Brief regering : Eindrapportage Meerjarenagenda Slachtofferbeleid 2018-2021

Nr. 87
BRIEF VAN DE MINISTER VOOR RECHTSBESCHERMING

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 15 november 2021

Inleiding

Bij de introductie van de Meerjarenagenda slachtofferbeleid 2018–2021 (hierna: MJA;
als bijlage toegevoegd) in februari 2018 schreef ik dat in een sterke rechtsstaat
slachtoffers van criminaliteit genoegdoening ervaren door het bestraffen van daders,
beschermd worden als dat nodig is en ondersteuning krijgen bij het herstel van hun
leed.1 Daarbij gaf ik aan dat het strafproces weliswaar een proces is tussen de staat en
de verdachte, maar dat ook het slachtoffer als procesdeelnemer daarin met een stevige
rechtspositie een belangrijke rol speelt.

In deze brief blik ik terug op de belangrijkste resultaten die zijn behaald. Ik doe
dat langs de lijn2 van de drie doelstellingen uit de MJA, te weten:

1) het versterken van de rechtspositie van het slachtoffer

2) het verbeteren van de bejegening van het slachtoffer in het strafproces

3) het vergroten van de mogelijkheden tot verhaal van schade

Vier jaar van uitvoering van de MJA heeft een aantal concrete resultaten opgeleverd.
Het gaat zowel om resultaten die zichtbaar zijn in wet- en regelgeving, als om maatregelen
die al merkbaar zijn voor slachtoffers in de praktijk. Tegelijkertijd constateer ik
dat we er nog niet zijn. De Wet uitbreiding slachtofferrechten (hierna: WUS) is weliswaar
aangenomen, maar nog niet geïmplementeerd en in werking getreden. Op het gebied van
privacybescherming zijn stappen gezet, maar van structurele bescherming van persoonsgegevens
is nog geen sprake. Met de Individuele Beoordeling is bovendien een belangrijk instrument
geïntroduceerd waarmee slachtoffers beschermd kunnen worden, maar de praktijk van
de uitvoering van dit instrument moet nog verder worden verbeterd.

In het onderstaande besteed ik per prioriteit aandacht aan de doorgevoerde wijzigingen
in wet- en regelgeving en hetgeen daadwerkelijk de afgelopen jaren voor slachtoffers
in de praktijk is verbeterd. Ik ga daarnaast in op de voortgang van de uitvoering
van de voor de MJA-prioriteiten door uw Kamer aangenomen moties en door mij gedane
toezeggingen. Tot slot kijk ik vooruit naar de opdracht die voor slachtofferbeleid
nog in het verschiet ligt. Een afschrift van deze brief verzend ik tevens aan de Eerste
Kamer, waarmee ik uitvoering geef aan mijn toezegging tijdens de behandeling van het
wetsvoorstel uitbreiding slachtofferrechten.3

Ad 1) Het versterken van de rechtspositie van het slachtoffer

Belangrijkste resultaten

Voor de versterking van de rechtspositie van slachtoffers is ingezet op de volgende
maatregelen: de introductie van een verschijningsplicht voor verdachten, uitbreiding
van de kring van spreekgerechtigden naar stieffamilie en de invoering van spreekrecht
over voorwaarden bij voorwaardelijke beëindiging tbs. Deze maatregelen zijn opgenomen
in de WUS die begin dit jaar door de Eerste Kamer is aangenomen. Daarnaast is ingezet
op een versterking van de positie van slachtoffers in de fase van tenuitvoerlegging:
met de Wet Straffen en Beschermen (hierna: Wet SenB) is een belangrijke stap gezet
in het informeren en raadplegen van slachtoffers in de fase van tenuitvoerlegging.
Aan de implementatie van onderdelen van deze wetten wordt langs de volgende lijnen
gewerkt.

