Brief regering : Openbaarmaking giften en schulden politieke partijen Tweede Kamerverkiezingen 2021

Nr. 38
BRIEF VAN DE MINISTER VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 15 april 2021

Politieke partijen die deelnemen aan de Tweede Kamerverkiezingen zijn verplicht om
voorafgaand aan deze verkiezingen overzichten van giften en schulden te verstrekken
aan de toezichthouder op de financiering van politieke partijen. Met deze brief informeer
ik u over het verloop hiervan bij de Tweede Kamerverkiezing van 17 maart jl. Tevens
bied ik u hierbij het advies van de Commissie van toezicht financiën politieke partijen
(Ctfpp)1 aan over de door de partijen aangeleverde overzichten en mijn reactie daarop.

Transparantie giften en schulden politieke partijen

De Wet financiering politieke partijen (Wfpp) bevat aanvullende transparantieverplichtingen
in het kader van verkiezingen (artikelen 28, 29, 30 en 31). In verband hiermee moesten
politieke partijen en individuele kandidaten die deelnamen aan de Tweede Kamerverkiezing
van 17 maart 2021, overzichten aanleveren van giften en schulden over de periode 1 januari
2019 tot en met 24 februari 2021. Op 10 maart jl. heb ik deze overzichten openbaar
gemaakt. Op dat moment hadden 35 van de 37 partijen alle verplichte gegevens aangeleverd.
Van de Partij voor de Republiek ontbrak alleen de verklaring inzake de giften aan
kandidaten over 2019. Deze verklaring is dezelfde dag alsnog aangeleverd. Trots op
Nederland (TROTS) had op dat moment geen gegevens aangeleverd, maar heeft later alsnog
aan een deel van de verplichtingen voldaan.

Door de einddatum van de termijn waarover de politieke partijen moeten rapporteren
op drie weken voor de verkiezingen te plaatsen, is invulling gegeven aan het doel
van de wetgever om de kiezer bij de verkiezingen over actuele informatie over de financiering
van politieke partijen te laten beschikken.2

Deze keuze voor maximale transparantie heeft tot gevolg dat er slechts twee weken
zitten tussen de laatste dag van de periode waarover politieke partijen moeten rapporteren
en de dag van openbaarmaking van de aangeleverde overzichten. Zowel bij de afgelopen
Tweede Kamerverkiezing als bij die in 2017 is gebleken dat deze rapportagewerkzaamheden
veel van politieke partijen vragen. Hierdoor hebben veel politieke partijen in de
week tussen 3 maart (de uiterlijke aanleverdatum) en 10 maart herstelwerkzaamheden
moeten uitvoeren. Een aantal partijen moest de gehele verantwoording nog inleveren.
Hieronder waren geen partijen die bij de Tweede Kamerverkiezing een zetel hebben gewonnen.
Voorbeelden van andere omissies zijn een ontbrekende handtekening van een bestuurder,
of een adres van een donateur. Op 10 maart hadden vrijwel alle politieke partijen
de verzuimen hersteld. De overzichten die op deze dag openbaar zijn gemaakt geven
hierdoor een actueel en vrijwel compleet beeld van de giften en schulden van de partijen
en individuele kandidaten die aan de Tweede Kamerverkiezing hebben deelgenomen.

Reactie op advies Ctfpp d.d. 9 maart 2021

De Ctfpp heeft op grond van de Wfpp tot taak om de toezichthouder te adviseren over
drie onderdelen van de Wfpp.3 De Ctfpp baseert zich in haar advisering op de door het Ministerie van BZK aangeleverde
documenten en verricht zelf geen nader onderzoek. Het advies van de Ctfpp voor de
verkiezingen moet uiterlijk op de negende dag voor de dag van de stemming worden uitgebracht
(8 maart 2021).4 De keuze voor maximale transparantie heeft tot gevolg dat het gehele proces in zeer
korte tijd moet plaatsvinden. De controle van de aangeleverde documenten door mij,
de herstelwerkzaamheden door politieke partijen en de advisering door de Ctfpp moeten
daardoor parallel verlopen. Om de commissie binnen de beperkt beschikbare tijd zoveel
mogelijk ruimte te bieden om de door de partijen aangeleverde documenten te beoordelen,
heb ik deze documenten zo snel mogelijk aangeboden aan de Ctfpp. Conform de gebruikelijke
werkwijze heb ik dit gedaan zonder bewerkingsslag. De commissie wordt zo in staat
gesteld om geheel onafhankelijk een oordeel te vormen.

Onderstaand volgen de aanbevelingen en observaties van de Ctfpp, voorzien van mijn
reactie.

Aanschrijvingen niet geheel juist: de Ctfpp wijst er op dat in de aanschrijvingen naar de partijen over de geldende
verplichtingen twee fouten zijn gemaakt.

Deze fouten zijn tijdig ontdekt en hersteld en hebben er niet toe geleid dat gegevens
niet of niet tijdig openbaar zijn gemaakt. Desalniettemin had dit niet mogen gebeuren;
dit moet en zal in de toekomst beter verlopen.

