Brief regering : Besluit tot boeteoplegging Autoriteit Persoonsgegevens

32 763 Verwerking en bescherming persoonsgegevens

Nr. 936 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN FINANCIËN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 7 december 2021

Bij brief van 17 juli 20201 heb ik uw Kamer geïnformeerd over de afronding van het onderzoek van de Autoriteit
Persoonsgegevens (hierna: AP) naar de verwerking van de nationaliteit van aanvragers
van de kinderopvangtoeslag bij Toeslagen. Ik heb vervolgens uw Kamer het rapport van
de AP: «De verwerking van de nationaliteit van aanvragers van kinderopvang toeslag»2 aangeboden. Bij deze aanbieding heb ik aangegeven dat ik de conclusies van de AP
onderschrijf en dat het aan de AP is om te besluiten of zij consequenties verbindt
aan de constateringen uit het rapport.

In vervolg op het onderzoeksrapport heeft de AP op 25 november jl. het aangekondigde
handhavingsbesluit genomen (een «Besluit tot boeteoplegging») en dat vandaag openbaar
gemaakt. Ik bied dat handhavingsbesluit als bijlage aan uw Kamer aan3 en geef hieronder een toelichting op het besluit. Alvorens ik in ga op de inhoud
van het handhavingsbesluit vat ik kort de bevindingen van de AP samen.

Rapport van Bevindingen

De AP heeft in juli 2020 geconcludeerd dat Toeslagen zonder wettelijke grondslag,
dus onrechtmatig:

• in ieder geval vanaf 1 januari 2016 tot 30 juni 2020 de dubbele nationaliteit van
Nederlanders heeft bewaard in het zogeheten Toeslagen Verstrekkingen Systeem (TVS),

• In ieder geval vanaf maart 2016 tot oktober 2018 de nationaliteit van aanvragers van
kinderopvangtoeslag heeft verwerkt voor een indicator in het risico-classificatiemodel,
en

• In ieder geval vanaf 1 januari 2016 tot februari 2019 de nationaliteit van aanvragers
van kinderopvangtoeslag heeft verwerkt voor de opsporing van georganiseerde fraude.

De AP oordeelde dat deze verwerkingen niet noodzakelijk waren voor de vervulling van
een publieke taak van Toeslagen. Daarnaast heeft de AP geoordeeld dat de verwerkingen
in het kader van het risico-classificatiemodel en bij de opsporing van georganiseerde
fraude zijn aan te merken als discriminerende verwerkingen en daarmee in strijd zijn
met de behoorlijkheid.

Zoals ik al aangaf in mijn brief van 17 juli 2020, beschouw ik de bevindingen van
de AP over de werkwijze bij Toeslagen als zeer ernstig. De AVG en het verbod op discriminatie
dienen strikt gerespecteerd te worden. Gelijke gevallen dienen gelijk behandeld te
worden. Ik wil dan ook nogmaals mijn oprechte excuses aanbieden.

Handhavingsbesluit AP

De AP heeft in het handhavingsbesluit voor deze drie overtredingen drie bestuurlijke
boetes van in totaal € 2.750.000,– opgelegd voor overtreding van artikel 5 en artikel 6
van de Algemene verordening gegevensbescherming (hierna: AVG) en artikel 6 en artikel 8
van de Wet bescherming persoonsgegevens.

De AP heeft op grond van de wet beleidsruimte4 om de hoogte van op te leggen boetes te bepalen. In dit geval heeft de AP in eerste
instantie voor alle drie de overtredingen een boete opgelegd van het maximale bedrag
van boetecategorie III. De AP heeft de boetes voor twee overtredingen vervolgens verhoogd
naar het maximale bedrag van de naast hogere categorie IV voor «onbehoorlijkheid»
vanwege discriminerende verwerkingen. De AP heeft, gelet op de aard (verwerking van
nationaliteit), duur en impact (een groot aantal getroffen burgers) van de overtredingen,
daarmee een hoge boete opgelegd.

