Brief regering : Ontwikkelingen t.a.v. wegtunnels Rijkswaterstaat

Nr. 41 BRIEF VAN DE MINISTER VAN INFRASTRUCTUUR EN WATERSTAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 24 december 2021

Met deze brief informeer ik u over de actuele ontwikkelingen binnen verschillende
wegtunnels van Rijkswaterstaat.

A73 tunnels – Roertunnel en tunnel Swalmen

De Roertunnel en de tunnel Swalmen zijn onderdeel van het tracé van de A73. Deze tunnels
worden in de zomer van 2023 gerenoveerd als onderdeel van het programma Vervanging
en Renovatie (VenR). De aanbesteding van het project zit in de afrondende fase. Onderdeel
van de renovatie is het vervangen van het snelheidsdiscriminatiesysteem (SDS). Het
SDS detecteert onder andere snelheidsonderschrijdingen, stilstaande voertuigen en
spookrijders.

Doordat een deel van het systeem aan het einde van zijn levensduur is en cruciale
reserveonderdelen niet meer leverbaar zijn kan het SDS niet meer goed onderhouden
worden. Zo bleek in september jl. dat de zgn. «redundantie» (dubbele uitvoering) van
de communicatieverbinding van het SDS systeem in één van de tunnelbuizen van de tunnel
Swalmen was weggevallen. Hierdoor is er geen back up, in het geval dat het systeem
uitvalt waarmee de functionaliteit van het systeem erg kwetsbaar is in het geval van
nieuwe storingen.

Bij storing of uitval van het SDS voldoen de tunnels niet meer aan één van de randvoorwaarden
voor veiligheid en daarmee voor het veilig in bedrijf hebben (open zijn) van de A73
tunnels. Als het systeem uitvalt of op korte termijn dreigt uit te vallen dan zal
RWS direct handelen en zal (worst case) tunnelsluiting volgen. Dit gebeurt in overleg
met de gemeente Roermond (bevoegd gezag) en de onafhankelijk veiligheidsbeambte wegtunnels.
Door zo te handelen ontstaat er bij uitval van het SDS geen onveilige situatie voor
het wegverkeer in de tunnels. Een consequentie kan wel zijn dat doorgaand verkeer
moet omrijden en het regionaal netwerk overbelast raakt.

Om te voorkomen dat het SDS in de A73 tunnels uitvalt en de tunnels dicht moeten,
doet Rijkswaterstaat onderzoek naar te nemen beheersmaatregelen. Zo wordt onderzocht
of het mogelijk is om het meest kritische deel van het systeem te kopiëren om zo het
huidige systeem in de lucht te houden en te zorgen voor een back up. De uitkomsten
van het onderzoek zijn naar verwachting eind januari bekend. Daarnaast wordt onderzocht
of het mogelijk is met een tijdelijk te bouwen systeem, de functie van het SDS over
te nemen. De realisatietermijn duurt circa vijf maanden. Omdat dit mogelijk geen soelaas
kan bieden worden door RWS samen met de gemeente Roermond en de veiligheidsbeambte
wegtunnels RWS begin januari op voorhand een aantal scenario’s doordacht voor de verkeersveiligheid
en bereikbaarheid. Dit zodat er snel gehandeld kan worden in het geval er een storing
optreedt voordat het systeem vervangen is. Daarbij wordt ook gekeken of het, bezien
vanuit de algehele veiligheid, onder voorwaarden verantwoord kan zijn om de tunnels
toch open te laten door het inzetten van tijdelijke compenserende beheersmaatregelen,
bijvoorbeeld door het extra schouwen, invoeren van een snelheidsbeperking en/of rijbaanafsluiting.
De nadelen van het afsluiten van de tunnel voor de omgeving en de weggebruikers, zoals
de verminderde bereikbaarheid en risico’s voor het omliggende wegennet vanwege de
omleidingsroutes, worden uiteraard meegenomen in de afweging.

