Brief regering : Jaarbericht Staat van het mkb 2021

Nr. 478 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN EN KLIMAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 18 november 2021

Hierbij bied ik u het rapport Ondernemers in beweging. Jaarbericht Staat van het mkb 2021 aan1, dat het Nederlands Comité voor Ondernemerschap (hierna: het Comité) vandaag publiceerde.
Het Comité zet zich in voor duurzame groei van het midden- en kleinbedrijf en brengt
elk najaar een jaarbericht uit over de staat van het mkb, een trendanalyse op basis
van cijfers en meerjarige data van vooral het CBS. Het Jaarbericht helpt bij het inzichtelijk
maken en duiden van de economische ontwikkelingen en potenties van het mkb en geeft
een onderbouwd beeld van hoe het Nederlandse mkb ervoor staat. Het is daarmee een
waardevolle bijdrage bij het ontwikkelen van beleid op ondernemerschap.

In deze brief ga ik in op een aantal belangrijke bevindingen in het Jaarbericht van
het Comité en op de evaluatie van de digitale werkplaatsen2. Als demissionair Minister zal ik geen uitgebreide inhoudelijke beleidsreactie op
het Jaarbericht geven. Ik hecht er wel aan te zeggen dat het belangrijk is dat het
mkb in de volle breedte in onderzoekende en beleidsmatige zin de aandacht krijgt die
het verdient. De Staat van het mkb is daarbij een belangrijk instrument om inzicht
te krijgen in de ontwikkelingen.

Jaarbericht Staat van het mkb 2021

In het Jaarbericht stelt het Comité vast dat de coronacrisis voor ondernemers heel
verschillend uitpakt. In zijn algemeenheid kan worden gezegd dat het mkb tot nu toe
veerkrachtig de crisis is doorgekomen, door eigen creativiteit en door de ruimhartige
steunpakketten van de overheid. Daarmee is niet alles gezegd. Veel ondernemers hebben
het nog steeds moeilijk of gaan het mogelijk moeilijk krijgen. De impact verschilt
per bedrijf en per sector, maar hangt ook af van de mate waarin ondernemingen al meegingen
in transities. Het Comité stelt dat digitale voorlopers in het mkb minder hard zijn
geraakt dan digitale achterblijvers. Daarnaast kan de ontwikkeling van nieuwe groene
markten kansen bieden voor ondernemers. De digitale en duurzame transitie zijn dan
ook van invloed op de veerkracht van ondernemend Nederland. Het Comité benoemt in
het Jaarbericht dat inspanningen en gerichte investeringen nodig zijn om de transitie
naar een duurzame en digitale economie te maken. Het tijdig meebewegen is nodig om
samen de transities te maken en voorkomt hoge kosten op de lange termijn.

De coronacrisis is nog niet voorbij. Inmiddels kunnen er ook lessen worden geleerd.
Wat is er nodig om bedrijven de ruimte te geven om te ondernemen, om samen te werken
in ketens, om te kunnen groeien als de kansen zich voordoen en om in te spelen op
de trends van innovatie, digitalisering en verduurzaming? Ondernemers moeten het zelf
doen, maar de overheid kan een klimaat scheppen waarin ondernemers kunnen doen waar
ze goed in zijn. De overheid kan stimuleren waar het nodig is en de samenwerking bevorderen
in landelijke en regionale netwerken en ecosystemen. Het Comité wijst terecht op het
belang van een goede infrastructuur op het gebied van financiering, arbeidsmobiliteit
en dienstverlening. Daartoe zijn in de afgelopen jaren al een aantal stappen gezet
en het MKB-actieplan heeft de afgelopen vier jaar een mooi plan geboden van het overheidsbeleid
voor ondernemerschap. Tegelijkertijd is ons werk nog lang niet af. Zo blijft de beschikbaarheid
van voldoende financiering voor het mkb een punt van aandacht. Ook is het belangrijk
om (intersectorale) mobiliteit op de arbeidsmarkt te bevorderen en (verdere) arbeidsmarktkrapte
te voorkomen in kansrijke beroepen die essentieel zijn voor de uitvoering van belangrijke
maatschappelijke transities en uitdagingen als de klimaat- en energietransitie, digitalisering
en het woningtekort.

Aanbevelingen voor structurele versterking van het mkb

De toenmalige Staatssecretaris heeft gevraagd om een aantal aanbevelingen te doen
voor structurele versterking van het mkb op de genoemde thema’s. Het kabinet kijkt
uit naar de door het Comité aangekondigde adviezen over (semi)publieke dienstverlening
aan ondernemers en over arbeidsmobiliteit.

