Brief regering : Informatie over tabaks- en alcoholontmoediging

27 565 Alcoholbeleid

Nr. 91 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 9 november 2021

Langs deze weg informeer ik uw Kamer over de volgende zaken inzake tabaks- en alcoholontmoediging:

1. Onderzoek vermindering blootstelling shishalounges

2. Boetes overtredingen Tabaks- en rookwarenwet

3. Onderzoek RIVM smaakstoffen in e-sigaretten

4. Reactie diverse moties en toezeggingen op het terrein van tabaksontmoediging

5. Campagnes tabaksindustrie voor alternatieve producten

6. Onderzoek inventarisatie leeftijdsverificatiesysteem

7. Onderzoek etikettering van alcoholhoudende dranken

8. Onderzoek alcoholvergiftigingen en ongevallen met alcohol

9. Onderzoek doelmatigheid bijschrijvingen van dagleidinggevenden op de Alcoholwetvergunning

10. Update overleggen alcoholbranche over alcoholreclame

11. Update gesprekken hectoliterbonus

1. Onderzoek vermindering blootstelling shishalounges

Bij deze bied ik uw Kamer het onderzoeksrapport «Waterpijpgebruik en het rookverbod»
aan, dat is uitgevoerd door SEO Economisch Onderzoek1. Dit onderzoek heb ik uw Kamer toegezegd in mijn Kamerbrief van 29 januari jl.2, waarin ik u informeerde over de door de NVWA tijdelijk gestaakte rookverbodinspecties
in shishalounges wegens blootstelling aan kankerverwekkende stoffen. In de wetsbehandeling
van de wijziging van de Tabaks- en rookwarenwet ter regeling van elektronische verhittingsapparaten
voor tabaksproducten en in verband met de invoering van eisen aan het uiterlijk van
sigaretten (Kamerstuk 35 504) op 28 juni jl. (Kamerstuk 35 504, nr. 15), heb ik uw Kamer toegezegd dit onderzoek zo spoedig mogelijk na het zomerreces aan
uw Kamer aan te bieden. Beide toezeggingen doe ik af met deze brief en bijgevoegd
onderzoeksrapport.

Het roken van de waterpijp is toegestaan in de horeca, omdat tabaksvervangende kruidenmengsels
of dampsteentjes niet onder het rookverbod vallen. Blootstelling aan rook afkomstig
uit waterpijpen is echter schadelijk voor de gezondheid, of deze rook nou afkomstig
is van tabak of van tabaksvervangende kruidenmengsels of dampsteentjes. Daarom heb
ik uw Kamer toegezegd een onderzoek te laten verrichten naar beleidsmatige scenario’s
die blootstelling aan schadelijke stoffen in shishalounges kunnen verminderen. Van
drie scenario’s zijn de gevolgen onderzocht voor de volksgezondheid, sociaaleconomische
aspecten en de handhaving.

Scenario 1. Verbod op zoete smaakjes voor de waterpijp

Het eerste scenario, een verbod op zoete smaakjes voor de waterpijp, omvat onder andere
een verbod op zoete smaakjes voor waterpijptabak. Als dit scenario werkelijkheid wordt,
stopt 30% van de shisharokers met het roken van de waterpijp, maar zal ongeveer de
helft van de shishaloungebezoekers de lounges blijven bezoeken om waterpijp te roken
zonder een zoete smaak. De overige 20% blijft shisha roken, maar niet meer in de shishalounges.
De handhaving van dit scenario is arbeidsintensief en kostbaar, omdat de NVWA een
limitatieve lijst van smaakstoffen op moet stellen en vervolgens in shishalounges
monsters zal moeten nemen van de inhoud van de waterpijpen om die in een laboratorium
te beoordelen. Daarnaast blijkt dit scenario vooralsnog juridisch onhaalbaar: de Europese
Tabaksproductenrichtlijn biedt momenteel geen ruimte aan de lidstaten om zelf smaken
van tabaksproducten te reguleren. Indien deze optie wel juridisch haalbaar was zou
dit naar schatting een verlies van 440 fte voor de shishasector betekenen.

Scenario 2. Uitbreiden rookverbod met kruidenmengsels

Het tweede scenario behelst het uitbreiden van het rookverbod met kruidenmengsels.
Binnen dit scenario kunnen shishalounges in plaats van kruidenmengsels dampsteentjes
gebruiken, waardoor de bezoekers en medewerkers van de lounges nog steeds blootgesteld
zullen worden aan schadelijke stoffen. Uit het onderzoek blijkt dat ongeveer de helft
van de shishaloungebezoekers in dit scenario de lounges blijft bezoeken. Dat zorgt
voor een afname in bezoekers aan de lounges en zal naar schatting op korte termijn
een verlies van 330 fte voor de shishasector betekenen. Daarnaast geldt voor de handhaving
van een dergelijk verbod wat ook geldt voor het eerste scenario: de NVWA zal monsters
moeten nemen van de inhoud van de waterpijpen om die in een laboratorium te beoordelen,
een arbeidsintensief en kostbaar proces.

Verder heeft dit scenario mogelijk invloed op coffeeshops. Omdat in de horeca geen
tabaksproducten gerookt mogen worden, bieden sommige coffeeshops kruidenmengsels aan
als tabaksvervanger voor het in de coffeeshop roken van joints. Als kruidenmengsels
onder het rookverbod vallen vervalt deze mogelijkheid en zullen coffeeshops volgens
de onderzoekers de ter plekke rokende klandizie deels verliezen.

