Brief regering : Vervolgaanpak vuurtoren Kijkduin

Nr. 72
BRIEF VAN DE MINISTER VAN INFRASTRUCTUUR EN WATERSTAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 9 december 2021

Op 21 september jl. is uw Kamer geïnformeerd (Kamerstuk 35 925 XII, nr. 5) dat de gemeente Den Helder op advies van Rijkswaterstaat (RWS) de omgeving van de
monumentale vuurtoren Kijkduin in Den Helder, beter bekend als «Lange Jaap», per direct
heeft moeten afsluiten, omdat niet voor de constructieve veiligheid kon worden ingestaan.
Het risico op omvallen, zeker in geval van storm is dusdanig dat de omgeving veilig
moest worden gesteld. Al langer was bekend dat er aan de vuurtoren onderhoud nodig
is. Uit een nieuwe inspectie bleek echter dat er lange scheuren zijn ontstaan in de
wanden, waardoor directe afzetting nodig was. Uit de vele reacties die het ministerie
heeft ontvangen, waaronder de duizenden kaarten met de oproep om Lange Jaap te behouden,
blijkt hoe zeer mensen uit de omgeving en ver daarbuiten zijn gehecht aan de beeldbepalende
toren.

Met deze brief informeer ik u over de uitkomsten van het nadere onderzoek van ingenieursbureau
Rotterdam, TNO en PT Structural (zie bijlage)1 naar de constructieve veiligheid van Lange Jaap en de vervolgaanpak. Ook informeer
ik uw Kamer over de reconstructie die is gemaakt van het beheer van de vuurtoren Lange
Jaap in de afgelopen jaren. Tot slot wordt u geïnformeerd over het onderzoek naar
de staat van de andere monumentale vuurtorens van Rijkswaterstaat. Separaat ontvangt
u de beantwoording van de vragen van de leden Rudmer Heerema (VVD) en Geurts (CDA)
(Aanhangsel Handelingen II 2021/22, nr. 1028).

Uitkomsten aanvullend extern onderzoek

Het onderzoek van het ingenieursbureau Rotterdam, TNO en PT Structural (hierna ingenieursbureau
Rotterdam) bevestigt dat de actuele situatie als potentieel onveilig moet worden aangemerkt.
Dit betekent dat de toren niet betreden mag worden en niemand in de buurt van de toren
mag komen. De huidige afzetting, waardoor de weg en weilanden in een straal van 70
meter afgesloten zijn, moet daarom gehandhaafd blijven. Het onderzoek van ingenieursbureau
Rotterdam stelt dat aanvullende berekeningen niet kunnen resulteren in een betrouwbaar
advies over de constructieve veiligheid van de vuurtoren.

Er zijn ook toekomstscenario’s in beeld gebracht, waarbij de volgende hoofdopties
te onderscheiden zijn, namelijk: 1) de toren behouden en herstellen, 2) de toren (tijdelijk)
demonteren en herbouwen en 3) de toren slopen. Uit het onderzoeksrapport worden de
meeste scenario’s voor het herstel van de toren als technisch onhaalbaar of praktisch
niet toepasbaar aangemerkt. De conclusie van het ingenieursbureau Rotterdam wordt
door Rijkswaterstaat onderschreven.

De conclusie uit het rapport van ingenieursbureau Rotterdam zal voor velen hard aankomen.
Ik betreur ten zeerste dat de staat van deze monumentale vuurtoren, die in beheer
is van Rijkswaterstaat en waarvoor zij een zorgplicht heeft, zodanig slecht is geworden.
Dit had niet mogen gebeuren. Later in deze brief ga ik nader in op hoe deze situatie
heeft kunnen ontstaan en mijn vervolgstappen.

Dilemma

In het verlengde van het rapport merkt Rijkswaterstaat op dat er theoretisch mogelijkheden
zijn om scheuren in gietijzer te repareren, maar waarbij het zeer onzeker is of dit
uitvoerbaar is in de vuurtoren Lange Jaap. Een beperkende factor die zwaar meeweegt
is namelijk de stabiliteit van de vuurtoren. De huidige situatie verslechtert bovendien
verder in de tijd. Het onderzoeksrapport geeft aan dat er een progressieve toename
is in het aantal scheuren en in de groeisnelheid. Een belangrijke belemmering is dat
de toren en nabije omgeving niet veilig betreden kunnen worden om herstel- of stutwerkzaamheden
uit te voeren in of aan de vuurtoren. Dit maakt dat er vooralsnog geen mogelijkheden
lijken te zijn om de toren tijdelijk te stutten. Diezelfde belemmering geldt ook voor
de monitoring van de actuele veiligheidssituatie: die kan enkel visueel van afstand
plaatsvinden. Ook als met onbemande inspecties, zoals met drones, zou blijken dat
de scheuren over een bepaalde tijd nauwelijks groeien, kan hieruit volgens rapport
van het ingenieursbureau Rotterdam geen gewijzigd veiligheidsoordeel volgen, omdat
de scheuren niet gelijkmatig in de tijd groeien.

