Brief regering : Beleidsreactie op het rapport 'Burgers beter beschermd

Nr. 820 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN FINANCIËN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 22 april 2021

Met mijn brief van 19 februari 2020 heb ik uw Kamer geïnformeerd over de aanstelling
van de adviescommissie praktische rechtsbescherming van burgers en kleine ondernemers
in belastingzaken (hierna: de Commissie)1 naar aanleiding van een motie van het lid Omtzigt.2 Met deze brief wil ik u het eindrapport «Burgers beter beschermd» aanbieden3.

Ik ben de Commissie dankbaar voor haar onderzoek. In het rapport staat het burgerperspectief
centraal. Uit het rapport blijkt dat sommige burgers en kleine ondernemers in de praktijk
op hindernissen stuiten, waardoor zij onvoldoende rechtsbescherming ervaren in de
praktijk. De overheid is er volgens de Commissie onvoldoende in geslaagd om bestaande
praktische rechtsbescherming voldoende kenbaar en toegankelijk te maken voor alle
burgers en kleine ondernemers. Dit is niet alleen bij de Belastingdienst of specifieke
onderdelen daarvan het geval, maar ook met betrekking tot rechtshulp in zijn algemeenheid.
Deze bevindingen sluiten aan bij de lessen die het kabinet de afgelopen tijd hebben
geleerd.

De Commissie doet in haar rapport vier aanbevelingen om de praktische rechtsbescherming
te verbeteren. Naar aanleiding van eerdere rapporten en analyses met vergelijkbare
aanbevelingen worden op het terrein van een aantal van die aanbevelingen al verbeteringen
doorgevoerd. Met deze initiatieven is de goede weg ingeslagen, maar we zijn er nog
niet. Het werk van de Commissie helpt om de aanpak aan te scherpen en uit te breiden.
Hieronder licht ik toe hoe ik de aanbevelingen van de Commissie wil gaan oppakken.

1. Zet praktische rechtsbescherming van burgers centraal in alle onderdelen van de
Belastingdienst

De Commissie beveelt aan om de Belastingdienst proactief in te richten door de burger
in alle onderdelen (zoals communicatie, dienstverlening, voorlichting en in de primaire
processen) centraal te stellen zodat het voeren van juridische procedures nauwelijks
nodig is.

Fundamentele transformatie van de dienstverlening

Ik herken en erken het beeld van de Commissie dat we toe moeten naar een Belastingdienst
die burgers en ondernemers nog meer centraal stelt. De urgentie voor actie is duidelijk
en alle recent uitgebrachte rapporten onderstrepen de noodzaak hiervan.4 In reactie op het rapport van EY: «Handelingsperspectieven voor de fundamentele transformatie
van de Belastingdienst», zal ik uw Kamer op zeer korte termijn nader informeren over
de fundamentele transformatie van de dienstverlening. Hiermee geef ik ook meer richting
aan het invullen van deze aanbeveling van de Commissie.

Ambtshalve aanslagen

In het bijzonder constateert de Commissie een urgent gebrek aan praktische rechtsbescherming
bij de ambtshalve aanslagen die vaak door een geautomatiseerd systeem jaar in, jaar
uit worden opgelegd. De Commissie beveelt aan dat bij het uitblijven van een reactie
op de eerste ambtshalve aanslag, pas een tweede ambtshalve aanslag wordt opgelegd
nadat er persoonlijk contact heeft plaatsgevonden met de burger. De Commissie beveelt
dit mede aan omdat het opgelegde inkomen doorwerkt naar toeslagen en andere uitkeringen.
Zowel in dit verband als ten aanzien van betalingsproblemen beveelt de Commissie aan
om een overheidsbreed sociaal incasso-beleid te voeren gericht op handelingsperspectief.
Daarbij beveelt de Commissie aan om over te gaan tot een systeem van vroegsignalering.

Deze suggesties dragen bij aan een zorgvuldige en proactieve Belastingdienst. Ik ga
daarom onderzoeken of deze suggesties kunnen worden ingevoerd en hoe het contact bij
het aangifteverzuim daarmee kan worden verbeterd. Daarnaast ga ik tezamen met de desbetreffende
verantwoordelijke ministeries de doorwerking van ambtshalve aanslagen naar andere
uitkeringen en toeslagen nader bekijken. Ik streef ernaar uw Kamer in het najaar van
2021 in een voortgangsrapportage hierover nader te informeren.