Scenario 3. Uitbreiden rookverbod met waterpijp in het algemeen

Het derde scenario dat is onderzocht is uitbreiding van het rookverbod met de waterpijp.
In dit scenario zal er binnen shishalounges geen blootstelling aan schadelijke stoffen
uit de waterpijp meer zijn, hoewel er op terrassen nog wel waterpijp gerookt mag worden.
Uit het onderzoek blijkt dat 17% van de bezoekers binnen dit scenario nog naar de
shishalounge zal gaan. Omdat het hier lijkt te gaan om de frequentere bezoekers, wordt
het banenverlies op 480 fte geschat. Hoewel sommige shisharokers thuis waterpijp gaan
roken (of dat al doen), blijkt uit het onderzoek dat 25% van de waterpijprokers in
dit scenario in zijn geheel stopt met het roken van de waterpijp. Dit scenario is
eenvoudig te handhaven door de NVWA omdat niet onderzocht hoeft te worden welke stof
de waterpijp bevat.

Met het oog op de demissionaire status van het kabinet vind ik het gepast om een mogelijke
beslissing naar aanleiding van dit rapport over te laten aan een volgend kabinet.

2. Boetes overtredingen Tabaks- en rookwarenwet

Tijdens het plenaire debat over de maatregelen uit het Nationaal Preventieakkoord
op 3 september 2019 (Handelingen II 2018/19, nr. 103, item 9) heb ik uw Kamer toegezegd met de NVWA in gesprek te treden over de notoire overtreders
van het rookverbod en of een verhoging van de boetes bij kan dragen aan dit probleem.
Dit gesprek heeft geleid tot een bredere analyse van het sanctioneringsbeleid waarbij
een aantal concrete punten naar voren is gekomen zoals verhoging van het boeteplafond
en het uitbreiden van de last onder bestuursdwang als mogelijke sanctie naar een groter
aantal artikelen van de Tabaks-en rookwarenwet. Op deze manier zou de NVWA effectiever
op kunnen treden tegen de tabaksindustrie. Deze aanpassingen vergen een wijziging
van de Tabaks-en rookwarenwet. Een besluit hierover laat ik over aan een volgend kabinet.

3. Onderzoeksrapport RIVM inzake smaakstoffen e-sigaretten

Voorafgaand aan het zomerreces heeft uw Kamer de algemene maatregel van bestuur (AMvB)
ter regulering van de smaken van vloeistoffen voor e-sigaretten ontvangen in het kader
van de voorhangprocedure (Kamerstuk 32 011, nr. 85). Inmiddels is deze procedure afgerond. De ministeriële regeling zal een limitatieve
lijst van smaakstoffen bevatten die nog toegevoegd mogen worden aan de vloeistoffen
voor e-sigaretten, met als uitgangspunt dat alleen nog maar vloeistoffen met een tabakssmaak
op de markt komen. Om deze lijst op te kunnen stellen heb ik het RIVM gevraagd een
analyse te maken van de smaakstoffen in de e-liquids die voor de Nederlandse markt
zijn aangemeld in het Europese Common Entrygate systeem (EU-CEG). Het RIVM heeft onder
andere gekeken naar het feit of smaakstoffen vaker in tabakssmaken worden toegevoegd
of in zoete smaken. Op basis van deze analyse stelt het RIVM een lijst van 23 smaakstoffen
voor. In de bijlage stuur ik uw Kamer het onderzoeksrapport «Smaakbepalende additieven
in vloeistoffen voor e-sigaretten: een voorstel voor een limitatieve lijst» van het
RIVM3.

4. Reactie diverse moties en toezeggingen op het terrein van tabaksontmoediging

Langs deze weg wil ik ingaan op een aantal moties, waarvan het merendeel is ingediend
tijdens de wetsbehandeling van de wijziging van de Tabaks- en rookwarenwet in verband
met de aanscherping van het reclameverbod op 28 juni jl.

Ten eerste geef ik uitvoering aan de motie van het lid Bikker c.s.4, waarin het kabinet wordt verzocht voor de onderbouwing van wet- en regelgeving met
betrekking tot tabaksproducten geen onderzoek te gebruiken dat door de tabaksindustrie
is gefinancierd en dit ook in Europees verband te bepleiten. Met het oog op artikel 5,
derde lid van het WHO kaderverdrag inzake tabaksontmoediging, waarin de verdragspartijen
worden opgeroepen het beleid niet te laten beïnvloeden door de tabaksindustrie, wordt
geen gebruik gemaakt van door de tabaksindustrie gefinancierd onderzoek bij de onderbouwing
van wet- en regelgeving. In het uitzonderlijke geval waarin dergelijk onderzoek wel
relevant lijkt, zal dit altijd eerst worden beoordeeld door een onafhankelijk onderzoeksinstituut,
zoals bijvoorbeeld het RIVM of het Trimbos-instituut. De onderzoeken kunnen op deze
manier gewogen worden ten opzichte van de wetenschappelijke literatuur over tabaksproducten
dat niet is uitgevoerd of gefinancierd door de tabaksindustrie.