Uit het bovenstaande moet worden opgemaakt dat de vuurtoren nu als onveilig wordt
beoordeeld en dat goede monitoring van de actuele veiligheidssituatie praktisch onmogelijk
is. Het stormseizoen loopt bovendien tot 15 april. Dat maakt dat deze situatie niet
lang houdbaar is. Dat plaatst mij voor een dilemma, omdat de huidige staat van de
vuurtoren in combinatie met een eventuele storm gelet op het seizoen vraagt om snel
tot een besluit te komen en mijn wens om toch nog een poging te doen om te onderzoeken
of er geen mogelijkheden zijn om de vuurtoren te behouden en te herstellen.

Vervolgtraject

Daarom heeft het op dit moment mijn hoogste prioriteit om samen met de Rijksdienst
voor Cultureel Erfgoed (RCE) en de gemeente Den Helder te bezien of er echt geen mogelijkheden
zijn om de vuurtoren op korte termijn veilig te stutten, zodat daarna kan worden bezien
of op de lange termijn niet toch nog mogelijkheden zijn om de vuurtoren te behouden
en te herstellen. Hiervoor heb ik de RCE, hoogleraar Maljaars en technisch uitvoeringsdeskundige
Spelt gevraagd om een aanvullend onderzoek uit te voeren of de vuurtoren op de korte
termijn gestut en voor de lange termijn behouden kan worden. Zij zijn inmiddels gestart.
Ook de conclusies uit het onderzoeksrapport worden door hen getoetst om er zeker van
te zijn dat er geen mogelijke oplossingen over het hoofd zijn gezien. De verwachting
is dat het onderzoek van de RCE en de hoogleraar en de technisch uitvoeringsdeskundige
naar mogelijk behoud van de toren op korte termijn door middel van stutten en herstel
voor de toekomst medio januari 2022 voldoende zijn uitgewerkt om eind januari een
besluit te nemen over toekomst van vuurtoren Lange Jaap.

Tussenliggende periode

In het onderzoek dat nu door de RCE en de hoogleraar en technisch uitvoeringsdeskundige
wordt verricht, weeg ik uiteraard ook de oplossingen mee die door andere partijen
worden aangedragen. Tot nu toe heeft Rijkswaterstaat sinds 21 september jl. 14 voorstellen
voor oplossingen ontvangen, waarvan er inmiddels 11 zijn beoordeeld. Op basis van
de expertise binnen RWS biedt geen van deze voorstellen tot nu toe een uitvoerbare
oplossing voor behoud van vuurtoren Lange Jaap. Ik heb grote waardering voor het feit
dat partijen uit eigener beweging voorstellen doen voor de vuurtoren. Ik laat deze
voorstellen in het kader van het aanvullende onderzoek nogmaals beoordelen door de
RCE en de hoogleraar Maljaars en technisch uitvoeringsdeskundige Spelt.

Indien uit het onderzoek door de hoogleraar, de technisch uitvoeringsdeskundige en
de RCE blijkt dat Lange Jaap niet gestut kan worden en ook niet behouden kan blijven
in welke vorm dan ook, dan zal de toren veilig gedemonteerd moeten worden. Omdat nu
niet voor de constructieve veiligheid kan worden ingestaan, in combinatie met het
risico op omvallen zeker in geval van een eventuele storm is het van belang om na
de uitkomsten van het onderzoek eind januari 2022 dan ook snel te kunnen handelen.
Zeker aangezien de voorbereidingen hiervoor veel tijd kosten, laat ik vooruitlopend
op de besluitvorming eind januari 2022 Rijkswaterstaat in overleg met de gemeente
en de RCE het scenario van het eventueel demonteren van de vuurtoren voorbereiden.