2. Houd rekening met het «doenvermogen» van burgers

De Commissie constateert dat «de burger» niet bestaat en dat er verschillen zijn in
het doenvermogen van mensen. Naar de opvatting van de Commissie kan hieraan tegemoet
gekomen worden door organisatie-interne maatregelen, juridische maatregelen en door
maatregelen in het netwerk van de Belastingdienst.

Ik ben me ervan bewust dat het belastingstelsel en alle bijkomende verplichtingen
veel van burgers vraagt, en voor sommige burgers zelfs te veel. Naast voor de uitvoering
ligt hier ook een verantwoordelijkheid voor de wetgever. Een structurele aanpak hiervoor
is namelijk het aanpassen en vereenvoudigen van regelgeving. Op korte termijn kan
dit worden aangepakt door betere voorlichting over hun rechten en plichten en goede
hulp bij de uitvoering hiervan.

De Belastingdienst biedt hulp bij het doen van aangifte aan particulieren die daar
behoefte aan hebben. Daarnaast ondersteunt de Belastingdienst maatschappelijk dienstverleners,
zoals vak- of ouderenbonden, wijkcentra, belastingwinkels, of vrijwilligers. Zij houden
door heel Nederland spreekuren in de plaatselijke bibliotheken (250 locaties) of op
hun kantoren of helpen burgers thuis met hun belastingaangifte. Tevens intensiveert
de Belastingdienst de contacten met gemeenten om ook zo burgers direct vlakbij huis
te kunnen helpen met hun fiscale zaken.5

Zoals ook vermeld in het Jaarplan 2021 Belastingdienst gaan we dit jaar verder met
het vereenvoudigen en beter leesbaar maken van onze brieven, berichten en formulieren.
We gaan hierin met burgers samenwerken door burgerpanels alle brieven te laten testen.
In dit traject wordt als eerst gekeken naar brieven over betalingen, aangiften en
bezwaren. Daar is de urgentie – afgaande op de onderwerpen waar de Belastingtelefoon
over wordt gebeld – het grootst. De Belastingdienst zet verder in op het stap voor
stap verbeteren van de digitale bereikbaarheid voor burgers, bijvoorbeeld door meer
formulieren digitaal beschikbaar te stellen.

Doenvermogen bij ontwerp van beleid

Goede voorlichting en hulp bij aangifte is niet voldoende. De complexe fiscale wet-
en regelgeving sluit niet altijd aan bij het doenvermogen van mensen en zorgt ervoor
dat sommige burgers moeite hebben om hun weg te vinden naar rechtsbescherming. Het
is belangrijk dat de overheid al aan het begin van de totstandkoming van beleid of
nieuwe wetgeving, de burger en zijn perspectief centraal stelt. Daarom speelt doenvermogen
structureel een rol bij alle fiscale wet- en regelgeving. Zo moet bij de totstandkoming
van wetgeving met een doenvermogenscan geïnventariseerd en meegewogen worden in hoeverre
de beleidsvoornemens een beroep doen op het doenvermogen van mensen. De methoden uit
de toolbox doenvermogen van de WRR6 helpen ons het doenvermogen te kunnen meenemen en meewegen bij de vormgeving van
een maatregel.

3. Breng rechtshandhaving en rechtsbescherming met elkaar in evenwicht;

De Commissie is van mening dat eenvoudigere wetgeving essentieel is in het verbeteren
van de praktische rechtsbescherming. Als burgers wet- en regelgeving niet begrijpen,
begrijpen zij ook hun rechten niet.

Aanpassing van wetgeving

Ik ben het volledig eens met de observatie dat het zowel voor de burger als voor de
Belastingdienst gemakkelijk zou zijn als een foutje in de aangifte eenvoudig kan worden
hersteld, zonder dat dat herstel via een juridische procedure dient plaats te vinden
(deformalisering). Ik verken op welke wijze dit verantwoord kan worden gerealiseerd.
Ik streef ernaar uw Kamer dit jaar nog nader te kunnen informeren.