In de motie van het lid Maeijer5 wordt het kabinet verzocht onderzoek te doen naar de effectiviteit van de eerder
ingevoerde maatregelen, die zouden moeten leiden tot een afname van het percentage
(minderjarige) rokers. Ik kan uw Kamer hierover meedelen dat ik het Trimbos-instituut
de opdracht heb gegeven de effectiviteit van de eerder ingevoerde maatregelen in het
kader van het tabaksontmoedigingsbeleid en voortkomend uit het Nationaal Preventieakkoord,
te onderzoeken. Ik verwacht dat dit onderzoek in het voorjaar van 2022 aan uw Kamer
kan worden gestuurd.

Daarnaast wil ik ingaan op de motie van het lid Kuik en c.s. over het onderbrengen
van nicotinezakjes zonder tabak onder de Tabaks- en rookwarenwet en te bezien of tot
die tijd de handhavingsmogelijkheden van de Warenwet te gebruiken zijn.6 In het debat van 28 juni jl.7 heb ik aangegeven dat ik bezorgd ben over de toenemende populariteit van deze producten
en dat ik voornemens ben om nicotineproducten zonder tabak op te nemen in de Tabaks-
en rookwarenwet en om nicotinezakjes in het bijzonder te verbieden. Ook heb ik aangegeven
om voor de korte termijn te bezien welke mogelijkheden de Warenwet biedt. Ik kan uw
Kamer hierover melden dat het mogelijk is om nicotineproducten zonder tabak onder
de Tabaks- en rookwarenwet te brengen. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit
(NVWA) kan op basis van de Warenwet reeds maatregelen nemen om nicotinezakjes met
onveilige hoeveelheden nicotine van de markt te weren. Tevens is het mogelijk om tot
de inwerkingtreding van de regels onder de Tabaks- en rookwarenwet in een beleidsregel
onder de Warenwet vast te leggen hoeveel nicotine nog wel is toegestaan in nicotinezakjes.
Hiermee wordt de handhaafbaarheid voor de NVWA vergroot. De voorbereiding voor deze
beleidsregel is reeds gestart. Een beslissing hierover laat ik aan een volgend kabinet.
Met deze informatie doe ik de toezegging aan uw Kamer af om uw Kamer op korte termijn
te informeren over nicotine in niet-tabaksproducten.

Naar aanleiding van de motie van lid Dik-Faber8 waarin het kabinet wordt verzocht, om na ommekomst van het onderzoek alles in het
werk te stellen de afgesproken verhoging van de tabaksaccijns mee te kunnen nemen
in het Belastingplan 2022 meld ik u het volgende. Ik heb uw Kamer in mijn brief van
11 juni 20219, waarin ik u dit onderzoek heb aangeboden, toegezegd dat het kabinet hierover uiterlijk
in de zomer zal beslissen bij de besluitvorming over de begroting voor 2022. Het kabinet
heeft besloten de verhoging op dit moment niet door te voeren, maar een volgende accijnsverhoging
over te laten aan een volgend kabinet.

In de brief aan uw Kamer over de voortgang van het nationaal preventieakkoord van
5 juli jl.10 heb ik uw Kamer geïnformeerd over de campagne PUUR Rookvrij. In die brief heb ik
toegezegd dat de flight gericht op jonge ouders in het najaar van 2021 zal starten.
Met het oog op de drukte in de decembermaand voor ouders, maar ook in verband met
de hoge campagnedichtheid door uitgestelde overheidscampagnes is ervoor gekozen de
flight in het voorjaar van 2022 te laten starten.

Tijdens het commissiedebat van 30 juni 2021 (Kamerstuk 29 689, nr. 1125) heeft Minister van Ark toegezegd te informeren naar de mogelijkheid voor de bekostiging
van stoppen-met-rokenzorg in de tweede lijn. Verzekeraars geven aan dat de vergoeding
van de stoppen-met-rokenzorg uitgebreid kan worden als voldoende duidelijk is voor
welke patiëntengroepen deze (duurdere) behandeling noodzakelijk is. Dit raakt aan
de uitvoering van de motie van het lid Sazias c.s.11. Hiervoor worden de komende twee jaar door middel van een experiment patiëntenprofielen
en behandelmethodes in kaart gebracht op grond waarvan verzekeraars in de toekomst
tweedelijns stoppen-met-rokenzorg kunnen vergoeden.

Daarnaast informeer ik u over de ondersteuning aan NOC*NSF voor de gezonde kantine
vanaf 2022, een toezegging die ik aan uw Kamer gedaan heb per brief van 6 april 202112. De ondersteuning van NOC*NSF voor de gezonde sportomgeving wordt ook in 2022 voortgezet.
Door middel van Team:Fit Coaches worden verenigingen geholpen een actieplan op te
stellen voor het gezonder maken van hun sportomgeving op de thema’s voeding, roken
en alcohol.