Ik wil echter benadrukken dat ik het besluit daarover pas neem nadat ik de adviezen
van de hoogleraar, de technisch uitvoeringsdeskundige en de RCE heb ontvangen. Uiteraard
zal ik met de gemeente Den Helder samen optrekken in een vergunningentraject en het
informeren en betrekken van de inwoners over de uitkomsten van de onderzoeken en het
vervolgtraject als er een besluit is genomen.

Verleden beheer en onderhoud vuurtoren Kijkduin

Ik heb Rijkswaterstaat naar aanleiding van de ontstane situatie gevraagd om een reconstructie
op hoofdlijnen te laten opstellen inzake het beheer van de Lange Jaap sinds 1988.
Dit overzicht bevat alle onderzoeken en onderhoudsmaatregelen die sinds 1988 zijn
uitgevoerd en Rijkswaterstaat heeft kunnen herleiden. Het overzicht treft u als bijlage2 bij deze Kamerbrief. De stukken waar in de tijdlijn naar verwezen wordt, zijn terug
te vinden op de website van Rijkswaterstaat3. Uit het overzicht blijkt dat er onvoldoende aandacht is gegeven aan het onderhouden
en renoveren van de vuurtoren Lange Jaap. Tot mijn spijt moet worden geconcludeerd
dat Rijkswaterstaat weliswaar reguliere inspecties en verdiepende onderzoeken heeft
uitgevoerd en enkele herstelmaatregelen heeft gedaan, maar geen structurele maatregelen
heeft getroffen om de opgetreden degradatie van de constructie tegen te gaan of te
beperken. Vanwege de monumentale status, de bijzondere constructie en bijbehorende
onzekerheden is steeds met vervolgonderzoeken geprobeerd meer zekerheid te verkrijgen
over de mogelijke maatregelen, zoals het verhelpen of stoppen van vochtdoorslag en
scheurvorming, in plaats van dat er daadwerkelijk maatregelen zijn uitgevoerd.

Deze situatie had niet zo ver mogen komen. RWS heeft een zorgplicht voor monumenten
en deze is onvoldoende ingevuld.

De tijdlijn van Rijkswaterstaat bevat een aantal hiaten, zoals waarom er aan de bevindingen
van enkele onderzoeken geen vervolg is gegeven. Om deze hiaten op te helderen, mogelijke
externe signalen te achterhalen en om lessen te trekken uit de gang van zaken, heb
ik de Secretaris-Generaal van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat gevraagd
om een extern onderzoek uit te laten voeren om het doorlopen proces van de afgelopen
jaren te evalueren. Vanwege de mogelijke externe signalen wil ik ook de relevante
omgevingspartijen zoals Huisduiner Belang betrekken. De voorbereidingen daarvoor zijn
inmiddels getroffen, zodat er op zeer korte termijn gestart kan worden. Uw Kamer wordt
geïnformeerd over de uitkomsten van dit onderzoek.

Beheer en onderhoud vuurtorens

Er zijn 18 monumentale vuurtorens in beheer bij Rijkswaterstaat, waaronder vuurtoren
Lange Jaap. Zoals aan u gemeld op 21 september jl. wordt gekeken of dit probleem bij
meerdere vuurtorens speelt. Tien vuurtorens zijn dit jaar geïnspecteerd. Twee vuurtorens
zijn vorig jaar reeds geïnspecteerd. Hieruit blijkt dat de constructieve veiligheid
van de geïnspecteerde vuurtorens niet in het geding is. Bij de andere vijf vuurtorens
worden de inspecties dit jaar nog afgerond. De definitieve rapporten worden voor het
einde van het jaar verwacht. Ook ben ik met de RCE in gesprek over een gezamenlijke
visie op de toekomst van monumentale vuurtorens in Nederland. Over het geheel van
de uitkomsten van de inspectierapporten van de vuurtorens zal ik u nader informeren.

Tot slot

Helaas moet ik concluderen dat er fouten zijn gemaakt en er te lang geen structureel
onderhoud is uitgevoerd aan vuurtoren Lange Jaap. Dit had anders gemoeten. Ik begrijp
dat voor omwonenden en maar ook veel andere mensen de vuurtoren de Lange Jaap nauw
aan het hart ligt. Daarom wil ik alles op alles zetten om de omgeving snel duidelijkheid
te geven over de toekomst van de Lange Jaap. Over de uitkomsten van de in deze brief
genoemde onderzoeken en de vervolgstappen zal ik uw Kamer op de hoogte houden.

De Minister van Infrastructuur en Waterstaat,
B. Visser