Brief regering : Impact coronacrisis op uitvoering in SZW-taken in Caribisch Nederland

Nr. 257
BRIEF VAN DE MINISTER VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 20 april 2021

De in de achterliggende periode sterk verslechterende situatie met betrekking tot
besmettingen met Covid-19 op Bonaire, heeft vanzelfsprekend impact gehad op de economie
van het eiland. Deze situatie beïnvloedt ook de uitvoering van de socialezekerheidsregelingen
in Caribisch Nederland. Oplopende werkvoorraden en beperkte bezetting hebben noodgedwongen
op onderdelen tot aanpassingen van de uitvoering geleid. Aanpassingen zijn onvermijdelijk
om de grote(re) volumes aan te kunnen en om burgers en bedrijven niet de dupe te laten
worden van uitdagingen in capaciteit. Voorrang heeft dat de uitkeringen op tijd uitbetaald
worden. De hiermee gepaard gaande mogelijke rechtmatigheidsrisico’s acht ik onvermijdelijk.

Context

De RCN-unit SZW, die onderdeel is van de departementale organisatie, is namens de
Minister belast met de uitvoeringstaken van SZW in Caribisch Nederland. De RCN-unit
SZW heeft een vaste formatie van circa 40 fte. De taken van de RCN-unit SZW betreffen
in hoofdzaak uitkeringsverstrekking (sociale verzekeringen en werknemersregelingen),
verstrekken van kinderbijslag, vergunningverlening (voor arbeid vreemdelingen en voor
ontslag) en arbeidsinspectie. Sinds het begin van 2020 is de RCN-unit SZW tevens belast
met de uitvoering van de Tijdelijke subsidieregeling loonkosten en inkomensverlies
CN, alsmede (in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat) met
de voor Caribisch Nederland ontworpen TVL-regeling voor tegemoetkoming in de vaste
lasten van bedrijven.

Bij de opzet van de Tijdelijke subsidieregeling loonkosten en inkomensverlies CN is
in hoge mate rekening gehouden met het belang van uitvoerbaarheid. Dit ook tegen de
achtergrond van de beperkingen in de ICT-voorziening van de RCN-unit SZW, waarvoor
overigens een meerjarig verbetertraject loopt. In verband met de uitvoerbaarheid is
de controlelast voorafgaand aan toekenning van de subsidie op grond van de subsidieregeling
beperkt gehouden. Marginale toetsing was en is een harde voorwaarde om binnen de vereiste
korte termijn belanghebbenden (op aanvraag) te kunnen ondersteunen met de subsidie1. Bovendien biedt de in de subsidieregeling opgenomen afwijkingsmogelijkheid ruimte
om voor bijzondere gevallen maatwerk te leveren, wat de uitvoerbaarheid ten goede
komt.

Ontwikkelingen in verband met Covid-19 Caribisch Nederland

Door enigszins herstel van toerisme is het beroep op de Tijdelijke subsidieregeling
loonkosten en inkomensverlies CN in de tweede helft van 2020 teruggelopen. Dat beeld
is de achterliggende weken echter volledig gekanteld als gevolg van de hoge besmettingscijfers
op Bonaire en daarmee gepaard gaande lockdown. Het beroep op de Tijdelijke subsidieregeling
loonkosten en inkomensverlies CN is daardoor in korte tijd fors opgelopen. Binnen
de systematiek van de subsidieregeling (waarin anders dan bij de Europees Nederlandse
NOW op het niveau van de individuele werknemer wordt gesubsidieerd), impliceert dit
dat de RCN-unit SZW in korte tijd enorm grote hoeveelheden mutatieformulieren te verwerken
heeft gekregen.

Dit effect van Covid-19, bovenop de lopende uitdagingen met betrekking tot de uitvoering
van de Tegemoetkoming Vaste Lasten (TVL) en een onverwacht groot volume aanvragen
voor de Cessantia-uitkering als gevolg van het faillissement van olieoverslagbedrijf
Bopec op Bonaire, heeft de druk bij de RCN-unit SZW in korte tijd hoog opgevoerd.
Daarbij komt nog dat de organisatie zelf ook te kampen had met Covid-19 besmettingen
en verplichte quarantaine van medewerkers.

In de afwegingen over noodzakelijke beheersmaatregelen heeft steeds het belang van
het tijdig betalen van de uitkeringen voorop gestaan, zowel de reguliere uitkeringen
(zoals de onderstand) als de subsidies op grond van de Tijdelijke subsidieregeling
loonkosten en inkomensverlies CN. Deze afweging is vanzelfsprekend ingegeven door
het belang van voorkomen van armoede en onnodige economische schade als effect van
onverhoopt te late betalingen.

Overigens geeft de snel oplopende vaccinatiegraad in Caribisch Nederland vertrouwen
dat situatie snel gaat verbeteren.

Aanpassingen in de uitvoering

De aanpassingen in de uitvoering zijn gericht op het waarborgen van tijdige betaling
door RCN-unit SZW. De aanpassingen hebben betrekking op zowel de uitvoering van de
Tijdelijke subsidieregeling loonkosten en inkomensverlies CN als die van de reguliere
uitkeringswetten in Caribisch Nederland. De onderliggende afweging is in goed overleg
met het kerndepartement van SZW gemaakt. Centraal in de afweging van de beheersmaatregelen
heeft steeds gestaan het belang van continuïteit van de betalingen en het beperken
van hinder voor belanghebbenden.