5. Campagnes tabaksindustrie voor alternatieve producten

In het wetgevingsoverleg van 28 juni jl. heb ik uw Kamer toegezegd u te informeren
over de uitkomst van het NVWA-onderzoek naar de paginagrote advertentie van Philip
Morris. Ik kan u niet informeren over individuele gevallen, aangezien actieve openbaarmaking
van inspectiegegevens op bedrijfsnaam gebonden is aan strikte juridische regels. Bij
deze bied ik uw Kamer de factsheet aan die de NVWA heeft opgesteld over dit soort
cases13. De NVWA heeft naar aanleiding van verschillende signalen een aantal (inter)nationale
campagnes van tabaksfabrikanten onder de loep genomen. Het betrof campagnes waarbij
direct of indirect aandacht werd gevraagd voor (onderzoek naar) een nieuwe generatie
tabaksproducten en aanverwante producten die minder schadelijk voor de gezondheid
zouden zijn dan tabaksproducten. De NVWA concludeert dat deze campagnes te kwalificeren
zijn als reclame voor tabaksproducten en aanverwante producten, ook wanneer in de
campagne de merknaam van het tabaksproduct of aanverwant product niet wordt genoemd.
De NVWA heeft als gevolg hiervan meerdere rapporten van bevinding opgesteld wegens
overtreding van het reclameverbod door zowel de initiator van de uiting als het bedrijf
dat de uiting toonde. De rapporten van bevindingen worden vervolgens beoordeeld ten
behoeve van de boeteoplegging. Verder heeft de NVWA bij internationale campagnes betrokken
bedrijven geïnformeerd over de reclameregels en het standpunt van de Nederlandse overheid,
om zo toekomstige campagne uitingen te voorkomen. De NVWA zal dit soort campagnes
blijven onderzoeken wanneer deze zich voor doen.

6. Onderzoek inventarisatie leeftijdsverificatiesysteem

In de Alcoholwet die per 1 juli 2021 geldt zijn regels voor de verkoop op afstand
van alcoholhoudende drank opgenomen om de naleving en controle van de leeftijdsgrens
van 18 jaar bij thuisbezorgkanalen te verbeteren. Een van die regels is dat verkopers
en aanbieders op afstand van alcoholhoudende drank bij het aankoopmoment over een
leeftijdsverificatiesysteem dienen te beschikken om vast te stellen of de klant inderdaad
meerderjarig is.

In het kader van een aangenomen motie van de leden Kuik en Voordewind14 is afgelopen maanden onderzoek gedaan naar digitale identificatiesystemen die onderdeel
kunnen worden van het leeftijdsverificatiesysteem voor de verkoop van alcohol op afstand
en het in algemene zin beschrijven van de effectiviteit, doelmatigheid en andere criteria,
waaraan dergelijke systemen zouden moeten voldoen. In de bijlage treft u de uitkomsten
van het onderzoek aan, dat is uitgevoerd door bureau Innovalor15.

Innovalor heeft de effectiviteit van een aantal mogelijke categorieën van systemen
onderzocht die bruikbaar zijn voor de verkoop op afstand. Daarbij is gekeken naar
eisen en randvoorwaarden als fraudebestendigheid en betrouwbaarheid, beschikbaarheid
en dekkingsgraad, gebruiksgemak en begrijpelijkheid, schaalbaarheid en flexibiliteit,
kosten, realisatietermijn, toekomstbestendigheid, vertrouwen, privacy en draagvlak.
Uit deze analyse blijkt dat het inzetten van door private partijen uitgegeven consumentenoplossingen
voor authenticatie (iDIN, itsme) op dit moment het meest realistisch lijken. Deze
oplossingen bieden de mogelijkheid om gebruikers te authentiseren en identificeren
binnen het consumentendomein door een koppeling met bijvoorbeeld een bankrekening
of een identiteitskaart. Voor veel consumentenoplossingen geldt dat met één en hetzelfde
authenticatiemiddel bij verschillende partijen ingelogd kan worden. Consumentenoplossingen
scoren gemiddeld positief op de verschillende eisen en randvoorwaarden.

Daarnaast geven de onderzoekers aan dat het inrichten van een 18+-account bij de webwinkel
een alternatieve oplossingsrichting zou kunnen zijn, mits deze oplossing voldoet aan
de additionele eisen die VWS stelt aan het leeftijdsverificatiesysteem. Als voorwaarde
hiervoor dient het verificatieproces dat de klant bij de webwinkel doorloopt van een
substantieel16 betrouwbaarheidsniveau te zijn en ook dient de klant bij elke online aankoop in te
loggen met een authenticatie die wordt aangevuld met een tweede factor (zoals een
code via een SMS of app), waardoor de webwinkel weet hoe oud de klant is. Om fraude
bij het uitlenen van accounts tegen te gaan is het volgens de onderzoekers nodig om
aangemaakte accounts periodiek opnieuw te verifiëren. Lagere kosten voor ondernemers
en gebruikersvriendelijkheid zijn de sterke punten van deze oplossing.

Uit het onderzoek blijkt dat het vaststellen van eisen in de wet- en regelgeving waar
dergelijke leeftijdsverificatiesystemen aan moeten voldoen wenselijk is. Als onderdeel
van de eisen moet minimaal een gewenst betrouwbaarheidsniveau opgenomen worden en
eisen worden gesteld op het gebied van privacy en dataminimalisatie. Voor leeftijdsverificatie
bij de online verkoop van alcohol is het zogenaamde eIDAS-betrouwbaarheidsniveau «substantieel»
nodig volgens de onderzoekers17. Zij geven daarnaast aan dat bij het gebruik van een leeftijdsverificatiesysteem
bij iedere aankoop het voldoende is om alleen een 18+-attribuut18 uit te wisselen. Het delen van meer gegevens, zoals leeftijd, geboortedatum of bijbehorende
naam, is niet nodig om de 18+-controle betrouwbaar uit te voeren. Op basis van de
bevindingen van het onderzoek ga ik de komende maanden bezien welke nadere eisen er
gesteld moeten worden voor een betrouwbaar leeftijdsverificatiesysteem. Dit voorstel
zal uitgewerkt worden in lagere regelgeving (Alcoholbesluit). En besluit hierover
laat ik over aan een volgend kabinet.