WUS: stand van zaken

Tijdens de behandeling in de Eerste Kamer heb ik aangegeven dat ik verwacht dat binnen
een jaar tot anderhalf jaar tot implementatie zal kunnen worden overgegaan. Met alle
betrokken ketenorganisaties wordt gewerkt aan een planning voor implementatie en inwerkingtreding
van de verschillende onderdelen van de wet. Ik verwacht een scherp beeld over welke
maatregelen wanneer in werking kunnen treden begin volgend jaar aan uw Kamer te kunnen
zenden. Bij de implementatie betrek ik de toezegging die ik heb gedaan aan de Eerste
Kamer dat in overleg met de politie wordt bekeken hoe een goede motivering van het
niet meegeven van het proces-verbaal van aangifte tot stand kan komen.

Uitwerking amendement Van Wijngaarden: stand van zaken

Specifieke aandacht geef ik aan de uitwerking van het bij amendement aan de WUS toegevoegde
nieuwe derde lid van artikel 149a WvSv.4 Dit artikel regelt dat gegevens van slachtoffers in het strafdossier onvermeld blijven
in bij AMvB bepaalde gevallen. Samen met het Openbaar Ministerie, de politie en de
rechtspraak is aan de hand van drie criteria de reikwijdte bepaald voor de concept-AMvB.
Uitgegaan wordt van:

1) doelgroep: slachtoffers van spreekrechtwaardige delicten;

2) gegevens: waarvan de gegevens adres- en woonplaats, telefoonnummer, BSN-nummer en
e-mailadres worden weggelaten uit het procesdossier; en

3) afdoeningsmodaliteiten: alle afdoeningsmodaliteiten.

Aan de hand van deze uitgangspunten wordt een impactanalyse uitgevoerd waarmee de
werklast, uitvoerbaarheid en kosten van het amendement in kaart gebracht worden.5 Het streven is om uw Kamer in de eerste helft van 2022 te informeren over de uitkomst
van de impactanalyse en daarmee inzicht te geven in de uitvoerbaarheid en (financiële)
haalbaarheid van het amendement Van Wijngaarden. Op basis van dit beeld kan vervolgens
worden besloten over het opstellen en voorleggen aan Uw Kamer van een AMvB.

Informeren en raadplegen slachtoffers in het kader van de Wet SenB: stand van zaken

Door de Wet SenB moeten, naast het gedrag van de gedetineerde en de risico’s, ook
slachtofferbelangen worden meegewogen bij het toekennen van externe vrijheden aan
gedetineerden. De Wet SenB is op 1 juli 2021 partieel in werking getreden, voor de
voorwaardelijke invrijheidsstelling en uitplaatsing naar een forensische zorginstelling.
Per 1 december 2021 treedt de wet ook in werking voor wat betreft het Penitentiair
Programma. Tot slot volgt voor eind 2022 inwerkingtreding voor het re-integratieverlof.
Voor slachtoffers betekent dit, dat wanneer er een beslissing moet worden genomen
over voormelde externe vrijheden, zij worden geraadpleegd over hun beschermingsbehoefte,
zodat deze kan worden meegewogen bij die beslissing. Vervolgens worden slachtoffers,
indien zij dat wensen, geïnformeerd over de (positieve) beslissing op de hierboven
genoemde onderdelen van de detentiefasering en de voorwaardelijke invrijheidsstelling.
De volgende fases van inwerkingtreding en de uitvoering van deze wet zullen de komende
periode nog de nodige inspanning vragen van de betrokken uitvoeringsorganisaties.

Ad 2) Het verbeteren van de bejegening van het slachtoffer in het strafproces

Belangrijkste resultaten

Een goede bejegening van slachtoffers moet vast onderdeel zijn van het dagelijks handelen
van professionals in de strafrechtsketen. De afgelopen jaren is daarom geïnvesteerd
in het verbeteren van de bejegening van slachtoffers: zo is het Openbaar Ministerie
versterkt met ruim 40 fte aan slachtoffercoördinatoren, waardoor nu ook slachtoffers
van impactvolle zaken begeleiding kunnen krijgen van een slachtoffercoördinator. Kwetsbare
slachtoffers kunnen sinds 1 juni 2018 ook een beroep doen op bescherming: de politie
neemt bij iedereen die op het bureau aangifte doet een individuele beoordeling af
om de kwetsbaarheid en de behoefte aan bescherming vast te stellen. Hoewel uit het
recent verschenen Inspectierapport blijkt dat er nog inspanningen geleverd moeten
worden om te zorgen voor een goede uitvoering van dit instrument, is hiermee een belangrijke
stap gezet naar een structurele en gestructureerde bescherming van kwetsbare slachtoffers.
Een grote stap in de informatievoorziening is daarnaast gezet door de lancering van
het ketenbrede slachtofferportaal Mijnslachtofferzaak.nl. Slachtoffers kunnen sinds
een jaar 24 uur per dag inloggen en informatie over de voortgang van hun zaak vinden
op Mijnslachtofferzaak.nl.