Het Comité-advies «Versterking eigen vermogen van het mkb» gaat in op de beschikbaarheid
van financiering voor het brede mkb. Het Comité stelt een fonds voor dat voor ondernemers
de toegang tot financiering in de vorm van meer eigen vermogen moet vergroten, aangezien
uit onderzoek is gebleken dat het brede mkb voornamelijk afhankelijk is van bancaire
financiering in de vorm van vreemd vermogen. Het Comité adviseert dat financiering
in de vorm van eigen vermogen aan het mkb deze ondernemers in staat stelt te investeren
in onder meer duurzaamheid, digitalisering en groei.

Digitaliseringsprogramma voor het mkb

Ook pleit het Comité voor opschaling van het digitaliseringsprogramma voor het mkb.
Hoewel er, mede als gevolg van de coronacrisis, grote stappen zijn gezet door veel
ondernemers op het gebied van digitalisering, hebben veel kleinere bedrijven nog altijd
minder slagkracht om digitalisering toe te passen dan het grootbedrijf en de koplopers.
Het kabinet heeft de afgelopen jaren op digitalisering ingezet, onder andere door
het opschalen van de digitale werkplaatsen voor het mkb.

Evaluatie Digitale werkplaatsen

Graag wil ik van deze mogelijkheid gebruik maken om uw Kamer te informeren over de
evaluatie van de eerste zes digitale werkplaatsen, een jaar na hun start. Om het mkb
te ondersteunen bij het maken van een digitaliseringsslag heeft het kabinet in 2018
het programma «Versnelling Digitalisering MKB» gestart (Kamerstuk 32 637, nr. 316). Binnen het programma zijn inmiddels met behulp van een subsidieregeling 16 mkb-werkplaatsen
voor digitalisering gerealiseerd. Deze Digitale Werkplaatsen zijn verspreid over Nederland.
In deze Digitale Werkplaatsen worden kleinere ondernemers door studenten en docenten
van onderwijsinstellingen geholpen bij hun online marketing en sales, (kantoor) automatisering
en het benutten van data in het bedrijf.

De evaluatie van de eerste zes Digitale Werkplaatsen is afgerond. Hiermee is tegemoet
gekomen aan de motie van het lid Amhaouch3, waarin de regering werd verzocht om de effectiviteit en het bereik van het totaal
aan mkb-werkplaatsen een jaar na de start te evalueren en op basis van deze evaluatie
te bezien of extra inzet of extra middelen noodzakelijk zijn. De evaluatie is gedaan
op basis van een impact-monitor bij deelnemend mkb en een peer review proces. Uit
de evaluatie blijkt dat de Digitale Werkplaatsen inderdaad de beoogde brug weten te
slaan tussen het onderwijs en het brede mkb. Zo hebben zij op het moment van evaluatie
11.156 ondernemers bereikt, hebben 954 ondernemers een training (workshop of masterclass)
gevolgd en hebben studenten 200 mkb-ondernemers geholpen met digitaliseren. Ook blijkt uit de impact-monitor dat de Digitale
Werkplaatsen leiden tot vervolgstappen. Maar liefst 91% van de mkb’ers geeft aan na
deelname aan de werkplaats door te gaan met digitalisering, waarvan 49% door meer
te investeren in bijvoorbeeld het inschakelen van een specialist, opleiden of aantrekken
van personeel of het aanschaffen van hard- of software. De ambitieuze doelstellingen
zijn over het geheel genomen behaald of zelfs overtroffen. Wel zijn er regionale verschillen.
Ook zijn er leerpunten voortgekomen uit de evaluatie. Zo is bijvoorbeeld gebleken
dat het bereiken van de doelgroep van de Digitale Werkplaatsen niet vanzelf gaat en
een intensief traject is dat veel tijd en aandacht vergt. Dit leerpunt is meegenomen
bij de opzet en ontwikkeling van de Digitale Werkplaatsen die later zijn opgestart.
In de bijlage treft u het rapport aan.

Door deze leerpunten mee te nemen in de opschaling van de werkplaatsen kunnen we het programma «Versnelling Digitalisering MKB» effectiever vormgeven.
Het is aan het volgend kabinet om hier eventueel verdere invulling aan te geven. Uiteraard
worden de overige 10 werkplaatsen ook geëvalueerd. De resultaten van de evaluatie
zullen eind 2022 beschikbaar zijn.

Het mkb levert een belangrijke bijdrage aan onze economie. Daarbij hoort de sociale
en maatschappelijke waarde en rol van het mkb. Bovendien is ondernemerschap van cruciaal
belang bij het ontwikkelen van oplossingen voor mondiale en sociale uitdagingen en
om van Europa een koploper te maken op het gebied van duurzame economische groei.
De analyse en duiding in het Jaarbericht van het Comité kunnen bijdragen aan deze
maatschappelijke uitdagingen.

De Minister van Economische Zaken en Klimaat,
S.A. Blok