7. Onderzoek etikettering alcoholhoudende dranken

Tijdens de wetsbehandeling van de Alcoholwet op 16 november 2020 (Kamerstuk 35 337, nr. 46) is een motie van de leden van den Berge en Renkema aangenomen, waarin gevraagd wordt
om de mogelijkheid te onderzoeken om op alle alcoholische dranken 1) te vermelden
hoeveel alcoholische eenheden, calorieën en suiker erin zitten en 2) berichten over
het veilig consumeren van alcohol te vermelden19. Ik heb het Trimbos-instituut opdracht gegeven dit onderzoek uit te voeren. In de
bijlage treft u de uitkomsten van het onderzoek aan20.

In het onderzoek wordt door middel van een literatuuronderzoek en expertinterviews
bekeken welke vormen van verplichte en niet verplichte (zelfregulering) etikettering
voorkomen in de Europese Unie (EU). Verder is gekeken of aanvullend aan of afwijkend
van Europese regelgeving er initiatieven voorkomen op het gebied van alcoholetikettering
in de Europese Regio van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) of EU-lidstaten. Daarnaast
is er aandacht voor vormen van zelfregulering en inhoudelijke aspecten en vormen van
etikettering in Nederland. Hieronder vat ik voor u de belangrijkste resultaten samen.

In de Europese Unie is het momenteel niet verplicht om productinformatie op etiketten
van alcoholhoudende dranken te plaatsen. Dit is wel het geval voor verpakte levensmiddelen.
Ook is het in de EU niet verplicht om informatie over gezondheidsrisico’s op etiketten
van alcoholhoudende dranken te plaatsen. Verordening (EU) nr. 1169/2011 geeft lidstaten
overigens wel de mogelijkheid om alcoholetikettering verplicht te stellen. Alleen
Ierland maakt hier op dit moment gebruik van. In februari 2021 heeft de Europese Commissie
(EC) het Europees Kankerbestrijdingsplan gepresenteerd, waarbij preventie een belangrijke
pijler is. De EC stelt een verplichte vermelding van ingrediënten en voedingswaarde
voor eind 2022 en het tonen van gezondheidswaarschuwingen op etiketten van alcoholhoudende
dranken voor eind 2023 voor.

Alcoholetikettering is in Nederland, net als in veel landen van de WHO Europese Regio
en de EU niet verplicht, terwijl dit in de WHO wereldwijde strategie om schadelijk
alcoholgebruik te verminderen wel wordt aangeraden. In tegenstelling tot bijvoorbeeld
tabak (WHO Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging) zijn er op het gebied van alcohol
geen internationale afspraken en daarmee ontbreekt een basis die verplichtingen met
zich mee brengt.

Op het gebied van zelfregulering heeft de Europese alcoholsector in 2018 een voorstel
over alcoholetikettering gepresenteerd. Het voorstel houdt in dat alcoholproducenten
zelf kunnen kiezen om productinformatie (ingrediënten en voedingswaarde) op het fysieke
etiket (on-label) of online (off-label) te vermelden. Met name bierproducenten en
enkele producenten van sterkalcoholhoudende dranken hebben toezeggingen gedaan. Bijvoorbeeld
AB InBev deed de toezegging dat vanaf 2018 op 80% van de labels van bieren de voedingswaarde
vermeld wordt. De onderzoekers van Trimbos geven aan dat geen onderzoek bekend is
waaruit blijkt dat deze toezegging is gerealiseerd. Het uitvoeren van een dergelijk
onderzoek ligt primair bij de alcoholindustrie. In Nederland zien we zelfregulering
op het gebied van alcoholetikettering met name terug in het vermelden van productinformatie.
Zo adviseert de Nederlandse Brouwers om ingrediënten en voedingswaarde op etiketten
van alcoholhoudende dranken te vermelden en tekende SpiritsNL in 2019 een Memorandum
of Understanding om die afspraak vast te leggen, met als doel dat eind 2022 66% van
de etiketten voorzien is van ingrediënten en voedingswaarde. Wat betreft informatie
over mogelijke gezondheidsrisico’s zijn er alleen afspraken op het thema alcoholgebruik
tijdens de zwangerschap. In de meeste gevallen gaat het om de vermelding van een pictogram.
Het onderzoek toont aan dat het vermelden van productinformatie nog te weinig wordt
toegepast en dat zelfregulering op basis van internationaal onderzoek als onvoldoende
effectief wordt bestempeld.

Nederland loopt in vergelijking met andere landen achter op het gebied van alcoholetikettering,
aangezien alcoholhoudende dranken zijn vrijgesteld van vermelding van ingrediënten,
voedingswaarde en informatie over mogelijke gezondheidsrisico’s op hun etiketten.
Uit het rapport blijkt dat van de 27 EU-lidstaten negen landen wetgeving hebben om
ingrediënten te vermelden, één land wetgeving heeft omtrent het vermelden van de voedingswaarde
en vier landen wetgeving hebben omtrent het vermelden van gezondheidsinformatie en
-waarschuwingen. Daarnaast heeft één EU-land (Ierland) wetgeving over alle drie de
onderdelen van etikettering.