Ik ga hieronder in op een aantal specifieke projecten die, lopende de MJA, zijn opgestart
ter verbetering van de bejegening en informatievoorziening aan slachtoffers en waar
uw Kamer zich in het bijzonder over heeft uitgesproken.

Twijfels wegnemen bij nabestaanden over de doodsoorzaak van een naaste: de pilot second
opinion

Er zijn stappen gezet om twijfel bij nabestaanden over de doodsoorzaak van een overledene
zoveel mogelijk weg te nemen. Naar aanleiding van moties van de leden Van Nispen (SP)
en Van Toorenburg (CDA) is het Openbaar Ministerie in oktober 2019 gestart met een
pilot second opinion.6 De pilot was er op gericht om twijfel bij nabestaanden over de doodsoorzaak van een
overledene zoveel mogelijk weg te nemen. Deze pilot is afgelopen zomer afgerond. Het
in de pilot getoetste werkproces levert een verbetering op ten opzichte van de huidige
situatie en kan nabestaanden helpen meer duidelijkheid te krijgen bij vragen of twijfels.
Onderdeel van dit werkproces is dat, indien een zaak zich leent voor het doen van
een second opinion, een dossier en onderzoek op verzoek van nabestaanden kan worden
herbezien door een tweede officier van justitie. Momenteel wordt door het Openbaar
Ministerie samen met de politie bekeken hoe deze werkwijze landelijk geïmplementeerd
kan worden. Doel hierbij is dat nabestaanden met twijfel over de doodsoorzaak van
een overledene landelijk op hetzelfde niveau van dienstverlening kunnen rekenen.

Beschermen van privacy van slachtoffers in het strafproces en in de media

Om de gegevens van slachtoffers in het strafdossier te beschermen tegen de verdachte
is onder meer ingezet op het weglaten van slachtoffergegevens in de correspondentie
tussen het Openbaar Ministerie en slachtoffers. Met resultaat: per 1 februari 2021
worden adresgegevens van slachtoffers niet langer vermeld in de correspondentie die
het Openbaar Ministerie met het slachtoffer voert. De maatregel levert zodoende een
zelfstandige bijdrage aan de bescherming van slachtoffergegevens. De maatregel zal
uiteindelijk ook een bijdrage kunnen leveren aan de bescherming van slachtoffergegevens
die met het voornoemde amendement Van Wijngaarden wordt beoogd.

Slachtoffers kunnen hun persoonlijke gegevens ook beschermen tegen kennisname door
de verdachte door domicilie te kiezen op het politiebureau. Hun adres en woonplaats
blijft dan onvermeld in het strafdossier. Op dit moment bestaat hier geen landelijk
uniforme werkwijze voor, hetgeen in de praktijk kan leiden tot onduidelijkheid over
de toepassing van deze voorziening voor slachtoffers. Politie en het Openbaar Ministerie
hebben een «werkgroep domicilie» ingesteld die naar verwachting in het eerste kwartaal
van 2022 een voorstel voor een uniforme werkwijze oplevert.

Ten aanzien van de privacy van slachtoffers in de media heb ik gekozen voor een bewustwordingstraject
dat is uitgevoerd door het Fonds Slachtofferhulp.7 Het Fonds heeft meerdere activiteiten georganiseerd waarbij journalisten, wetenschappers,
ervaringsdeskundigen en slachtofferadvocaten het gesprek met elkaar zijn aangegaan
en die tot waardevolle inzichten hebben geleid over de rol van de pers bij de bescherming
van de privacy van slachtoffers. Dit traject zou worden afgesloten met een symposium.
Na eerder uitstel in verband met corona, wordt op dit moment bezien wanneer en op
welke wijze dat kan worden georganiseerd.

