Brief regering : Stand van zaken Einstein Telescoop

Nr. 239 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 14 december 2020

Zoals eerder toegezegd, houd ik uw Kamer op de hoogte van alle stappen die het Kabinet
neemt in het kader van de Einstein Telescoop.1 Ik heb dit ook gedaan op 18 december 20182 en op 30 april 2020.3

Inmiddels heb ik uitvoering gegeven aan de motie van de leden Van Meenen en Van der
Molen.4 Deze motie vroeg om een bijdrage voor de Einstein Telescoop Fieldlab (ETpathfinder)
en om het voeren van gesprekken met de buurlanden die bijdragen aan het versterken
van het bid om de Einstein telescoop naar Zuid-Limburg te halen en aan een goede afweging
van de Nederlandse belangen hierbij.

De Einstein Telescoop is een wetenschappelijk relevant project op de Nationale Roadmap
voor grootschalige wetenschappelijke infrastructuur5 en verdient een plaats op de Europese Roadmap van het European Strategy Forum on
Research Infrastructures (ESFRI-Roadmap). Dat is belangrijk omdat projecten op deze
Roadmap in heel Europa een onbetwiste wetenschappelijke status hebben en beschouwd
worden als een prioriteit in Europa om gezamenlijk in te investeren. Daarom heb ik
het voorstel gesteund om de Einstein Telescoop te plaatsen op de nieuwe Europese Roadmap.
De aanvraag hiervoor is ingediend op 9 september 2020. De aanvraag werd ook gesteund
door Italië, België, Polen en Spanje. De selectieprocedure om te bepalen welke voorstellen
daadwerkelijk op de Europese Roadmap komen, is inmiddels van start gegaan. Welke projecten
op de Europese Roadmap komen, zal eind 2021 bekend worden gemaakt bij de presentatie
van de nieuwe ESFRI-Roadmap.

Parallel aan de ESFRI-procedure en ook nog enkele jaren daarna, zal het project Einstein
Telescoop nog verder moeten uitkristalliseren. Het gaat dan onder andere over de geschiktheid
van de bodem, over het definitieve ontwerp van de Einstein Telescoop en de vormgeving
van de bestuurlijke en de juridische structuur. Vanzelfsprekend zijn ook de business
case en – voor Nederland – de kosten van het alternatief van groot belang. Op dit
moment wordt ervan uitgegaan dat de noodzakelijke kennis om de keuze van de locatie
op te baseren in het eerste kwartaal van 2024 beschikbaar is, zodat in het najaar
van 2024 de definitieve locatie door de deelnemende landen bepaald kan worden. De
Einstein Telescoop zou dan in gebruik kunnen worden genomen rond 2035.

Voor een succesvolle Euregionale kandidatuur voor de bouw van de Einstein Telescoop
is politieke en financiële steun van de drie landen, België, Duitsland en Nederland,
cruciaal. Ik constateer een hechte samenwerking tussen de wetenschappers uit Nederland,
België en Duitsland. En zoals toegezegd aan uw Kamer heb ik contact gehad met mijn
ambtgenoten uit de buurlanden. Met mijn collega van Vlaanderen, Minister van Economie,
Innovatie, Werk, Sociale economie en Landbouw, mevrouw Crevits, heb ik 14 november
jl. tijdens de Vlaams-Nederlandse top gesproken over de Einstein Telescoop. Wij spraken
af dat Nederland en Vlaanderen zich in zullen zetten om een politiek gesteunde Belgisch-Nederlands-Duitse
samenwerking te vormen dat zal onderzoeken wat de mogelijkheden zijn van de Euregio
Maas Rijn als locatie voor de Einstein Telescoop.

Met mijn collega van Noordrijn-Westfalen, Minister van Cultuur en Wetenschap, mevrouw
Pfeiffer-Poensgen, heb ik op 25 november jl. tijdens de regeringsconsultatie Nederland-Noordrijn-Westfalen
gesproken. Wij spraken af om nauw contact te onderhouden over de Einstein Telescoop
en de uitkomsten van het ESFRI Roadmap proces en te bekijken wat er nodig is voor
politieke steun van Duitsland op federaal niveau.

Mijn Duitse collega op federaal niveau, Minister van Onderwijs en Onderzoek, mevrouw
Karliczek, heeft mij laten weten dat zij de indiening van de Einstein Telescoop voor
de ESFRI-procedure nu niet steunt. Dat hangt samen met de systematiek die in Duitsland
gevolgd wordt voor grote wetenschappelijke infrastructuren. Anders dan in de meeste
Europese landen, waaronder Nederland, is de financiële planning en dekking absoluut
bepalend voor de eigen, Duitse Roadmap. Op de huidige Duitse Roadmap voor wetenschappelijke
infrastructuren is de Einstein Telescoop niet opgenomen. Een update van deze Roadmap
wordt in 2023 verwacht. Daarmee ontstaat dan ook duidelijkheid over de Duitse positie
voor de Einstein Telescoop. Minister Karliczek meldde voorts dat het de Duitse wetenschappelijke
gemeenschap intussen vrij staat om actief de internationale samenwerking te zoeken.
Wel heeft het Duitse Ministerie voor Onderwijs en Onderzoek juli jl. een subsidie
van ongeveer 2 miljoen euro verstrekt voor zwaartekrachtgolfonderzoek in Duitsland
om verschillende technologische aspecten van de Einstein Telescoop te onderzoeken.

De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, I.K. van Engelshoven