Brief regering : Resultaten van het eerste jaar subsidieregeling woonhuis-rijksmonumenten

Nr. 403 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 18 december 2020

Per 2019 is de fiscale aftrek onderhoud rijksmonumentenpanden vervangen door een subsidieregeling
via het Ministerie van OCW.1 In mijn brief over de «voortgang cultuur in een open samenleving» van oktober 2018
heb ik uw Kamer een evaluatie toegezegd van deze subsidieregeling voor woonhuis-rijksmonumenten
(hierna: de regeling).2 Middels deze brief geef ik invulling aan deze toezegging.

Ik heb daartoe een analyse gemaakt van het eerste jaar van de regeling. Deze heeft
betrekking op werkzaamheden aan rijksmonumenten met een woonhuisfunctie waarbij de
particuliere eigenaren in 2019 kosten hebben gemaakt voor de instandhouding van het
monument. Aangezien er pas één jaar gebruik gemaakt is van de regeling, kan ik in
deze fase alleen voorlopige conclusies met u delen. Deze vormen wel een eerste indicatie
of de regeling uitpakt zoals gedacht.

Inmiddels wordt hard gewerkt aan de afronding van de evaluatie van de Subsidieregeling
instandhouding monumenten (de Sim), die uiteraard veel te maken heeft met de woonhuisregeling.
Een deel van de eigenaren die van de fiscale aftrek gebruik maakten, hebben immers
ook de Sim kunnen gebruiken als vervangende regeling. Na afronding van de evaluatie
van de Sim ontvangt u in het eerste kwartaal van 2021 een samenhangend beeld van beide
regelingen.

In deze brief ga ik achtereenvolgens in op de vraag of het gebruik van de regeling
analoog is aan de voormalige fiscale aftrek, of de regeling uitvoerbaar is voor de
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), werkbaar is voor eigenaren en of de
regeling over voldoende financiële middelen beschikt. Ook zal ik ingaan op enkele
specifieke aspecten die middels moties van uw Kamer in de regeling zijn verwerkt.

Vergelijking regeling en voormalige fiscale aftrek

In 2020 is in totaal voor € 36,5 miljoen aan subsidie uitgekeerd aan 6.450 aanvragers
voor 3.925 rijksmonumenten. Er zijn meer aanvragers dan rijksmonumenten omdat bij
een Vereniging van Eigenaars (VvE) iedere eigenaar individueel subsidie moet aanvragen.
Net als bij de fiscale aftrek gaat een groot deel van het budget naar grotere projecten.

In de fiscale aftrek is jaarlijks door ca 14.000 belastingplichtigen voor gemiddeld
€ 11.000 aan onderhoudskosten opgevoerd. Via de inkomstenbelasting ontvingen de eigenaren
gemiddeld ca € 4.000 als bijdrage in het onderhoud. Het gemiddelde is in de woonhuisregeling
hoger: de particuliere eigenaren hebben gemiddeld voor € 15.000 aan kosten opgevoerd.
Bij een subsidiepercentage van 38% is gemiddeld € 5.700 aan subsidie verleend voor
werkzaamheden voor behoud van monumentale waarden zoals in de Leidraad subsidiabele
instandhoudingskosten is omschreven. Er zijn minder aanvragers dan bij de fiscale
aftrek, maar pas na evaluatie van de Sim wordt duidelijk in welke mate gebruikers
van de fiscale aftrek naar de Sim zijn overgestapt. Wel constateer ik dat, hoewel
de regeling geen drempel kent, er veel minder kleine aanvragen zijn ingediend dan
bij de fiscale aftrek.

De regionale spreiding tussen de fiscale aftrek en de woonhuisregeling verschilt nauwelijks.
In de fiscale aftrek bijvoorbeeld ging ca 40% van het budget naar de provincie Noord-Holland
en dat is bij de woonhuisregeling niet anders. De omvorming van fiscale aftrek naar
subsidie heeft dus niet geleid tot een andere regionale allocatie van middelen.

Uitvoerbaarheid

De RCE heeft de regeling goed kunnen uitvoeren. Eigenaren hebben tussen 1 april 2020
en 1 juni 2020 een subsidieaanvraag kunnen indienen. Uiterlijk in augustus 2020 hebben
zij een beschikking ontvangen over de verleende subsidie en is de uitbetaling door
het Nationaal Restauratiefonds gedaan.

De aanvragen zijn digitaal ingediend op basis van de gemaakte kosten in 2019. Slechts
2% van de aanvragen is afgewezen. Steekproefsgewijs is bij de aanvragers onder de
€ 70.000 gecontroleerd of inderdaad alleen subsidie voor subsidiabele kosten is aangevraagd.
In deze groep is in totaal voor € 51 miljoen aan onderhoudskosten aangevraagd. De
RCE heeft de aanvragen gecontroleerd en daarbij is voor € 1,25 miljoen aan correcties
verricht oftewel 2,5%. Daaruit volgt dat € 49,7 miljoen subsidiabel is verklaard.
Bij een subsidiepercentage van 38% is € 18,9 miljoen aan subsidie toegekend.