Betere motivering van vonnissen: uitvoering van de motie Helder8

Bij de behandeling van het wetsvoorstel Uitbreiding Slachtofferrechten heeft het lid
Helder (PVV) een motie ingediend waarmee de regering wordt verzocht te bewerkstelligen
dat de rechter gehouden is om in het vonnis een passage op te nemen waaruit blijkt
op welke wijze rekening is gehouden met de verklaring van het slachtoffer of de nabestaande(n)
zonder hiermee de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht aan te tasten.9 Hieronder zal ik toelichten op welke wijze ik invulling heb gegeven aan deze motie.

In de afgelopen jaren is binnen de Rechtspraak veel geïnvesteerd in het schrijven
van leesbare vonnissen en het zorgdragen voor een heldere motivering van de in het
vonnis opgenomen beslissingen. Zo zijn er verschillende initiatieven geweest ter verbetering
van het vonnis (waaronder het project motiveringsverbetering in strafvonnissen) en
biedt het Studiecentrum van de rechterlijke macht, de SSR, verschillende opleidingen
aan op het gebied van motivering van vonnissen.

Daarnaast moet de rechter ook onder de huidige wetgeving bij het opleggen van een
straf al alle relevante belangen in ogenschouw nemen. Daartoe behoren ook de belangen
van het slachtoffer. Voorafgaande aan de zitting is er contact tussen de officier
van justitie en de slachtoffers of nabestaanden, waarbij zij hun wensen – zoals een
contact- of gebiedsverbod – kunnen meegeven aan de officier van justitie. Als de rechter
sterk afwijkt van de eis van het Openbaar Ministerie, zal hij dat motiveren in het
vonnis. De rechter is immers verplicht in te gaan op uitdrukkelijk gemotiveerde standpunten
van de officier van justitie en dient bovendien de hoogte van de straf te motiveren.
Daarbij wordt in de praktijk vaak ook al specifiek ingegaan op (delen uit) de verklaring
van het slachtoffer of de nabestaanden.

Ad 3) Het vergroten van de mogelijkheden tot verhaal van schade

Belangrijkste resultaten

Als gevolg van de inwerkingtreding van de Wet Affectieschade kan een naaste of nabestaande
van een slachtoffer van een ernstig misdrijf die psychische letsel heeft opgelopen
zich sinds 1 januari 2019 voegen in het strafproces en aanspraak maken op een forfaitaire
schadevergoeding. Daarnaast kunnen ook slachtoffers van overtredingen die een schadevergoedingsmaatregel
hebben verkregen nu een beroep doen op de voorschotregeling. Slachtoffers van overtredingen
hoeven zich niet bezig te houden met het verkrijgen van de schadevergoeding van de
dader, maar worden hiervoor ontzorgd door het CJIB die het bedrag voor hen int. Ook
voor slachtoffers van geweld in Caribisch Nederland zijn de mogelijkheden voor het
verkrijgen van een tegemoetkoming in hun schade vergroot: op 1 april 2019 is een wet
in werking getreden die het mogelijk maakt aanspraak te maken op een vergoeding uit
het Schadefonds Geweldsmisdrijven.10

Financiële hulp voor nabestaanden van geweldsslachtoffers in het buitenland: instellen
van het Fonds Buitenland

Voor nabestaanden van Nederlandse geweldslachtoffers in het buitenland is sinds 1 mei
2021 een voorziening getroffen. Samen met het Ministerie van Buitenlandse Zaken en
het private Fonds Slachtofferhulp is een versterking bewerkstelligd van het bestaande
noodhulpfonds van het Fonds Slachtofferhulp ten behoeve van deze categorie personen.11 Sinds 1 mei 2021 kunnen nabestaanden van Nederlandse geweldsslachtoffers in het buitenland,
die als gevolg van het gebeurde in een financiële noodsituatie zijn beland en niet
in aanmerking komen voor andere financiële hulp, in aanmerking komen voor een financiële
tegemoetkoming. Deze subsidie is verstrekt voor de duur van twee jaar en zal daarna
worden geëvalueerd