Uit dit onderzoek blijkt dat informatie over gezondheidsrisico’s op etiketten kan
leiden tot meer consumentenbewustzijn over alcohol(schade), het vergroten van de intentie
om minder alcohol te drinken en het daadwerkelijk verminderen van alcoholgebruik.
Wat betreft de vorm is met name de zichtbaarheid van productinformatie en informatie
over gezondheidsrisico’s belangrijk. Daarnaast geldt specifiek voor informatie over
gezondheidsrisico’s dat de boodschap moet opvallen en variëren, en grafisch weergegeven
dient te worden, zodat de consument het opmerkt, begrijpt en herinnert.

Op basis van het literatuuronderzoek en de expertinterviews worden enkele aanbevelingen
gedaan. De onderzoekers bevelen een verplichte alcoholetikettering aan, omdat dit
effectiever is in het vergroten van de bewustwording over alcoholschade dan zelfregulering.
Daarnaast is het advies om daarbij de EU-richtlijnen te volgen om ervoor te zorgen
dat informatie op etiketten van alcoholhoudende dranken in Nederland overeenkomt met
voorstellen die de EC in 2023 wil aannemen. Voor de vormgeving van etiketten dienen
zoveel mogelijk de WHO-richtlijnen gevolgd te worden. Verder dient rekening te worden
gehouden met implementatiekosten die komen kijken bij de invoering van alcoholetikettering,
zoals handhaving. Daarnaast zijn er diverse implementatiekosten voor de alcoholsector,
zoals voor het aanpassen van etiketten en laboratoriumkosten om de voedingswaarde
te bepalen.

Het invoeren van een verplichte etikettering voor alcoholhoudende dranken, inclusief
voedingswaarden en informatie over gezondheidsrisico’s, lijkt op basis van het onderzoeksrapport
een geschikte optie voor het creëren van meer kennis over de gezondheidsrisico’s die
alcoholconsumptie met zich mee kan brengen en voor het voorkomen en verminderen van
schadelijk alcoholgebruik. Deze optie sluit aan bij de ambitie uit het Nationaal Preventieakkoord
dat in 2040 80% van de Nederlanders van 12 jaar en ouder belangrijke (gezondheids)effecten
van alcoholconsumptie kent. Ook het RIVM noemt deze maatregel in het rapport21 uitgevoerd naar maatregelen om de ambities uit het Nationaal Preventieakkoord te
realiseren. Gezien de demissionaire status van het kabinet vind ik het echter gepast
om een beslissing over het vermelden van productinformatie (o.a. alcoholische eenheden,
calorieën en suiker) en informatie over gezondheidsrisico’s over te laten aan een
volgend kabinet.

8. Onderzoek alcoholvergiftigingen en ongevallen met alcohol

VeiligheidNL heeft onlangs zijn rapport uitgebracht over het aantal behandelingen
bij de Spoedeisende Hulp (SEH) van ziekenhuizen in 2020 waarbij alcoholgebruik kon
worden geconstateerd. In de bijlage treft u de uitkomsten van het onderzoek aan22. Daarbij is onderscheid gemaakt tussen het aantal alcoholintoxicaties (waarbij alcoholgebruik
evident was) en het aantal ongevallen inclusief geweldplegingen, waarbij alcohol mogelijk
een rol speelde. Ik deel de belangrijkste bevindingen met u.

In 2020 zijn 4.200 personen op een SEH behandeld voor een alcoholvergiftiging. De
stijging in alcoholvergiftigingen in de laatste jaren is in 2020 veranderd in een
sterke daling (met 36%) ten opzichte van 2019, waarbij de sterkste dalingen zich voordeden
in de perioden van lockdown, waar horeca gesloten was in verband met de coronapandemie.
De daling was in alle leeftijdsgroepen nagenoeg even sterk. In 2020 belandden nog
800 jongeren onder de 18 jaar op een SEH-afdeling in verband met een alcoholvergiftiging,
in 2019 waren dit 1.400 jongeren in dezelfde leeftijdsgroep. De kans om met een alcoholvergiftiging
op een SEH-afdeling terecht te komen is (per 100.000 personen van dezelfde leeftijd)
het hoogst onder 12–17 jarigen, gevolgd door jongeren van 18–24 jaar. Dit is niet
anders dan voorgaande jaren.

Naast behandelingen in verband met een alcoholvergiftiging vonden in 2020 15.400 SEH-behandelingen
plaats naar aanleiding van ongevallen op geweldpleging waarbij voor zover bekend alcoholgebruik
in het spel was bij slachtoffer en/of andere betrokkene. Van hen waren 500 jonger
dan 18 jaar. Deze aantallen zijn een ondergrens, omdat niet altijd vastgelegd kan
worden of alcohol een rol heeft gespeeld in het ontstaan van het ongeval. Het aantal
ongevallen lag in 2020 19% lager dan in het jaar daarvoor, waarbij opnieuw geldt dat
de daling het sterkste was in de perioden van horecasluiting.

