Brief regering : Preventie en gezonde leefstijl

32 793 Preventief gezondheidsbeleid

Nr. 840 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 18 december 2020

Tijdens het debat van 18 november en dat van 9 december (Handelingen II 2020/21, nr. 26
en 35, debat over de ontwikkelingen rondom het coronavirus) heeft de Minister van
VWS toegezegd dat ik u zou toelichten wat dit Kabinet doet en gaat doen op het gebied
van preventie en gezonde leefstijl. Zoals in de Stand van Zaken brief Covid-19 van
17 november (Kamerstuk 25 295, nr. 713) is aangegeven omarmt het kabinet de oproep, om gezond leven een nadrukkelijker onderdeel
te laten zijn van de aanpak van en communicatie over COVID-19.

De coronacrisis maakt zichtbaarder dan ooit hoe belangrijk een gezonde leefstijl is.
In de oproep van artsen, wetenschappers en bestuurders1 wordt aangegeven dat overgewicht bij COVID-19 patiënten de kans op een ongunstig
ziektebeloop vergroot. Daarbij geven de experts duidelijk aan, dat ook kleine veranderingen
in de leefstijl binnen enkele weken een positief effect kunnen hebben op het immuunsysteem,
hetgeen weer leidt tot minder druk op de zorgcapaciteit. Denk aan het effect van elke
dag een half uurtje wandelen, goed slapen en gezond eten.

De leden Von Martels en Kuik hebben de regering bovendien via een motie2 verzocht, om spoedig een leefstijlcampagne te starten om zodoende het effect van
een gezonde leefstijl nog meer onder de aandacht te brengen.

Publiekscampagne

We ontwikkelen momenteel een publiekscampagne op leefstijl, in afstemming met «Alleen
samen krijgen we corona onder controle». De leefstijlcampagne moet iedereen in Nederland
heel praktisch laten zien welke kleine stappen mensen zelf kunnen zetten om het immuunsysteem
te verbeteren. Een gezondere leefstijl waarmee je beter bent beschermd tegen een risicovol
verloop van Covid, en ook welvaartsziekten als diabetes, is geen onhaalbaar ideaal.
Elke Nederlander kan eenvoudig zelf aan de slag. En, zoals gezegd, binnen een paar
weken kunnen mensen al resultaat bereiken.

Daarom gaan we het algemeen publiek enthousiasmeren over welke relatief eenvoudige
stappen mensen daartoe kunnen nemen en hoe ze dat vol kunnen houden.

Het zetten van kleine en eenvoudige stappen is laagdrempelig en dus haalbaar voor
een grote groep. Deze leefstijlcampagne wordt op dit moment in hoog tempo uitgewerkt.
Bij de uitwerking is er aandacht voor doelgroepen die met massa-mediale communicatie
moeilijker te bereiken zijn. We werken hiervoor o.a. samen met gemeenten, zorgverleners,
jongerenwerkers, werkgevers, sportverenigingen. En we onderzoeken hoe we ambassadeurs
kunnen inzetten voor specifieke doelgroepen.

Deze campagne bouwt voort op eerdere stappen. We zijn in de zomer begonnen met het
verspreiden van tips over gezonde leefstijl via onze social media kanalen en via onze
partners in het Nationaal Preventieakkoord3.

Nationaal Preventie akkoord

In het Preventieakkoord is bewust een aanpak gekozen op drie thema’s: roken, problematisch
alcoholgebruik en overgewicht die verreweg de grootste veroorzaker voor ziektelast
in Nederland zijn met 35.000 doden en 9 miljard euro aan zorguitgaven per jaar. Met
name roken en overgewicht komen vaker voor bij mensen met een lage opleiding en een
laag inkomen, waardoor zij uiteindelijk in onze samenleving veel slechter af zijn
als het om gezondheid gaat. Afgelopen maanden is tevens duidelijk geworden dat veel
mensen die vanwege een coronavirus-infectie opgenomen moesten worden in de ziekenhuizen
overgewicht hebben. Obesitas gaat gepaard met verstoringen van het immuunsysteem,
die mensen kwetsbaarder maakt voor een ernstiger beloop van een coronavirusinfectie.

Deze gezondheidsproblemen staan vaak niet op zichzelf maar maken onderdeel uit van
bredere achterliggende problematiek (schulden, armoede, werkloosheid etc.). In dat
besef hebben Rijk en gemeenten ook de Landelijke Nota Gezondheidsbeleid «Gezondheid
breed op de agenda» 2020–2024 opgesteld waarin vier thema’s leidend zijn voor de komende
jaren, zoals gezondheidsachterstanden. Op 30 november jl. december heb ik u uitgebreid
geïnformeerd over de voortgang van de uitvoering van deze acties en maatregelen uit
het Nationaal Preventieakkoord4.

