Brief regering : Verslag van een werkbezoek aan Sint Eustatius, Saba en Sint Maarten van 16 tot en met 21 mei 2021

Nr. 41 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 26 mei 2021

Inleiding

Met deze brief doe ik uw Kamer verslag van mijn reis naar Sint Eustatius, Saba en
Sint Maarten van 16 tot en met 20 mei 2021. Aanleiding voor de reis was kennisnemen
van de voortgang op de eilanden. Bij Sint Eustatius ging dit met name om de verbeterde
infrastructuur en de vaccinatiebereidheid van de eilandbewoners; bij Saba stond bereikbaarheid
van het eiland centraal. Op beide eilanden zijn er ook gesprekken gevoerd over de
huidige situatie omtrent COVID-19. Tevens heb ik een bezoek gebracht aan Sint Maarten
om de actuele situatie rond de wederopbouw, de onderlinge samenwerking zoals overeengekomen
op 22 december 2020 en de daarmee verbonden liquiditeitssteun te bespreken.

Werkbezoek Sint Eustatius 16 en 17 mei

Op 16 mei 2020 laat in de middag landde ik op Sint-Eustatius waar gelijk zichtbaar
werd dat er tijdens deze COVID-periode hard is doorgewerkt. De nieuwe verkeerstoren
en aankomst- en vertrekhal zijn bijna klaar voor opening en de luchthaven is qua capaciteit
voorbereid op het ontvangen van meer passagiers. Tijdens het diner heb ik in aanwezigheid
van de vaccinatiegezant, de heer dr. Sprenger, van het Ministerie van VWS gesproken
met de plaatsvervangend regeringscommissaris en de Eilandsecretaris over mijn zorgen
over de vaccinatiebereidheid van de Statiaanse bevolking. Vanaf 22 februari is gestart
met het vaccineren van de bevolking met het Moderna-vaccin. Echter, men wantrouwt
het vaccin en de vaccinatiegraad stokt op 45%. Ik vind dit zorgelijk en heb aangegeven
dat het eiland niet oneindig steun toegekend kan krijgen en als gevolg van de lage
vaccinatiebereidheid op slot kan blijven. Tot nu toe heeft de Nederlandse regering
zo’n € 5,5 miljoen toegekend in de vorm van loon- en steunpakketten. Bij de start
is afgesproken dat een vaccinatiegraad van 80% gewenst was om het eiland weer echt
te kunnen openen. Daarom heb ik gevraagd om samen met de vaccinatiegezant een nieuw
handelingsperspectief te ontwikkelen, waardoor dit alsnog binnen bereik komt.

Ook kwamen onderwerpen als het nieuw te bouwen overheidsgebouw, het financieel verbeterplan
en de loslopende geiten aan de orde. Met eigen ogen heb ik kunnen aanschouwen wat
deze loslopende geiten en ander vee aan schade veroorzaken aan de Quill en National
Boven Park. Hierna kreeg ik een rondleiding van de heer Barnhoorn, eigenaar van het
Oasis Golden Rock Dive Center, die 37 miljoen dollar heeft geïnvesteerd om een hotel
te bouwen op de zuidkant van het Eiland. De eigenaar heeft als visie om uitsluitend
lokale mensen een baan te bieden, gecombineerd met training en opleiding. Dit biedt
het eiland nieuwe mogelijkheden, maar daarvoor is het wel van belang dat er een goede
infrastructuur aan wegen ligt, zodat toeristen zich veilig kunnen verplaatsen en dat
het eiland spoedig «open» kan. Ik zie voortgang op het gebied van de wegen, maar de
aanleg van een veilige weg naar dit resort is van groot belang.