Al bij start van de Tijdelijke subsidieregeling loonkosten en inkomensverlies CN is in de uitvoering de keuze gemaakt om alleen bij afwijzing een formele beschikking
af te geven. Gegeven het volume van toekenningen is het afgeven van een beschikking
bij elke afzonderlijke toekenning niet haalbaar voor de RCN-unit SZW. Lopende het
jaar is bovendien besloten om zelfstandigen en gewezen werknemers binnen de subsidieregeling
geen jaaropgave te verstrekken. De ICT-applicatie kan deze niet genereren. In overleg
met de Belastingdienst CN is besloten dat de maandelijkse specificaties voldoende
bewijs zijn bij de aangifte inkomensbelasting.

Bij de uitvoering van de Wet algemene ouderdomsverzekering BES (AOV) wordt tijdelijk coulance toegepast met betrekking tot het halfjaarlijks inzenden
van een bewijs van leven door AOV-gerechtigden die buiten Caribisch Nederland wonen.
Door de wereldwijde pandemie en lockdowns, zijn de AOV-gerechtigden niet altijd in
staat (geweest) om het bewijs van leven (tijdig) in te leveren.

Bij het beoordelen van arbeidsongeschiktheid voor de Wet ziekteverzekering BES (ZV) vinden fysieke controles door de controlerend geneesheer van RCN-unit SZW momenteel
beperkt plaats. Telefonisch consult is door de coronasituatie regel geworden. Melding
bij de huisarts op de eerste ziektedag is wel een vereiste.

De uitkering wordt tijdelijk op aanvraag betaald ongeacht de beschikbaarheid van de
laatste salarisstrook voor de actuele loongegevens. De betaling wordt (binnen de begrenzing
van het maximum dagloon) zondermeer op de in de administratie aanwezige salarisgegevens
gebaseerd, zonder verificatie van de actualiteit ervan.

Bij de onderstand is enige tijd minder streng gehandhaafd op de inschrijving voor arbeidsbemiddeling
als onderdeel van de activeringsverplichtingen. Verder worden gedurende de volledige
lockdown op Bonaire geen fysieke keuringen die noodzakelijk zijn om arbeidsongeschiktheid
vast te stellen uitgevoerd. De controlerend geneesheer oordeelt op basis van telefonisch
verkregen informatie. Bij herkeuring wordt de uitkering niet stopgezet in afwachting
van fysieke keuring.

Voor de arbeidsongeschiktheidsbeoordelingen en keuringen op grond van de Wet ongevallenverzekeringen BES geldt hetzelfde als is vermeld ten aanzien van respectievelijk de arbeidsongeschiktheidsbeoordeling
ZV en de keuringen bij de onderstand.

Slotsom rechtmatigheidsrisico

Het rechtmatigheidsrisico als gevolg van deze afwijkingen wordt beperkt geacht. In
voorkomende gevallen kan er sprake zijn van een onrechtmatige betaling (of onzekerheid
over de rechtmatigheid), maar door controle en herstel achteraf zal deze naar verwachting
overwegend tijdelijk van aard zijn. De RCN-unit SZW past de reguliere (administratieve)
controle weer toe zodra de situatie dit toelaat, waarna bij gebleken onjuiste betalingen
correctie plaatsvindt. Bovendien treedt de RCN-unit SZW onverminderd actief op in
situaties waarin misbruik of oneigenlijk gebruik wordt gesignaleerd.

Vanuit het kerndepartement wordt erop toegezien dat de afwijkende uitvoering niet
langer duurt dan noodzakelijk en wordt de RCN-unit SZW waar mogelijk extra ondersteuning
geboden, ook op het personele vlak.

Uitdagingen ook voor de openbare lichamen

De uitdagingen ten aanzien van Caribisch Nederland vanwege de coronacrisis blijven
onverminderd groot. Dit geldt niet alleen voor de maatregelen waarvoor de rijksoverheid
de uitvoerende verantwoordelijkheid draagt, maar ook voor de delen van het steunpakket
waarvan de uitvoering bij de openbare lichamen berust.

De openbare lichamen hebben middelen ontvangen voor aanvullend eilandelijk beleid
via de vrije uitkering. Zij staan nu voor de uitdaging ervoor zorg te dragen dat deze
middelen belanghebbenden die ondersteuning nodig hebben, daadwerkelijk bereiken.

In het verlengde van de handreiking die in verband met de TONK is opgesteld voor Europees
Nederlandse gemeenten, heb ik de openbare lichamen op 1 april 2021 een brief doen
toekomen, die een overeenkomstige handreiking voor de inzet van de eilandelijke middelen
bevat. Ik wil hierbij benadrukken dat openbare lichamen zelf mogen bepalen op welke
wijze zij deze algemene middelen inzetten.

De verantwoording over de besteding van de algemene middelen vindt op lokaal niveau
plaats en in tegenstelling tot de bijzondere uitkering kan de vrije uitkering niet
worden teruggevorderd.

Een afschrift van de brief zoals deze is verzonden aan het bestuurscollege van Bonaire,
heb ik als bijlage opgenomen2.

De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid,
W. Koolmees