Alle aanvragen hoger dan € 70.000 zijn door de RCE gecontroleerd. In deze groep is
in totaal voor € 70 miljoen aangevraagd. Het subsidiabel bedrag is na correctie in
totaal met 34% verlaagd tot een bedrag van € 46,3 miljoen subsidiabele kosten. In
totaal is € 17,6 miljoen toegekend.

De genoemde correcties vinden plaats op basis van de Leidraad subsidiabele instandhoudingskosten,
zodat kosten die niet gerelateerd zijn aan de instandhouding, zoals voor vernieuwing
of aanpassing, niet worden meegerekend in de subsidiabele kosten. Voor beide groepen
opgeteld is voor € 36,5 miljoen aan subsidie verleend.

In totaal zijn op de 6.450 aanvragen ca 150 bezwaren ingediend. Dat is een relatief
laag aantal voor een massale regeling in het eerste jaar van uitvoering. Blijkbaar
levert de aanvraag voor eigenaren weinig problemen op en sluit de regeling aan bij
de behoefte.

Financiële middelen

Bij de omvorming van de fiscale aftrek in 2019 is een inschatting gemaakt van de verdeling
van budget van de fiscale aftrek over de nieuwe woonhuisregeling en de Sim. Uiteindelijk
is voor de woonhuisregeling voor vier jaar in totaal € 200 miljoen gereserveerd en
is het reguliere budget voor de Sim jaarlijks met € 12 miljoen verhoogd.

Het eerste jaar van uitvoering is budgettair goed verlopen. In totaal is € 36,5 miljoen
toegekend. Dat het bedrag lager is dan het jaarlijkse bedrag van € 50 miljoen komt
mogelijk doordat het een nieuwe regeling is die nog onvoldoende bekend is bij de eigenaren.
Door de RCE is wel veel geïnvesteerd in contacten met de doelgroep onder meer via
infographics en voorlichting. Pas na de aanvraagronde in 2021 is meer te zeggen over
het financiële beslag op de regeling.

Dit eerste jaar kende ook nog een overgangsbepaling voor eigenaren die projecten uitvoerden
in de verwachting in 2019 nog gebruik te kunnen maken van de fiscale aftrek (zie hieronder).

Toezeggingen en moties

In het debat met uw Kamer heeft u onder andere via moties aandacht gevraagd voor verbetering
van de regeling.

1. De regeling is aangepast in die zin dat ook aandeelhouders van een fiscaal transparante
NV of BV van een onder de Natuurschoonwet 1928 vallende buitenplaats in aanmerking
komen voor subsidie. Daar is in deze eerste ronde één aanvraag voor ingediend en toegekend.

2. Via de motie Bruins is gevraagd of de RCE een pre-toets kan uitvoeren bij projecten
hoger dan € 70.000. 3 Dit om aanvragers vooraf meer zekerheid te bieden op de hoogte van de subsidie. Ruim
100 aanvragers hebben een verzoek tot een pre-toets ingediend en zijn geholpen met
een berekening van de subsidiabele kosten.

3. Om de overgang van fiscale aftrek naar subsidie soepel te laten verlopen voor eigenaren
die al in 2018 gestart waren met een project doorlopend in 2019, of die gerechtvaardigde
verwachtingen hadden over financiële ondersteuning in 2019 door het rijk bij de instandhouding
is op verzoek van uw Kamer een overgangsregeling gemaakt. In totaal is voor 152 projecten
met een zogenaamde BBM-verklaring een beroep gedaan op de overgangsregeling waarbij
in totaal ca € 7,3 miljoen aan subsidie is toegekend.

Samenvattend

Het eerste jaar van de woonhuisregeling is soepel verlopen. Naast het feit dat er
weinig bezwaren zijn ingediend, zijn er weinig klachten binnen gekomen. De RCE heeft
de vragen van eigenaren goed kunnen beantwoorden en de pre-toets voorziet in een behoefte.
Dat het eerste jaar ook financieel binnen de verwachtingen is gebleven is positief,
maar biedt geen garantie voor de komende jaren. De werking van de woonhuisregeling
hangt zoals gezegd ook samen met de Sim. Na afronding van de evaluatie van de Sim
ontvangt u in het eerste kwartaal van 2021 een samenhangend beeld van beide regelingen.

De uitvoering van de regeling is naar wens verlopen.

Ik wil met ingang van de nieuwe ronde wel enkele kleine verbeteringen doorvoeren.
In de aanvraagronde 2021 wordt het ook voor VvE’s mogelijk om namens hun leden een
gebundelde aanvraag te doen, zodat de lasten bij de eigenaren verder kunnen worden
beperkt. Hetzelfde geldt voor aandeelhouders van fiscaal transparante NV’s en BV’s
in het kader van de Natuurschoonwet 1928. De regeling zelf hoeft hiervoor niet te
worden aangepast.

De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, I.K. van Engelshoven