Tijdens mijn werkbezoeken vind ik het belangrijk om lokale mensen te ontmoeten en
daar was tijdens deze reis ook in voorzien. Zo sprak ik met een bewoner van een sociale
huurwoning, de aannemer die deze woningen bouwt en met werknemers die wegen aanleggen.
Inmiddels is er 4,2 kilometer aan weg vernieuwd. Dat de inwoners hier blij mee zijn
bleek wel uit de enthousiaste reacties van de inwoners van Cherry Tree die hun dank
uitten over deze ontwikkeling. Deze wijk had vele zandwegen, maar is nu geheel geasfalteerd,
wat bijdraagt aan het woonplezier en de toegankelijkheid. Van de heer Cuvalay van
het water- en energiebedrijf Stuco kreeg ik een korte toelichting op de uitbreiding
van de watercapaciteit. Daarna heb ik de eerste rotonde van Sint Eustatius geopend,
samen met de eigenaar van Statia Road Construction, de heer Lopes.

Hierna had ik samen met de vaccinatiegezant en de GGD een gesprek met de kerkelijk
leiders. Ook daar heb ik mijn zorgen over de vaccinatiebereidheid gedeeld. De kerkelijke
leiders hebben aangegeven dat zij de leden van hun kerkgenootschappen voldoende hebben
geïnformeerd, maar dat het zou helpen als in deze fase opnieuw feitelijke informatie
verstrekt zou worden. Een suggestie was om dit met hulp van de opgedane kennis en
ervaring van Saba te doen. Aansluitend sprak ik met directeur Bohman en de Marine
Park Manager, mevrouw Berkel van natuurorganisatie Stenapa en de eigenaren van de
twee duikscholen, de heer Harterink en mevrouw Bellevang, over het benutten van het
Marinepark bij herstel van de economie en over hun zorgen over het hebben van geen
perspectief op het openen vanwege de lage vaccinatiegraad, de schade die geiten aanrichten
op het eiland en de nadelige gevolgen ervan voor het Marinepark. Dit naar aanleiding
van een nieuwe natuurverordening die op dit moment wordt besproken met de verschillende
stakeholders.

Na dit gesprek sprak ik met de voltallige Eilandsraad. Voor aanvang van het overleg
ontving ik een brief van hen waarin mij werd gevraagd om in de huidige wet (Wet herstel
voorzieningen Sint Eustatius (Kamerstuk 35 422)) drie belangrijke artikelen vroegtijdig in werking te laten treden. Deze brief is
door de Eilandsraad ook naar uw Kamer verzonden. Daarnaast werd ook gevraagd om nu
al twee gedeputeerden te benoemen en gelijktijdig de bevoegdheid van de regeringscommissaris
in stand te houden. Beide voorstellen zijn in strijd met de huidige wet herstel voorzieningen
Sint Eustatius, die met zeer brede steun is aangenomen in zowel de Tweede als Eerste
Kamer. Ik heb de Eilandsraad aangegeven dat ik volledig achter de wet sta en dat het
amenderen van de wet niet door de Eilandsraad gebeurt maar door de Tweede Kamer. Mijn
reactie op dit ingediende voorstel wordt deze week ter kennisneming separaat aan u
gestuurd (Kamerstuk 35 422, nr. 13).

Hierna heb ik samen met de plaatsvervangend regeringscommissaris, mevrouw Francis,
een radio-interview gegeven waarin ik ben ingegaan op actuele vragen, mijn ervaringen
van de afgelopen jaren en de bereikte resultaten. Tot slot bezocht ik de archeologische
opgraving naast het vliegveld. De directeur van Secar (Sint Eustatius Archeologic
Research) tevens directeur van het project, de heer Stelten, heeft de vondst van ca.
35 graven van slaven laten zien en een toelichting gegeven. Dit is tot nu toe één
van de grootste blootgelegde slavenbegraafplaatsen in de Caribische regio. De vondst
kan een zeer belangrijke rol spelen om meer inzicht te krijgen in het Slavernijverleden
en daarmee in de zwarte bladzijden van de koloniale geschiedenis.

Naast de plek van de opgraving herrijst een nieuwe luchthaven en hier kreeg ik van
de Manager Airport, de heer Wilson, en de commercieel manager transport, de heer Oegjadir,
een toelichting op innovatie die wordt doorgevoerd bij de afhandeling van passagiers,
waardoor Sint Eustatius beter is toegerust voor de toekomst.