Met de fiscale vereenvoudigingswet 2017 heb ik de rechtsbescherming bij uitstel van
betaling en kwijtschelding willen wijzigen. Dit is ook een probleem wat de Commissie
aankaart. Het betreft een onderdeel van het programma Stroomlijnen Rood Blauw dat
op dit moment wordt heroverwogen.7 Daarnaast ga ik de Invorderingswet 1990 herijken om ervoor te zorgen dat er voldoende
ruimte is om rekening te houden met individuele omstandigheden van burgers. Ik zal
in ieder geval kijken naar de voorwaarden om in aanmerking te komen voor een betalingsregeling
en wil een hardheidsclause toevoegen. Uw Kamer wordt in de volgende brief over de
kabinetsreactie POK nader geïnformeerd.

Om ZZP’ers met betalingsproblemen beter te kunnen helpen heb ik een aantal maanden
geleden het saneringsbeleid bij de Belastingdienst gewijzigd.8 Vanaf nu staat het minnelijk schuldsaneringstraject ook open voor natuurlijke personen
die ondernemer zijn, waaronder ook ZZP’ers. Daarnaast ga ik onderzoeken wat de mogelijkheden
zijn om het uitstelbeleid voor ondernemers te herijken. Hierbij zal ik ook de optie
overwegen om medewerkers meer discretionaire ruimte te bieden bij het vragen van zekerheid
aan ondernemers wanneer zij vragen om uitstel van betaling.

Tot slot refereert de Commissie aan de evaluatie van artikel 17, tweede lid, Invorderingswet
1990. Ik bevestig dat we met deze evaluatie bezig zijn en ik hoop deze zo snel mogelijk
aan uw Kamer te kunnen toesturen.

Complexe fiscale wetgeving

De mate waarin het belastingstelsel in de toekomst beter uitvoerbaar zal zijn, hangt
af van politieke keuzes. Het rapport «Bouwstenen voor een beter belastingstelsel»9 biedt handelingsperspectieven om te komen tot een eenvoudiger belastingstelsel. Het
rapport geeft inzicht in knelpunten van beleid en helpt daarmee de politiek om betere
keuzes te maken.

4. Herijk de organisatiestructuur en -cultuur van de Belastingdienst met meer oog
voor de menselijke maat.

De Commissie is van mening dat de inrichting en werking van de Belastingdienst op
dit moment op verschillende punten een belemmering vormt voor de praktische rechtsbescherming
van burgers.

Het is mijn ambitie om de Belastingdienst tot een Dienst te maken voor iedereen: nauwkeurig,
gemakkelijk en geautomatiseerd voor wie kan en wil, maar tegelijkertijd ook persoonlijk,
geduldig en begripvol voor wie het nodig heeft. Een dergelijke verandering kost tijd.
Ik wil mij de komende tijd hiervoor blijven inspannen.

Zoals de Commissie ook aanbeveelt, wordt geïnvesteerd in de bestaande Stella teams.
Hierbij gaat het bijvoorbeeld om vroegsignalering van problemen, waardoor schrijnende
situaties eerder kunnen worden opgespoord en sneller kunnen worden aangepakt en opgelost.
Daarnaast wil ik inzetten op vernieuwingen zoals videobellen om de dienstverlening
toegankelijker te maken.

Leer- en verbetercyclus

Om de uitvoering te kunnen verbeteren is het van groot belang dat signalen uit de
praktijk worden opgepakt. Deze signalen moeten niet achterblijven bij medewerkers,
maar ook de wetgever en beleidsmakers bereiken en onderling worden uitgewisseld tussen
verschillende afdelingen. Hiervoor is een open en inclusieve cultuur nodig, waarin
medewerkers worden gewaardeerd, vakmanschap centraal staat en samenwerking de standaard
is. In 2021 ligt de focus op burgers en bedrijven en op een open en veilig werkklimaat.
Dit wordt in het jaarplan 2021 nader toegelicht.10