Onvolkomenheden en foutherstel: de Ctfpp constateert dat er onvolkomenheden zitten in de door de politieke partijen
aangeleverde documenten.

Vanwege het verschil tussen de termijn waarop de Ctfpp haar advies moet uitbrengen
(uiterlijk op de negende dag voor de dag van de stemming) en de termijn waarop de
Minister van BZK de overzichten openbaar moet maken (uiterlijk op de zevende dag voor
de dag van de stemming) is het onvermijdelijk dat er ook een verschil ontstaat tussen
de informatie die daaraan ten grondslag ligt omdat ik rekening kan houden met nagekomen
informatie. Hierdoor kan uit het advies van de Ctfpp het beeld ontstaan dat minder
politieke partijen alle verplichte gegevens hebben aangeleverd dan op de dag van openbaarmaking
van de overzichten het geval was. Gelet op het feit dat op dat moment 35 van de 37
partijen alle verplichte gegevens hadden aangeleverd deel ik niet de conclusie van
de Ctfpp dat «de kwaliteit waar de Wfpp om vraagt niet werd geleverd».

Passende consequenties: opname concrete criteria in de wet: ik ben het met de Ctfpp eens dat het van toegevoegde
waarde kan zijn om in de Wfpp expliciet een termijn voor het verrichten van herstel
– en verzuimwerkzaamheden op te nemen. Hiermee wordt recht gedaan aan de praktijk
bij de verkiezingen van 2017 en 2021 waarin de periode tussen de 14e en de 7e dag voor de verkiezing wordt benut voor herstel- en verzuimwerkzaamheden. Het alternatief
om alleen de informatie die de partijen op de 14e dag voor de dag van de stemming hebben aangeleverd, openbaar te maken zou tot minder
transparantie leiden. Dit is niet in het belang van de kiezer. Ik ga daarom de mogelijkheden
onderzoeken om een herstel-en verzuimtermijn op te nemen in de Wfpp. De conclusie
van de Ctfpp dat er «objectieve criteria» in de Wfpp moeten worden opgenomen, aan
de hand waarvan kan worden bepaald welke consequenties er aan het niet tijdig, onjuist
of onvolledig aanleveren van gegevens moeten worden verbonden deel ik niet. Het is
een bewuste keuze van de wetgever geweest om het de toezichthouder te laten bepalen
welke consequenties hieraan moeten worden verbonden.5 Tijdens de evaluatie van de Wfpp door de commissie-Veling is geconstateerd dat zich
hier geen problemen mee hebben voorgedaan.6 Het proces bij de afgelopen verkiezingen biedt daar evenmin aanleiding voor.

Formulering van verklaring door kandidaten: de Ctfpp vraagt zich af of de forumlering van meerdere kandidaten dat zij «in hun
hoedanigheid als (kandidaat) Tweede Kamerlid geen giften en/of bijdragen hebben ontvangen»
geheel overeenkomt met het desbetreffende artikel van de Wfpp. Hoewel er geen aanleiding
is om te veronderstellen dat de door enkele partijen gekozen formuleringen anders
moeten worden geïnterpreteerd dan de formulering in de wet, ben ik het met de commissie
eens dat hier zoveel mogelijk duidelijkheid over moet bestaan. Voorafgaand aan de
volgende verkiezingen zal ik in de aanschrijvingen aan politieke partijen hier aandacht
voor vragen en bezien of het van toegevoegde waarde kan zijn om hen te vragen een
specifieke formulering te gebruiken.

Bijdragen in natura: de Ctfpp merkt op dat er in vergelijking met de vorige verkiezingen meer giften in
natura zijn gemeld, maar adviseert om desalniettemin met politieke partijen over dit
onderwerp in gesprek te gaan. Ik onderschrijf het belang hiervan en ik heb de partijen
hier daarom voorafgaand aan de verkiezingen expliciet op gewezen. Voorafgaand aan
de indiening van de reguliere verantwoording over 2020 zal ik dit opnieuw doen.

Aanlevering stukken aan Ctfpp: de Ctfpp geeft aan veel tijdsdruk te hebben ervaren bij het opstellen van haar advies.
Ofschoon ik er begrip voor heb dat de Ctfpp evenals alle andere actoren in het proces
onder hoge tijdsdruk moest werken, vraag ik mij af of de door Ctfpp voorgestelde oplossingsrichting,
waarin ik al een bewerkingsslag op de door de politieke partijen zou moeten uitvoeren,
een stap in de juiste richting is. Hierdoor zou namelijk het beeld kunnen ontstaan
dat ik de advisering van de Ctfpp in een bepaalde richting wil sturen. Dat vind ik
onwenselijk. Ik hou daarom vast aan de huidige werkwijze. Ik zal in overleg met de
Ctfpp bezien of en op welke wijze de door de commissieleden ervaren tijdsdruk bij
de volgende verkiezingen kan worden verminderd.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
K.H. Ollongren