Hierbij laat de AP ook meewegen dat er naar haar oordeel sprake zou zijn geweest van
opzettelijk dan wel nalatig handelen door een overheidsorgaan. Hierbij stelt de AP
voorop dat Toeslagen als bestuursorgaan een bijzondere verantwoordelijkheid heeft
om zorgvuldig om te gaan met de persoonsgegevens die zij verwerkt. Toeslagen had de
verwerking van het persoonsgegeven nationaliteit tot het minimale moeten beperken
en met dusdanige waarborgen dienen te omkleden dat het risico op discriminerende verwerkingen
zoveel als mogelijk was uitgesloten. Daarnaast weegt de AP mee dat er onvoldoende
is samengewerkt met de AP om de inbreuk te verhelpen en de nadelige gevolgen daarvan
te beperken. De AP geeft aan dat zij in 2017 twee signalen heeft gekregen dat nationaliteit
bij de kinderopvangtoeslag door Toeslagen verkeerd gebruikt werd en dat naar aanleiding
daarvan in 2017 namens Toeslagen is verklaard dat zij geen gegevens met betrekking
tot tweede nationaliteit hadden. Deze informatie vanuit Toeslagen bleek niet juist.
Dit is in april 2019 door Toeslagen zelf in het kader van het onderzoek gerectificeerd.
Ik heb uw Kamer hierover reeds geïnformeerd in mijn brief van 17 juli 20205.

Reactie op het handhavingsbesluit AP

Zoals ik uw Kamer in 2020 reeds berichtte, beschouw ik de bevindingen van de AP over
de werkwijze bij Toeslagen als zeer ernstig. De AVG en het verbod op discriminatie
dienen gerespecteerd te worden en gelijke gevallen dienen gelijk behandeld te worden.
Ik wil dan ook opnieuw aan getroffen ouders mijn oprechte excuses aanbieden. Naar
aanleiding van het rapport van de AP uit 2020 heb ik aan de AP en uw Kamer al aangegeven
de in het onderzoeksrapport geconstateerde overtredingen te erkennen en de in het
onderzoeksrapport vastgestelde feiten te aanvaarden. De verwerking van persoonsgegevens
en in het bijzonder het gegeven nationaliteit moet tot het minimale worden beperkt
en met dusdanige waarborgen worden omkleed dat het risico op discriminerende verwerkingen
zoveel als mogelijk is uitgesloten. Signalen dat dit niet het geval was hadden doortastender
moeten worden opgepakt.

De opgelegde boete ervaar ik als zeer pijnlijk. Ik zal mij niet verzetten tegen de
boete. Het is mijn streven de boete nog dit jaar te voldoen.

Verbetermaatregelen

Ik heb het rapport van de AP mede aangegrepen om verbeteringen door te voeren. Ook
in mijn brief van 17 juli 2020 heb ik maatregelen aangekondigd.

Ik informeer uw Kamer hieronder graag over een aantal belangrijke verbetermaatregelen.

Nieuw behandelkeuzemodel

In mijn recente brief van 26 november 2021 informeerde ik uw Kamer nader over de «Openbaarmaking
Risico-classificatiemodel Toeslagen».6 Dit risico-classificatiemodel is onderwerp van de hierboven genoemde tweede door
de AP geconstateerde overtreding. Deze applicatie is sinds juli 2020 niet meer in
gebruik. Uit de ervaringen met dit model en de door de AP geconstateerde overtreding
wil ik lessen trekken voor de ontwikkeling van nieuwe manieren van handhaving.

Om dit te realiseren is reeds in 2020 begonnen met de ontwikkeling van het «behandelkeuzemodel».
Het risico-classificatiemodel was ontwikkeld aan de hand van een set risico-indicatoren
en op basis van voorbeelden van juiste en onjuiste toeslagaanvragen. In tegenstelling
tot dit risico-classificatiemodel is er bij het behandelkeuzemodel geen sprake van
indicatoren met variabel gewicht en worden de grenzen niet bepaald op voorbeelden
van juiste en onjuiste aanvragen. Het behandelkeuzemodel is gebaseerd op een dienstverlenende
aanpak, waarbij de behandelaren hun aanpak specifiek kunnen richten op een mogelijke
onjuistheid en hierover ook transparant zijn naar de burger. In september 2021 is
binnen Toeslagen besloten een kleine pilot op 500 huurtoeslagaanvragen uit te voeren
om in de praktijk te ervaren hoe het model werkt en wat behandelaren en burgers vinden
van de nieuwe aanpak. Bij de opzet van de pilot van het behandelkeuzemodel is aangesloten
bij de regels van de AVG. Op dit moment wordt deze pilot geëvalueerd. Op basis van
de evaluatie wordt besloten of en op welke manier het behandelkeuzemodel binnen Toeslagen
kan worden ingezet. Daarbij wordt vooraf getoetst aan de geldende juridische en vaktechnische
kaders waaronder de kaders die zien op mensenrechten en anti-discriminatie. Ik informeer
uw Kamer voordat het behandelkeuzemodel definitief in gebruik genomen wordt en welke
afwegingen hieraan ten grondslag liggen.