Zoals ik in mijn voortgangsbrief van juni jl. heb aangekondigd, is het RIVM nu bezig
om op basis van de nieuwste wetenschappelijke inzichten te inventariseren welke maatregelen
ingezet zouden kunnen worden om de gestelde ambities uit het Nationaal Preventieakkoord
te realiseren. Ik verwacht het rapport van het RIVM in maart 2021 naar de Kamer te
kunnen sturen.

Gezondere scholen

Eerder heb ik uw Kamer geïnformeerd over het rapport «Gezonder op de basisschool:
schoollunches en meer bewegen» (Kamerstuk 32 793, nr. 510). Uit dit rapport blijkt dat er een positief effect te zien is op de Body Mass Index
(BMI) en de buikomtrek van kinderen op de scholen met extra beweegaanbod (beweegschool)
en op scholen met gezonde schoollunches in combinatie met extra beweegaanbod (Voeding-
en beweegschool). Als ieder kind gedurende de hele basisschoolperiode naar een voeding-
en beweegschool gaat, wordt het percentage matig overgewicht onder vier tot achttienjarigen
in 2040 naar schatting teruggebracht van 13,5% naar 10,3% (beweegschool) en 10,1%
(voeding- en beweegschool) en het percentage obesitas van 2,8% naar 2,3% (beide type
scholen). Deze percentages komen dicht bij de ambities uit het preventieakkoord en
voor jeugdigen met obesitas wordt de ambitie dan zelfs gehaald. Ik heb aangegeven
dat ik met OCW en betrokken partijen zal verkennen op welke wijze een bredere implementatie
van deze aanpak te realiseren is. De gewijzigde motie5 van de leden Van Esch en Van Meenen zie ik als ondersteunend daaraan. Zij hebben
de regering namelijk verzocht, om scenario’s uit te werken voor een (gefaseerde) landelijke
implementatie van de gezonde schoollunch, eventueel in combinatie met extra beweegaanbod.

Amendement

Tijdens de begrotingsbehandeling 2021 is het amendement van ChristenUnie en GroenLinks
(Kamerstuk 35 570 XVI, nr. 70) aangenomen. Dit amendement regelt dat de middelen die zijn vrijgemaakt in het Regeerakkoord
(Bijlage bij Kamerstuk 34 700, nr. 34) over 2019 en 2020 in 2021 niet te scherp afnemen. Met deze 3 miljoen euro aan extra
middelen blijft inzet mogelijk om het verstrekken van informatie aan en het motiveren
van rokers die willen stoppen via onder andere de website Ikstopnu en de Stoplijn.
Tevens kan de effectiviteit van de stoppen-met-rokencampagne verbeterd worden. Verder
geeft dit de mogelijkheid tot een extra impuls aan de alcoholcampagne en de keten
op het terrein van vroegsignalering en doorverwijzing, zodat mensen met problematisch
alcoholgebruik op passende wijze geholpen kunnen worden. Ten slotte geven deze middelen
de mogelijkheid twee programma’s (de Ketenaanpak Overgewicht & Obesitas Volwassenen
en 2DiaBeat) verder te ontwikkelen die zorg en ondersteuning van mensen met diabetes
en overgewicht verbetert en beschikbaar maakt.

Ingezette communicatie

Onder de vlag van de publiekscampagne «Alleen samen» hebben we deze zomer leefstijladviezen
geformuleerd voor bewegen, voeding, roken en het gebruik van alcohol. We verspreiden
de adviezen onder andere via sociale media en in postervorm via de partners van het
Nationaal Preventieakkoord. De gezondheidsadviezen laten mensen zien hoe ze zelf invloed
kunnen uitoefenen op hun weerbaarheid tegen ziekmakers, zoals het coronavirus.