Dat op Sint Eustatius flinke stappen zijn gezet is mij tijdens deze reis duidelijk
geworden: veel wegen liggen er beter bij, er is een betrouwbare watervoorziening gerealiseerd,
binnenkort wordt een gloednieuwe luchthaven geopend, de internetconnectie is goedkoper
en sneller geworden en het eiland krijgt met de toevoeging van een nieuw resort een
extra impuls.

Werkbezoek Saba 17 en 18 mei

Op 17 en 18 mei bezocht ik Saba. Hier heb ik gesproken met het bestuurscollege, de
eilandsraad en de onlangs geïnstalleerde jeugdraad. Ook heb ik gesproken met het Outbreak
Management Team over de succesvolle corona-aanpak en bezocht ik een aantal projecten
op het eiland.

Tijdens mijn gesprekken met het bestuurscollege en de eilandsraad heb ik mijn waardering
uitgesproken voor de wijze waarop het openbaar lichaam opereert waar het gaat om goed
bestuur en financieel beheer. Het is prettig samenwerken met Saba. De lokale overheid
neemt initiatief en verantwoordelijkheid, gesprekken zijn constructief maar ook – terecht –
kritisch. Bij ieder bezoek aan Saba zie ik vooruitgang. Voorbeelden zijn de aanleg
van de nieuwe haven, verbeteringen in het afvalbeheer en de aanpak van de geitenproblematiek
door de introductie van duurzame geitenhouderij en populatiebeheersing in samenwerking
met het Wereld Natuur Fonds.

Ook de aanpak van de coronacrisis oogst lof. Het multidisciplinaire Outbreak Management
Team heeft mij uitvoerig geïnformeerd over hun aanpak om het virus te bestrijden,
over de effecten van de lockdownmaatregelen en over de vaccinatiecampagne. Inmiddels
is meer dan 90 procent van de volwassenen gevaccineerd.

Met het bestuurscollege heb ik gesproken over de voortgang van de uitvoering van de
Saba Package. Saba werkt constructief met de departementen om tot de afgesproken resultaten
te komen. In het gesprek met het bestuurscollege is voor de periode mei 2021 tot en
met mei 2022 de uitvoeringsagenda van de Saba Package vastgesteld om gestructureerd
en gericht verder te werken. In het gesprek is de hoogte van de vrije uitkering ook
aan bod gekomen. Het tekort aan structurele middelen op de begroting maakt dat Saba
steeds vaker incidentele middelen moet inzetten om de structurele kosten te dekken.
Daarom heb ik dit jaar eenmalig een extra bedrag van USD 1 miljoen toegevoegd aan
de vrije uitkering, vrij besteedbaar. Ik ben mij ervan bewust dat dit slechts een
tijdelijke oplossing is voor een structureel probleem. Het is echter aan het volgende
kabinet om een passende oplossing te vinden.

Tijdens mijn bezoek aan Saba had ik het genoegen met de jeugdraad te spreken. De jeugdraad
bestaat uit zes ambitieuze leerlingen van de Saba Comprehensive School en is op 1 mei
jl. officieel door het bestuurscollege geïnstalleerd. Met het zestal heb ik gesproken
over hun ideeën op het gebied van sport, gezondheidszorg, onderwijs en de algemene
ontwikkeling van Saba, maar ook over de rollen en verantwoordelijkheden van de jeugdraad.
Een van de eerste projecten van de jeugdraad is het organiseren van een sport clinic
waarbij twee professionele atleten naar Saba komen om jongeren te enthousiasmeren
voor sport.

In de gesprekken met het bestuurscollege en de jeugdraad kwamen ook de kosten en snelheid
van het internet ter sprake. Ik heb Saba nogmaals aangeboden zich aan te sluiten bij
het investeringsvoorstel van de Statia Saba Cable System (SSCS) BV. Dit voorstel heeft
op Sint Eustatius geleid tot een korting op de internetrekening van USD 10 per maand
voor inwoners en bedrijven en tot minimaal 20% hogere internetsnelheid.

Al met al kijk ik met veel genoegen terug op mijn bezoek aan Saba.