Adviesraad Analytics voor de Belastingdienst

Verder heb ik u bij brief van 5 februari 2021 (Kamerstuk 31 066, nr. 804) toegezegd, in het kader van het ethisch verantwoord omgaan met modellen en algoritmen,
een Adviesraad Analytics voor de Belastingdienst aan te stellen. De Staatssecretaris
van Financiën – Fiscaliteit en Belastingdienst werkt op dit moment – samen met mij –
deze adviescommissie verder uit en deze zal zijn werking hebben voor het hele Ministerie
van Financiën. Dit is een onafhankelijke commissie die gevraagd en ongevraagd advies
geeft over actuele vraagstukken.

Versterking vaktechnische waarborgen

Naast de in mijn brief van juli 2020 aangekondigde maatregelen onderstreep ik het
belang van de versterking van de vaktechnische waarborgen voor Toeslagen bij de diverse
werkprocessen en in het bijzonder bij de uitvoering van geautomatiseerde werkprocessen
en de handhaving. De vaktechnische lijn speelt daarbij een essentiële rol bij het
signaleren en escaleren van signalen van potentieel onrechtmatig handelen.

Die vaktechnische waarborgen moeten er in den brede toe strekken dat burgers fair
en conform alle wet- en regelgeving, waaronder vanzelfsprekend ook de toepasselijke
privacywetgeving, worden behandeld. Ook wordt zoveel mogelijk de menselijke maat binnen
de ruimte van de wet- en regelgeving toegepast.

Zo worden voor Toeslagen bij de reeds genoemde pilot en de eventuele vervolguitvoering
van het behandelkeuzemodel nauwgezet vaktechnische waarborgen aangebracht. Ik acht
tevens van groot belang dat Toeslagen zijn handhavingsactiviteiten, waaronder ook
de opsporing van georganiseerde fraude, uitvoert op een manier die voldoet aan de
eisen die de wet en de maatschappij daaraan stellen. Momenteel wordt gewerkt aan een
bredere Handhavingsstrategie Toeslagen waarin dit gewaarborgd wordt. Deze Handhavingsstrategie
zal ik uiteraard te zijner tijd met uw Kamer delen.

Ook voor de Belastingdienst geldt dat vaktechnische waarborgen ten aanzien van de
privacywetgeving verder worden versterkt.

Inspectie Belastingen, Toeslagen en Douane

Verder is het besluit genomen om een inspectie Belastingen, Toeslagen en Douane (IBTD)
op te richten. Op 1 januari 2022 gaat de IBTD formeel van start. De voorbereidingen
voor de start van de IBTD zijn reeds ver gevorderd. De Minister heeft deze week de
concept-ministeriële regeling7 aan uw Kamer aangeboden waarin de bevoegdheden en de werkwijze van de IBTD zijn vastgelegd.
De inspectie zal een bijdrage leveren aan het borgen van de kwaliteit van onze dienstverlening
en een gerechtvaardigd herstel van vertrouwen van de samenleving. De inspectie zal
niet alleen toezicht houden op de Belastingdienst, Toeslagen en Douane, maar ook op
de aansturing door de opdrachtgevers en op de invulling van de eigenaarsrol ten aanzien
van de kwaliteit en de continuïteit van de uitvoering.

Tot slot

Om af te sluiten wil ik nogmaals benadrukken het te betreuren dat de AP dit handhavingsbesluit
heeft moeten nemen. De overheid mag mensen in gelijke situaties niet ongelijk behandelen.
De conclusies en de aanbevelingen van de AP heeft Toeslagen ter harte genomen en dat
heeft reeds tot verbetermaatregelen geleid. Toeslagen zal er alles aan doen om overtreding
van de privacywetgeving in de toekomst te voorkomen.

De Staatssecretaris van Financiën, A.C. van Huffelen