Zoals hierboven beschreven is het streven om het SDS, als onderdeel van het VenR programma,
in 2023 te vervangen. Vooruitlopend hierop is het huidige SDS in 2019 geoptimaliseerd
voor het detecteren van spookrijders. Dit naar aanleiding van het dodelijke ongeval
in 2017 met een spookrijder en een andere weggebruiker op de A73 ten noorden van de
Roertunnel. Door het aanbrengen van detectielussen is er een grotere kans om spookrijders
die de tunnel inrijden, te detecteren1. Aangezien deze lussen vrij recent zijn aangebracht geldt het verhoogde risico op
storing of uitval daarom niet voor de detectielussen. De Onderzoeksraad voor Veiligheid
(OVV) heeft onderzoek gedaan naar dit ongeval2. Op 30 maart 2021 bent u geïnformeerd over de reactie op de aanbevelingen die, mede
namens de Minister van Justitie en Veiligheid, naar de OVV is gestuurd3.

Nagegaan is of een soortgelijk risico zich ook bij andere tunnels kan voordoen waar
gebruik wordt gemaakt van een SDS of vergelijkbaar systeem. Op dit moment is er bij
andere tunnels nog geen schaarste van onderdelen op het SDS of vergelijkbaar systeem.
Wel is het gebruikelijke risico op technisch falen, storingen en daarmee uitval van
systemen altijd beperkt aanwezig en wordt er gemonitord via de reguliere onderhoudscontracten.
De grote vervanging van de systemen maakt onderdeel uit van de VenR opgave. Bij tijdige
realisatie van dit programma worden risico’s op uitval beperkt, echter eventueel (verder)
uitstellen van VenR projecten kan wel hier toe gaan leiden.

Rijkswaterstaat zal bij de situatie in de A73 tunnels gezamenlijk met de gemeente
Roermond optrekken binnen ieders taak en verantwoordelijkheid. Mocht de situatie daar
aanleiding toe geven dan zal ik uw Kamer hier nader over informeren.

Heinenoordtunnel

RWS voert als tunnelbeheerder gesprekken met de bevoegd gezagen (desbetreffende gemeente)
en de Veiligheidsregio’s over de tunnelveiligheid in de tunnels. Ook worden er inspecties
uitgevoerd op de veiligheidsvoorzieningen. Eén van de onderwerpen die bij tunnelveiligheid
een rol speelt zijn de brandblusvoorzieningen. Bij het blussysteem is de optimale
waterdruk voor de brandweer van belang. Hoge druk leidt mogelijk tot risico’s bij
gebruik van de voorzieningen, terwijl een te lage druk kan leiden tot een te laag
debiet (te weinig water opbrengst).

In augustus 2021 is uit een inspectie in de Heinenoordtunnel (A29) gebleken dat de
aanwezige tanks met schuimvormend middel niet allemaal meer voldeden en de bluswaterdruk
hoog is. Door een hoge waterdruk zijn bij een brand in de tunnel de slanghaspels moeilijker
te bedienen voor weggebruikers en hulpverleners. Nadat de inspectierapporten door
RWS zijn beoordeeld, zijn de desbetreffende veiligheidsregio’s op 17 november jl.
en gemeente Barendrecht op 19 november jl. over geïnformeerd. Waarna gezamenlijk op
23 november jl. de tunnel bezocht en geïnspecteerd is, waarbij is geconstateerd en
bepaald wat er moet gebeuren.

De werkzaamheden voor de benodigde aanpassingen zijn 9 tot en met 13 december jl.
uitgevoerd. Vervolgens is 19 december jl. getest of de hoge waterdruk en het schuimvormend
middel (voldoende beschikbaarheid) aan de gestelde eisen voldoen. Door de gemeente
Barendrecht is vastgesteld dat dit voor het schuimvormend middel het geval is. Ook
heeft de bij de wet onafhankelijk aangestelde veiligheidsbeambte wegtunnels geadviseerd
de slanghaspels in de tunnel te gebruiken bij brand. De gemeente Barendrecht heeft
dit advies overgenomen. Vanwege de hoge waterdruk wordt er wel een gebruiksaanwijzing
op de slanghaspels geplaatst. Door de gemeente Barendrecht is geconstateerd dat de
hoge waterdruk niet aan de gestelde eisen voldoet. Daarom is een last onder dwangsom
opgelegd.