Verbetering verhaal op daders/uitbreiding inning

Het uitgangspunt van schadevergoeding aan slachtoffers is dat de dader betaalt: met
mijn brief van 26 juni 2018 informeerde ik uw Kamer over de extra maatregelen om ervoor
te zorgen dat de dader de schadevergoeding aan slachtoffers betaalt.12 Vanaf eind 2019 tot halverwege 2020 heeft het Centraal Justitieel Incassobureau twee
pilots uitgevoerd om de instrumenten telefonische incasso en dynamisch monitoren bij
schadevergoedingsmaatregelen te kunnen beproeven. Gedurende de pilot Dynamisch monitoren
worden inkomsten en vermogen van daders van tijd tot tijd getoetst om te bepalen hoeveel
zij kunnen betalen aan de schadevergoeding van het slachtoffer. Op basis van de eerste
positieve resultaten is vorig jaar besloten om de pilot dynamisch monitoren voort
te zetten in 2021. De pilot zal eind dit jaar geëvalueerd worden waarna wordt besloten
over structurele inzet van dynamisch monitoren.

Regresrecht WMO

Voor slachtoffers met letselschade is het van groot belang dat de afwikkeling van
hun schade zo goed mogelijk verloopt. Tijdens het AO Slachtofferbeleid van 27 november
2019 (Kamerstuk 33 552, nr. 62) is door meerdere leden van Uw Kamer aandacht gevraagd voor het onderwerp letselschade
en het regresrecht Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO). Bij brief van 22 juni
2020 (Kamerstuk 33 552, nr. 66) heb ik u laten weten dat het Verbond van Verzekeraars en de letselschade-advocatuur
op dit thema gezamenlijk aan de slag zijn gegaan om passende oplossingen te zoeken
voor individuele gevallen. Daarvoor wordt ingezet op drie sporen.

Allereerst zijn het Verbond van Verzekeraars en de ASP (de vereniging van Advocaten
voor Slachtoffers van Personenschade), met elkaar in gesprek om te bezien waar slachtoffers
in de praktijk tegenaan lopen en hoe dat met heldere werkafspraken kan worden ondervangen.
Daarnaast heeft een rondetafelgesprek plaatsgevonden met het Verbond van Verzekeraars,
praktijkdeskundigen op het gebied van de WMO, de ASP en de VNG om de knelpunten helder
te krijgen met betrekking tot doorverwijzing van verzekeraars naar de gemeente en
vice versa. Tot slot is, om gemeenten een helpende hand te bieden bij het indienen
van regres bij de aansprakelijke verzekeraar, het «Model-schadeformulier voor declaratie
regreskosten» opgesteld. Dit formulier is samen met een begeleidende tekst gepubliceerd
op de website van de VNG. In februari 2022 spreken het Verbond van Verzekeraars en
de VNG opnieuw met elkaar over hoe hun samenwerking een vervolg kan krijgen.

Doorkijk naar de toekomst

Er is de afgelopen jaren veel werk verzet om de positie van slachtoffers in de wet
en in de praktijk te versterken. De komende jaren zullen veel inspanning vergen van
ketenpartners om de WUS en de Wet SenB te implementeren. Ook de goede uitvoering van
bestaande rechten zal een belangrijk punt van aandacht moeten zijn. De goede uitvoering
van de individuele beoordeling, de bescherming van persoonsgegevens van slachtoffers
en de verbetering van het schadeverhaal op basis van het advies van het Adviescollege
onderzoek stelsel schadevergoeding voor slachtoffers van strafbare feiten, zijn de
komende jaren daarin belangrijke prioriteiten.

Het is aan een volgend kabinet om vorm te geven aan deze en andere ambities voor het
slachtofferbeleid voor de komende kabinetsperiode.

De Minister voor Rechtsbescherming,
S. Dekker