Veel alcoholgerelateerde ongevallen ontstaan door een val, vaak van een trap of fiets.
Ongevallen met alcohol leiden relatief vaak tot ernstig letsel, vaak hoofdletsel,
vergeleken met ongevallen zonder betrokkenheid van alcohol. In bijna één op de tien
gevallen was sprake van geweldpleging

De substantiële daling van het aantal behandelingen op een SEH-afdeling in verband
met alcohol in 2020, is positief te noemen, al blijkt dat de sterkere afname vooral
in de periodes van lockdown te zien is. Er is dus ook nog steeds reden tot zorg. Nog
altijd gaat het om honderden 18 minners die medische hulp nodig hebben als gevolg
van alcoholgebruik, terwijl het wenselijk is dat zij helemaal geen alcohol drinken.
Dit maakt mijns inziens duidelijk dat campagnes zoals NIX18 hard nodig blijven om
alcoholgebruik onder minderjarigen tegen te gaan, evenals de inzet op verbetering
van naleving en handhaving van de leeftijdsgrens. Daarnaast verwacht ik positieve
effecten van de strafbaarstelling van wederverstrekking van alcoholhoudende dranken,
die geldt sinds de inwerkingtreding van de Alcoholwet op 1 juli dit jaar. Ook op het
gebied van bewustwording van risico’s en vroegsignalering van problemen zijn de afgelopen
jaren belangrijke stappen gezet in samenwerking met bij het NPA betrokken partijen,
gericht op jongeren, ouderen en naasten. Ik hoop dat al deze inspanningen samen ertoe
leiden dat het beroep dat op SEH-afdelingen gedaan wordt om acute alcoholproblematiek
op te vangen, afneemt.

9. Onderzoek doelmatigheid bijschrijvingen van dagleidinggevenden op de Alcoholwetvergunning

Ook bied ik u hierbij het rapport «Doelmatigheid bijschrijven van dagleidinggevende
op de Alcoholwetvergunning» van Sira Consulting aan23. Om een horecabedrijf of slijtersbedrijf te mogen uitoefenen, is er een Alcoholwetvergunning
nodig van de burgemeester. In een aanhangsel bij die vergunning staan de persoonlijke
gegevens van leidinggevenden, zoals naam, adres, geboortedatum en de beschikking over
een verklaring sociale hygiëne. In een horeca- of slijtersbedrijf moet altijd minimaal
één persoon aanwezig zijn die is bijgeschreven op dat aanhangsel bij de vergunning.
Dit is belangrijk, omdat het wenselijk is dat er altijd minimaal één persoon aanwezig
is in een horecagelegenheid of slijterij die overig personeel en klanten op normen
en waarden kan aanspreken, die overlast kan voorkomen, die de zaak sluit als het sluitingstijd
is en die bezoekers die dronken zijn geworden geen alcoholhoudende dranken meer verstrekt.
Voor de bijschrijvingen brengen de gemeenten leges in rekening.

Onder leidinggevenden worden niet alleen de eigenaar en de manager verstaan, maar
ook: de natuurlijke persoon, die onmiddellijk leidinggeeft aan de uitoefening van
een horeca- of slijtersbedrijf in een inrichting (hierna: dagleidinggevende).

In de gewijzigde motie van de leden Bolkestein en Diertens heeft uw Kamer de regering
verzocht om onderzoek te doen naar de doelmatigheid van het bijschrijven van dagleidinggevenden
op de horecavergunning voor het bestrijden van criminele activiteiten en daarbij te
kijken naar de relevante functiegroepen, het relevante gedrag voor het oordeel over
de zedelijkheid van de betreffende leidinggevende en de aard van de onderneming waarvoor
de bijschrijving geldt.24 Ik heb Sira consulting opdracht gegeven dit onderzoek uit te voeren. In de bijlage
treft u de uitkomsten van het onderzoek aan.

Uit het rapport blijkt dat er onvoldoende cijfers en onderzoeken zijn over ondermijning,
criminaliteit en onzedelijk gedrag om eventuele differentiatie in de verplichte bijschrijving
mee te onderbouwen. Daarnaast behandelt het rapport de suggestie om de verplichte
bijschrijving van dagleidinggevenden van slijterijen te schrappen. Daarmee zou een
onderscheid ontstaan tussen horecabedrijven en slijtersbedrijven. Voor een dergelijk
onderscheid ziet het onderzoeksbureau onder meer als aanleiding dat geen van de door
haar geïnterviewden bekend is met signalen van (bovengemiddelde) ondermijning en criminaliteit
in slijtersbedrijven en dat het aantal incidenten waarbij de openbare orde wordt verstoord,
bij slijtersbedrijven relatief laag zou zijn ten opzichte van horecabedrijven. Tegelijkertijd
acht het onderzoeksbureau het moeilijk om een goede juridische onderbouwing te geven
voor een dergelijke differentiatie: het aantonen van noodzaak, evenredigheid en non-discriminatie
is ingewikkeld.

Op basis van de uitkomsten van het onderzoek zie ik in ieder geval geen aanleiding
en geen onderbouwing om de verplichte bijschrijving uit te breiden met bepaalde categorieën
medewerkers naast de eigenaar, manager en de dagleidinggevende. Verder ga ik in de
komende periode op basis van de suggesties uit dit rapport bezien in hoeverre het
schrappen van de verplichte bijschrijving van de dagleidinggevende van slijtersbedrijven
juridisch onderbouwd kan worden. Een besluit hierover laat ik aan een volgend kabinet.

10. Update overleggen alcoholbranche over alcoholreclame

Het streven dat alcoholmarketing jongeren niet of zo weinig mogelijk bereikt en beïnvloedt
is een belangrijke doelstelling van het Nationaal Preventieakkoord op problematisch
alcoholgebruik. Verstrekkers en producenten van alcohol hebben in het Preventieakkoord
afgesproken om met oplossingen te komen om het bereik en de beïnvloeding van jongeren
door alcoholreclame naar redelijkheid te beperken.