Conform de voorwaarden uit de last onder dwangsom van de gemeente Barendrecht worden
daarnaast vanaf vrijdag 24 december aan beide zijden van de Heinenoordtunnel tijdelijk
twee bemande blusvoertuigen geplaatst. De blusvoertuigen zijn in geval van een brand
in de tunnel direct ter plaatse om hulp te bieden in geval de slanghaspels onvoldoende
zijn. Rijkswaterstaat werkt in overleg met de veiligheidsregio’s aan een oplossing
om de waterdruk in de brandblusvoorzieningen zo snel mogelijk weer te verlagen en
te voldoen aan de voorwaarden. Tot die tijd zullen de blusvoertuigen bij de tunnel
blijven staan.

Brandwerendheid wegtunnels

Over de stand van zaken van de verminderde brandwerendheid van beton bij de vier wegtunnels
die na 2008 opgeleverd zijn is uw Kamer eerder geïnformeerd4. Ondanks het niet voldoen van het beton aan de brandwerendheidseisen kunnen de wegtunnels
veilig gebruikt worden door de weggebruikers. Hiervoor zijn in overleg met de desbetreffende
bevoegde gezagen en hulpdiensten indien nodig ook tijdelijke operationele maatregelen
getroffen. Naast veiligheid voor de weggebruiker hebben de eisen ook betrekking op
het behoud van de tunnel. Om de tunnels aantoonbaar te laten voldoen aan de wettelijke
normen voor brandwerendheid is in 2018 besloten om hittewerende bekleding aan te brengen5. Op 16 februari jl. is uw Kamer geïnformeerd dat ook de zeven tunnels opgeleverd
in de periode 2000–2008 afspatten van beton laten zien en sprake lijkt van dezelfde
situatie als de vier tunnels opgeleverd tussen 2008 en 20176. Ook hier zijn indien nodig tijdelijke operationele maatregelen getroffen. Daarmee
gaat het in totaal om elf tunnels die in de periode 2000–2017 zijn opgeleverd, zie
bijlage.

De oplossing van het op grote schaal aanbrengen van hittewerende bekleding in deze
tunnels zou leiden tot langdurige afsluitingen en hinder voor het wegverkeer. Daarom
is opdracht gegeven tot nader onderzoek door een hoogleraar en deskundige in betonconstructies.
Zij hebben onderzocht of er alternatieve oplossingen zijn hoe aan de wettelijke brandwerendheidseisen
in landtunnels kan worden voldaan en de overlast voor de omgeving kan worden beperkt.
Uit dit verkennende onderzoek blijkt dat het op grote schaal aanbrengen van hittewerende
bekleding in landtunnels mogelijk achterwege kan worden gelaten of slechts in beperkte
mate hoeft te worden aangebracht7. Dit vereist wel dat voor de verschillende landstunnels gezamenlijk met de gemeente
(bevoegd gezag) tunnelspecifiek onderzoek wordt uitgevoerd. Dit wordt de komende periode
opgepakt. Tot die tijd blijven de tijdelijke operationele maatregelen gehandhaafd. Begin volgend jaar zal er samen met de desbetreffende
gemeenten gekeken worden naar de planning van het vervolgtraject en de prioritering
welke tunnels als eerste onderzocht worden.

Tunnels onder water zijn niet meegenomen in het onderzoek. Bij tunnels onder water
kan de mogelijke gevolgschade van een brand namelijk zeer omvangrijk zijn en wordt
om deze reden vastgehouden aan herstel met hittewerende bekleding. Dit vanwege de
bereikbaarheid van een regio en de hoge kosten bij herstel van de tunnel.

Ik zal uw Kamer informeren over de voortgang van het tunnelspecifiek onderzoek bij
landtunnels en de uit te voeren werkzaamheden bij de tunnels onder water.

Hoogachtend,

De Minister van infrastructuur en waterstaat, B. Visser

Bijlage – overzicht tunnels periode 2000–2017

• Salland-Twentetunnel (N35); • Ketheltunnel (A4);

• Tweede Coentunnel (A10); • Koning Willem Alexandertunnel (A2);

• Roertunnel (A73); • Tunnel Swalmen (A73);

• 2e Beneluxtunnel (A4);

• Thomassentunnel (A15)

• Drie Sijtwendetunnels (N14)