Werkbezoek Sint Maarten 19 en 20 mei

Het programma van het bezoek bevatte meerdere onderwerpen, maar stond door de actuele
ontwikkelingen vooral in het teken van de ontstane situatie rond de luchthaven en
mijn brief van 12 mei jl. aan de Minister-President van Sint Maarten waarin ik haar
heb geïnformeerd over mijn besluit de vijfde tranche liquiditeitssteun opnieuw te
agenderen voor de Rijksministerraad van 28 mei a.s. (Kamerstuk 35 420, nr. 275) Ik verwijs voor een uitgebreide toelichting naar deze brief die ik als bijlage heb
toegevoegd1. Daarnaast heb ik gesprekken gevoerd met betrekking tot rechtshandhaving en werkbezoeken
afgelegd in het kader van wederopbouw en vaccinatie.

Zoals gebruikelijk stonden gesprekken gepland met gouverneur Holiday en de Minister-President
van Sint Maarten. In deze gesprekken stonden goed bestuur, met name op de luchthaven,
en agendering van het aanhouden van de vijfde tranche liquiditeitssteun in de Rijksministerraad
centraal. Ook in een gesprek met de voorzitter van de staten, de heer Brison, was
dit het gespreksonderwerp. Ik heb de beweegredenen om de liquiditeitssteun aan te
houden, zoals beschreven in de brief van 12 mei jl. herhaald en nader toegelicht.

Het gesprek met Minister-President Jacobs en Minister van financiën Irion voerde ik
in aanwezigheid van de speciaal vertegenwoordiger wederopbouw en lid van de stuurgroep
de heer Weekers, die de afgelopen periode intensieve contacten heeft onderhouden en
herhaaldelijk zijn zorgen over de ontwikkelingen rond de luchthaven met mij en de
regering van Sint Maarten heeft gedeeld. De Minister-President erkende dat de «hands
off» benadering die de regering als aandeelhouder van de luchthaven tot recent voerde
heeft geleid tot ernstige problemen met betrekking tot goed bestuur. Samen met Minister
van Financiën Irion bevestigde zij verder de noodzaak te zien van de inzet van Royal
Schiphol Group (RSG) gedurende het herstelproject. Zij hebben toegelicht welke stappen
zijn en zullen worden gezet om goed bestuur op de luchthaven te herstellen. Ik constateer
dat er serieuze acties lijken te worden genomen, maar gelet op het herhaaldelijk beschadigd
vertrouwen wil ik eerst daden zien. Ik heb de Minister-President dan ook desgevraagd
laten weten niet vooruit te willen lopen op de bespreking hierover in de Rijksministerraad
van 28 mei a.s. Ik hoop van harte dat de regering van Sint Maarten handelt in het
belang van het land en haar inwoners en RSG op 26 mei a.s. weet te overtuigen met
structurele aanpassingen.

In het gesprek heb ik ook een aantal punten benoemd die van belang zijn voor de voortgang
van een aantal trajecten. Zo heb ik de Minister-President verzocht het commitment
van de regering aan de voorgestelde planning voor het nader rapport rijkswet COHO
te bevestigen, wat zij heeft gedaan. Een ander punt betreft de overname en daarmee
continuïteit van het humanitair hulpprogramma. Op dit moment heeft Sint Maarten de
onderlinge regeling humanitair hulpprogramma nog niet getekend. Ik heb haar verzocht
de onderlinge regeling te tekenen zodat de subsidieverlening en daarmee voortzetting
van het programma kan worden gegarandeerd. Zij heeft toegezegd navraag te doen naar
de stand van zaken. Verder heb ik nogmaals verzocht de afspraken met betrekking tot
technische assistentie voor de afvalproblematiek te bevestigen zodat deze kan starten.
De Minister-President gaf aan hier spoedig op terug te komen. Ook heb ik mijn zorgen
geuit over de vaccinatiegraad, die ondanks massieve steun vanuit Nederland op een
teleurstellend en zorgelijk niveau blijft steken. Daarop lieten de Minister-President
en Minister van Financiën weten dat de nieuwe Minister van Volksgezondheid, Sociale
Ontwikkeling en Arbeid nieuwe campagnes opzet om de vaccinatiegraad te verhogen.

