Heling zou hierdoor dezelfde ongewenste status moeten
krijgen als de verkoop van de plofkip. In de publieksvoorlichting wordt inderdaad
aan dit aspect aandacht besteed.3 Daarnaast zal de beoogde verhoging van de pakkans via Stop Heling en het DOR de perceptie
beïnvloeden.

4. Landelijk digitaal loket voor de meldplicht

In de onderzoeksperiode was het DOL reeds als pilot in ontwikkeling in Rotterdam.
De aanbeveling van de onderzoekers om het DOL landelijk beschikbaar te stellen is
uitgevoerd. Per 1 januari 2022 maken al 146 gemeenten gebruik van het DOL. Zoals gezegd,
is in het eerder genoemde wetsvoorstel voorgesteld het gebruik van het DOL landelijk
verplicht te stellen voor alle opkopers van en handelaren in gebruikte en ongeregelde
goederen die bij algemene maatregel van bestuur zijn aangewezen.

5. Vereenvoudigen van de registratie van eigendommen

De helingbestrijding staat en valt met de registratie van waardevolle eigendommen
door de rechtmatige eigenaar. Als hij de unieke nummers, kenmerken en/of foto’s niet
vooraf heeft vastgelegd, belandt er na diefstal van zijn bezittingen minder bruikbare
informatie in de aangifte, kunnen die gegevens niet opgenomen worden in de database
Stop Heling, is een diefstalcheck onmogelijk, ontstaan geen hits met DOR en is er
een geringere kans dat de dader gepakt wordt en het slachtoffer zijn spullen terugkrijgt.
De onderzoekers adviseren dan ook de registratie van eigendommen te stimuleren en
te vergemakkelijken. Het ministerie besteedt in de communicatie inderdaad steevast
aandacht aan het belang van goede registratie van je eigendommen. Dit wordt ook praktisch
mogelijk gemaakt via de app Stop Heling, waarmee eigendommen geregistreerd kunnen
worden, samen met de gescande serienummers en het uploaden van foto’s. Het blijft
evenwel lastig burgers te bewegen tot het gebruik van deze app. Focusgroepen onderzoek
heeft eerder uitgewezen dat vooral de vergoeding door de verzekeraar en scepsis over
de kans om eigendommen na diefstal terug te krijgen hierbij een rol spelen. Als oplossing
wordt thans de mogelijkheid onderzocht om unieke kenmerken direct bij de verkoop van
nieuwe waardevolle goederen vast te leggen, als extra service van de ondernemer aan
zijn klanten.

De Minister van Justitie en Veiligheid, D. Yeşilgöz-Zegerius