Op de thema’s roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik is een beweging ingezet
die mensen helpt gezonder te leven en daarmee ziektelast te voorkomen. Ook bij gemeenten
zien we dat deze thema’s in lokale preventieakkoorden vorm krijgen. Om rokers te helpen
stoppen is aansluitend op Stoptober eind oktober de campagne «PUUR rookvrij» gestart6. In november is de PR-activatie «eerlijk over alcohol» gestart. Een serie podcasts
waarvoor ook veel media-aandacht is gegenereerd draagt bij aan de kennis- en de bewustwording
van het eigen alcoholgebruik. Vorige week is een meerjarige gedragsnormeringscampagne
van start gegaan met «Dranquilo»7. Die beoogt geen of minder alcohol drinken net zo gewoon te maken in een sociale
setting als een drankje nu is. Daarnaast werkt het Ministerie van VWS aan een communicatiestrategie
om de bekendheid en het gebruik van de Gezonde Leefstijlinterventie (GLI) te vergroten.

Het Voedingscentrum geeft vanaf het begin van de coronacrisis online informatie over
Covid-19 en voeding, zichtbaar op de website. Daarnaast is een speciale serie video's
over Covid-19 in relatie tot voedingsonderwerpen gemaakt: «De Hulplijn».

Bij de bestaande Eetwisselcampagne8 voor eten volgens de Schijf van Vijf is een extra flight in november geweest om nogmaals
aandacht te geven aan betere eetkeuzes in deze periode. In januari 2021 zal de Eetwisselcampagne
opnieuw van start gaan en heeft het Voedingscentrum extra aandacht via haar onlinekanalen
voor goede voornemens en een gezonder en duurzamer eetpatroon. Richting professionals
zijn rond dit thema bovendien extra nieuwsbrieven en webinars gegeven.

Lokale akkoorden

Veel gemeenten werken aan de lokale vertaalslag van het Nationale Preventieakkoord,
bijvoorbeeld door een lokaal preventieakkoord te sluiten met lokale partijen. Om deze
gemeenten te ondersteunen bij de uitvoering van de afspraken, is voor de jaren 2021,
2022 en 2023 extra budget geregeld (totaal € 28 mln euro). De specifieke regeling
is onlangs gepubliceerd is in de Staatscourant9. De gemeenten kunnen budget aanvragen voor de uitvoering van de afspraken zoals geformuleerd
in het lokale preventieakkoord of de lokale preventieaanpak, bijvoorbeeld het rookvrij
maken van openbare ruimtes, het creëren van een gezonde voedsel- en/of leefomgeving
of het inzetten van voorlichtingsprogramma’s over verantwoord alcoholgebruik. We ontvangen
veel positieve reacties van gemeenten n.a.v. het nieuws dat er extra budget beschikbaar
komt en we zien bovendien dat het een grote groep gemeenten stimuleert om alsnog aan
de slag te gaan met een lokaal preventieakkoord.

Jongeren

Jongeren worden minder getroffen door het coronavirus, maar zij worden wel hard geraakt
door de coronamaatregelen. Onderzoeken van o.a. het Nederlands Jeugdinstituut en Amsterdam
UMC10, 11, 12 laten zien dat jongeren meer mentale gezondheidsproblemen ervaren dan andere leeftijdsgroepen
in deze coronaperiode. Een gezonde leefstijl kan een belangrijke bijdrage leveren
aan de fysieke en mentale gezondheid van jongeren13. Met het Jeugdpakket van € 58,5 mln wil het kabinet een gerichte (financiële) impuls geven aan gemeenten
om samen met jongeren, lokale organisaties en de evenementensector kleinschalige activiteiten
(volledig coronaproof) te programmeren op het gebied van cultuur, sport en andere
zinvolle vrijetijdsbesteding. Met het Jeugdpakket hopen gemeenten zoveel mogelijk
jongeren en jongvolwassenen te bereiken in de periode tot aan de zomer van 2021.

Bewegen en sporten

Bij een gezonde leefstijl hoort voldoende bewegen en sporten. Veel mensen in Nederland
sporten en bewegen met veel plezier meerdere keren per week. Ze zijn lid van een sportvereniging
of hebben een abonnement bij de sportschool of doen individueel aan hardlopen of andere
buitensport. Voor hen is sporten en bewegen een gewoonte of vanzelfsprekendheid, iets
wat je met plezier doet en waar je energie van krijgt. Echter voor de helft van de
Nederlanders is dat anders, zij bewegen structureel te weinig en halen de beweegrichtlijn
van 150 minuten matig intensief bewegen verdeeld over de week niet. De meest urgente
doelgroepen zijn jongeren vanaf 12 jaar, mensen met een lage SES-positie, ouderen
en mensen met een beperking.