Tot slot heb ik aangegeven het publiceren van correspondentie tussen regeringen over
lopende trajecten niet productief te vinden voor het herwinnen van vertrouwen en verbeteren
van onze samenwerking. Omdat dit gebeurd is, heb ik mij genoodzaakt gevoeld mijn reactie
op de openbaar gemaakte brief van 6 mei eveneens openbaar te maken. Deze werkwijze
zou niet structureel moeten zijn.

Tijdens een Ministerieel Overleg met Minister-President Jacobs en Minister van Justitie,
mevrouw Richardson, sprak ik over de situatie rond politie en het gevangeniswezen.
Ik heb mijn teleurstelling uitgesproken over het feit dat de voortgangscommissie2 keer op keer weinig of geen verbetering waarneemt maar zelfs een verslechtering van
de situatie. Zo is het functieboek voor het politiekorps nog steeds niet vastgesteld
en de politiecapaciteit zorgelijk. Ook de situatie in de gevangenis verbetert niet.
In oktober 2018 is een afsprakenlijst verbetermaatregelen overeengekomen tussen Nederland
en Sint Maarten waarvan een deel nog steeds niet is uitgevoerd door Sint Maarten.
Inmiddels maken de verbetermaatregelen onderdeel uit van het landspakket. Waar Minister
Richardson mij in januari 2021 verzekerde dat de overeengekomen verbetermaatregelen
conform het landspakket 15 juni a.s. gereed zouden zijn vertelde zij mij nu dat die
datum niet gehaald zal worden. Verder hebben wij gesproken over de opdracht aan UNOPS
om een nieuwe gevangenis te realiseren. Ik heb de Minister verzocht niet langer te
wachten om het projectvoorstel van UNOPS goed te keuren, zodat UNOPS verder kan met
de voorbereidingen. Inmiddels heeft Minister Richardson ingestemd.

De oprichting van de Integriteitskamer gold in 2017 als voorwaarde voor het beschikbaar
stellen van wederopbouwmiddelen. De Integriteitskamer is onder andere belast met het
geven van adviezen over het beleid ter algemene integriteitsbevordering van Sint Maarten.
Ik sprak met de leden van de Integriteitskamer over de behaalde resultaten. Voorbeelden
hiervan zijn een gestarte communicatiecampagne en een advies over het Sint Maarten Stimulus and Relief Programme. Ik verzocht de Minister-President van Sint Maarten om de bijdragen voor 2021 over
te maken naar de Integriteitskamer. Vanaf 2022 is Sint Maarten immers zelf verantwoordelijk
voor de financiering van de Integriteitskamer.

Samen met vaccinatiegezant dr. Sprenger, die door de Staatssecretaris van VWS is aangesteld
om (ei)landen van het Caribisch deel van het Koninkrijk te assisteren bij de voorbereiding
en uitvoering van het vaccinatieprogramma, sprak ik het Vaccinatie Management Team
in het Bell Air Community Center, een van de priklocaties op Sint Maarten. Ondanks
alle inspanningen van dit team en vrijwilligers en ondersteuning vanuit Nederland
om het vaccinatieprogramma op te zetten, uit te voeren en de diverse doelgroepen te
benaderen is de vaccinatiegraad nog altijd bijzonder laag, namelijk 35%. De doelstelling
om voor 1 mei alle volwassen inwoners de eerste prik te geven is niet gehaald en de
doelstelling om voor het begin van het orkaanseizoen een vaccinatiegraad van 85% te
behalen is niet meer haalbaar. De bevolking van Sint Maarten lijkt zich onvoldoende
bewust van de risico’s voor hun gezondheid en herstel van de economie. Gelet op het
stijgend aantal besmettingen dat nu wordt waargenomen, de ver achterblijvende vaccinatiegraad,
de intrede van nieuwe varianten en het naderende orkaanseizoen kan niet genoeg benadrukt
worden dat het van belang is dat het aantal gevaccineerde personen toeneemt.