Rechtsbescherming Rijksbreed

De Commissie constateert dat veelal kwetsbare burgers die afhankelijk zijn van hulp
van de overheid, worden geraakt door de knelpunten in het huidige systeem. Deze groep
is bijvoorbeeld met meerdere overheidsorganen in contact die allen weer aparte wet-
en regelgeving uitvoeren en onvoldoende rekening houden met de regelingen van anderen.
Dit beeld is niet nieuw. Eerder constateerden ook de POK, Tijdelijke Commissie Uitvoeringsorganisaties
en Werk aan Uitvoering deze problematiek. Dit heeft geleid tot een agenda om de kwaliteit
en samenwerking in alle uitvoeringsorganisaties te verbeteren. Daarnaast is de Minister
voor Rechtsbescherming bezig met een stelselvernieuwing van de gesubsidieerde rechtsbijstand.11 Ook is er op dit terrein een aantal moties door uw Kamer aangenomen, waarover de
Minister voor Rechtsbijstand uw Kamer recentelijk heeft geïnformeerd12 of op korte termijn nog gaat informeren.13

Verbetering signaleringsfunctie

Zo is de Raad voor Rechtsbijstand (Raad) samen met het Juridisch Loket (het JL), Sociaal
Werk Nederland en de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) bezig om de signaleringsfunctie
te verbeteren. Daarbij is ook aandacht voor de invulling van zelfredzaamheid en hoe
de uitleg daarvan bij de tijd gebracht kan worden.

Deelprogramma Burgergerichte Overheid

Een belangrijke pijler van de stelselvernieuwing rechtsbijstand is onnodige procedures
voorkomen tussen de burger en de overheid in het bestuursrecht. Dit is in lijn met
de aanbeveling die de Commissie doet om gedurende het hele proces zo proactief mogelijk
te zijn en daarmee een juridische procedure achteraf, te voorkomen. Op dit moment
wordt bij de Belastingdienst, maar ook bij het UWV, de IND en de SVB, ingezoomd op
de oorzaken waarom procedures ontstaan, voordat een oplossingsrichting wordt gekozen.
Ook worden de al lopende initiatieven op het gebied van het voorkomen van procedures
in kaart gebracht. Vanuit deze probleemanalyse wordt een aanpak opgesteld gericht
op betere dienstverlening en meer burgergerichte wet- en regelgeving. Deze aanpak
leidt bij deze uitvoeringsorganisaties en gemeenten naar verwachting tot minder procedures.

Verhoging proceskostenvergoeding in het bestuursrecht

Daarnaast is onlangs het Besluit proceskosten bestuursrecht gewijzigd. De wijziging
treedt 1 juli 2021 in werking en verhoogt de proceskostenvergoeding – meer in het
bijzonder de vergoeding van de kosten van door een derde beroepsmatig verleende rechtsbijstand –
die de burger krijgt als hij met succes een bepaald overheidsbesluit aanvecht bij
de bestuursrechter.

Vergezichten en conclusie

Aanvullend schetst de commissie een aantal «vergezichten»; ontwikkelingen voor de
lange termijn. Ik ben de Commissie dankbaar voor deze visies voor de lange termijn.
Deze visies onderstrepen het belang van een aantal initiatieven die al zijn gestart,
bijvoorbeeld het traject Leiderschap en Cultuur14, de Fundamentele transformatie van de Dienstverlening en trajecten die lopen naar
aanleiding van Werk aan Uitvoering en het onderzoek van de Tijdelijke Commissie Uitvoeringsorganisaties.
Ook op het gebied van privacy en gegevensverwerking, waarvoor de Commissie concrete
aanbevelingen doet, staan we niet stil. Een voorbeeld hiervan is het plan Herstellen
Verbeteren Borgen15 met het belangrijke onderdeel: «bedrijfsprocessen op orde». Daarnaast ben ik bezig
met de voorbereiding van een wetsvoorstel waarborgen gegevensverwerking Belastingdienst,
Douane en Toeslagen.

De Commissie heeft onbeperkte beschikking gehad over stukken van de Belastingdienst.
De Commissie verwijst in het eindrapport naar een intern rapport van de Belastingdienst
dat ik in de bijlage16 bij deze brief meestuur.

De Staatssecretaris van Financiën, J.A. Vijlbrief