Dat baart mij zorgen. We weten al langer dat bewegen en sporten goed is voor je gezondheid
en mentaal welbevinden maar sinds COVID-19 is het belang ervan alleen maar vergroot
nu we weten dat voldoende bewegen ook positief bijdraagt aan het immuunsysteem en
daarmee de weerbaarheid tijdens deze pandemie.

Vanuit Bewegen het nieuwe normaal! zet ik mij samen met de Minister van MZS en de bewindspersonen van OCW, SZW, IenW
en BZK in om meer bewegen te stimuleren. We zijn bezig met de ontwikkeling van een
beweegagenda, een voorstel met te nemen stappen om ervoor te zorgen dat meer mensen
aan de beweegrichtlijn voldoen. Bewust vanuit een interdepartementale aanpak, omdat
bewegen door je dag meer betekent dan sporten alleen. We nemen de leefomgeving van
mensen mee, maar ook hoe zij zich verplaatsen, de schoolomgeving en de (thuis)werkomgeving.
Daar betrekken we de Vereniging Sport en Gemeenten, lokale overheden en diverse sectoren
bij. In april 2021 presenteren we de Beweegagenda aan uw Kamer. Dit is ook een antwoord
op de oproep van een groep sporters op 23 mei 2020, om meer werk te maken van een
vitale samenleving, met daarin een cruciale rol voor sport en bewegen.

Het lopende sportbeleid biedt een goede basis om op verder te bouwen; inmiddels zijn
344 van de 355 gemeenten aan de slag met een lokaal sportakkoord. Dat biedt veel perspectief,
het in beweging krijgen van Nederlanders slaagt alleen als op lokaal niveau partijen
de handen ineen slaan. Natuurlijk zijn veel voorgenomen impulsen om de sporter, de
vrijwilliger of de professional te bereiken lastig gebleken als gevolg van de coronamaatregelen.
Betrokkenen weten elkaar wel beter te vinden dan voorheen, de gecreëerde netwerken
bewijzen hierin hun meerwaarde. De komende tijd zal in het teken staan om lokale netwerken
en samenwerking te versterken en goed in beeld brengen wat de belangrijkste succesfactoren
zijn.

Daarbij constateer ik dat op lokaal niveau de verbinding tussen het sportakkoord en
preventieakkoord steeds meer wordt gemaakt, door middel van coalities. De buurtsportcoach
is een hierin een verbindende schakel voor veel gemeenten. Een positief voorbeeld
is de toename van het aantal GLI-trajecten op lokaal niveau, de mensen worden doorverwezen
en starten een traject. De buursportcoach kan cliënten begeleiden naar een passend
beweeg- of sportaanbod binnen de eigen omgeving. De jaarlijkse Kennisdag buurtsportcoaches
stond op 10 december jl. dan ook in het teken van preventie. Samen met de partners
van de sport- en preventieakkoorden zet ik mij om alle energie die lokaal is losgekomen
te verzilveren in concrete uitvoering waarbij we de lokale partijen blijvend ondersteunen.

Voor veel Nederlanders vormt sporten een belangrijk onderdeel van het wekelijks beweegpatroon.
Het kabinet ziet het belang van sport en bewegen voor de gezondheid, maar ook voor
de mentale weerbaarheid. Daarom zijn de maatregelen erop gericht om zoveel mogelijk
mensen de mogelijkheid te geven actief te blijven door middel van sport, hoewel dit
voor sommige sporten aanpassingen vraagt. Daarbij probeert het kabinet zo veel mogelijk
ruimte te houden voor de jeugd om te kunnen blijven sporten.

Toekomst

De beweging naar meer focus op gezondheid in plaats van op ziekte verdient nog veel
meer aandacht. Er is een brede aanpak nodig die zich richt op de leefstijl van mensen
en op een gezonde leefomgeving. In de discussienota Zorg voor de Toekomst die 14 december
is gepubliceerd en in consultatie gebracht, is een aantal beleidsopties opgenomen
die een structurele inzet op gezondheidsbevordering beogen.

Ik zal de komende tijd verder verkennen wat de mogelijkheden zijn om een gezonde leefstijl
in de toekomst beter te borgen zodat ieder kind de kans krijgt om gezond op te groeien
en iedere volwassene ondersteund wordt om dat vast te houden. Effectieve preventie
verhoogt de kwaliteit van leven, voorkomt leefstijl gerelateerde ziektelast en beperkt
het beroep op de schaarse curatieve zorg. Bovendien kunnen we met een betere weerstand
nieuwe bedreigingen voor onze gezondheid met meer vertrouwen tegemoet treden.

Hoogachtend,

De Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, P. Blokhuis