In het kader van de wederopbouw heb ik diverse werkbezoeken gebracht aan projecten.
Het eerste project betrof het «ruimen van scheepswrakken» als onderdeel van het afvalproject
(Emergency Debris Management Project) in Simpson Baai. Het gaat om boten die gezonken
zijn als gevolg van orkanen Irma en Maria (2017) en Luis (1995). Het project kende
een lange aanloop, maar is nu volop in uitvoering. Er zijn inmiddels zo’n 40 van de
109 scheepswrakken geruimd. Daarnaast worden ook de oevers van de Baai geschoond.
De zichtbare resultaten leiden tot positieve reacties in de gemeenschap. De resten
van de scheepswrakken en het puin worden gescheiden en afgevoerd, zodat de belasting
op de lokale afvalberg nihil is. De Nature Foundation is betrokken om de bescherming
van het ecosysteem te borgen. De werkzaamheden zullen volgens planning in oktober
worden afgerond. Tijdens de werkzaamheden zijn nieuwe wrakken aangetroffen, onder
andere onder verwijderde wrakken. Er wordt momenteel verkend of het mogelijk is ook
deze wrakken te laten verwijderen binnen het project.

Eveneens in het kader van de wederopbouw bracht ik een bezoek aan een ondernemer die
gebruik maakt van financiering via het Enterprise Support Project (ESP). Dit project
beoogt het stimuleren van MKB-activiteiten door het verstrekken van leningen en grants
aan ondernemers. Dankzij dit project is de ondernemer in staat de ernstige schade
aan zijn catamaran te herstellen zodat deze weer gecharterd kan worden en hij inkomen
kan genereren. Het was goed om te zien wat het trustfonds via dit project kan betekenen
voor ondernemers, zeker in tijden van crisis. Een ander project uit het trustfonds
wederopbouw dat financiële steun verleent aan projecten van verschillende non-gouvernementele
organisaties (NGO’s) op het eiland is Resources for Community Resilience (R4CR). Doel
van dit project is het versterken van het maatschappelijk middenveld op Sint Maarten
ter ondersteuning van de wederopbouw en vergroting van de weerbaarheid van de lokale
gemeenschap. Eind december 2020 zijn de eerste aanvragen voor projectfinanciering
goedgekeurd. De tweede ronde zal eerdaags worden gegund. Ik heb een multifunctioneel
recreatiepark in Middle Region bezocht waar diverse organisaties aan hebben bijgedragen.
De financiering heeft de realisatie van de speeltuin mogelijk gemaakt. De gemeenschap
maakt actief gebruik van het recreatiepark. Daarnaast bracht ik een bezoek aan het
Steelpan Music Program for Schools and Prison van de NGO Dow Musical Foundation (DMF).
DMF ondervond duurzame schade na orkaan Irma, verloor steelpannen en kon niet voldoende
inkomsten genereren uit lidmaatschapsbijdragen. De COVID-pandemie verergerde de situatie.
Steelpan maakt deel uit van het cultureel erfgoed van Sint Maarten en is als zodanig
een krachtig medium om een grote gemeenschap te bereiken. De financiering maakt het
mogelijk extra stalen pannen aan te schaffen en steelpan-lessen te organiseren op
twee openbare scholen, de gevangenis en de jeugdinrichting.

Tot slot bracht ik een bezoek aan de luchthaven waar ik geïnformeerd ben door het
projectteam over de voorbereidingen voor en verloop van het aanbestedingsproces voor
het herstel van de luchthaven. Naar verwachting zal in de zomer het contract worden
getekend en kunnen de werkzaamheden 3 jaar na de start van dit project beginnen.

Mijn bezoek aan Sint Maarten had dus twee gezichten. Naast bemoedigende tekenen van
hoop en veerkracht in de samenleving, bestaan er grote zorgen over de vraag of het
bestuur in staat is noodzakelijke veranderingen duurzaam te borgen in het belang van
de toekomst van de bevolking van Sint Maarten.

De Staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, R.W. Knops