Conform de motie van het lid Bolkestein d.d. 25 februari 202125, informeer ik uw Kamer over de voortgang op dit onderwerp. Begin januari en begin
maart 2021 heb ik Stichting Verantwoorde Alcoholconsumptie (STIVA), Centraal Bureau
Levensmiddelenhandel (CBL), de Nederlandse Brouwers en Koninklijke Horeca Nederland
(KHN) per brief gevraagd om te reflecteren op de kennissynthese alcoholmarketing en
het onderzoek naar het bereik en de beïnvloeding van jongeren door alcoholmarketing
op de top 5 locaties, die ik op 13 november 2020 naar uw Kamer heb verstuurd26. Daarnaast heb ik in dezelfde brief aan STIVA, CBL, de Nederlandse Brouwers en KHN
gevraagd om met passende maatregelen te komen. De Nederlandse Vereniging van Bioscopen
en Filmtheaters (NVBF) heb ik uitgenodigd om hetzelfde te doen. STIVA en CBL hebben
mij toegezegd om in juli respectievelijk dit najaar met hun actieplan te komen. KHN
en de NVBF kunnen hier gegeven de impact van de coronacrisis in hun sector nog geen
prioriteit aan geven. Ik heb STIVA en CBL medio oktober verzocht om haast te maken
met deze plannen, gegeven het feit dat de huidige inzet niet voldoende is om de gestelde
ambities uit het Nationaal Preventieakkoord waar te maken. Ik heb hen daarbij gewezen
op het RIVM rapport «Inventarisatie aanvullende maatregelen voor het Nationaal Preventieakkoord»
waarin verschillende maatregelen worden genoemd om alcoholmarketing te beperken.

STIVA heeft laten weten dat ze komende maanden meer inzicht wil verkrijgen in het
bereik van jongeren door alcoholmarketing op televisie. Daarnaast wil STIVA de Reclamecode
voor Alcoholhoudende dranken aanpassen op basis van de aanbevelingen die volgen uit
de evaluatie van de Reclamecode voor Alcoholhoudende Dranken die ik uw Kamer op 6 april
2021 heb aangeboden27, een Reclamecode voor Alcoholvrij en -arme varianten voor wijn en gedistilleerd ontwikkelen
én afspraken maken met adverteerders, influencers en platformaanbieders over marketing
via sociale media. De Nederlandse Brouwers is betrokken bij deze voornoemde acties
en heeft daarnaast met NOC*NSF een intentieverklaring getekend om de sponsoring van
sportevenementen verder te reguleren, waarbij zij er voor wil zorgen dat bij alle
sportevenementen alcoholvrij bier beschikbaar is. Het CBL heeft aangegeven dat het
ons in december informeert over zijn plannen over marketing beperkende initiatieven.
Het is aan een volgend kabinet om de balans op dit punt op te maken en te bezien hoe
het de inzichten uit het aangehaalde RIVM rapport kan benutten om de ambities uit
het Nationaal Preventieakkoord te realiseren.

11. Update gesprekken hectoliterbonus

Overmatig en zwaar alcoholgebruik moet een minder vanzelfsprekend onderdeel zijn van
het studentenleven. In het Nationaal Preventie akkoord hebben we dan ook met de verschillende
betrokken partijen ambities geformuleerd om dit tegen te gaan en zijn er verschillende
acties uitgezet om aan deze ambities invulling te geven. In aanvulling op de afspraken
in het NPA hebben de leden van de Nederlandse Brouwers afgesproken dat in de contracten
tussen studentenverenigingen en brouwers altijd afspraken worden gemaakt gericht op
verantwoord alcoholgebruik. Bijvoorbeeld het aanbieden van bartrainingen en hulp bij
het maken van beleid voor verantwoord alcoholgebruik. Daarbij past dat de zogenaamde
hectoliterbonus, een staffelkorting die bepaald wordt door het omgezette biervolume,
in de huidige vorm uit nieuw afgesloten contracten gaat verdwijnen. Alcoholvrij en
-arm bier dient in ieder geval meegenomen te worden in deze afspraken. Het vastleggen
van verantwoord alcoholgebruik in de contracten tussen bierbrouwers en studentenverenigingen
is een mooi signaal. Daarbij is het verdwijnen van de hectoliterbonus in de huidige
vorm een belangrijke bijdrage van de Nederlandse Brouwers aan het bespoedigen van
de cultuuromslag die we binnen het studentenleven voor elkaar willen krijgen. Het
doel om problematisch alcoholgebruik onder studenten af te laten nemen blijft belangrijk.
Ik volg deze ontwikkeling nauwlettend, als dit uitblijft vallen extra afspraken of
aanvullende wetgeving te overwegen.

Met deze brief informeer ik uw Kamer over de laatste onderzoeken op het gebied van
tabak en alcohol. De onderzoeken, waaronder ook de onderzoeken die eerder op 6 april28 en 5 juli29 jl. zijn aangeboden, bieden handvatten voor maatregelen om roken en problematisch
alcoholgebruik verder terug te dringen, conform de ambities uit het Nationaal Preventieakkoord.
Ik geef dit dan ook graag ter overweging mee aan een volgend kabinet.

De Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, P. Blokhuis