Brief regering : Informatie over een aantal tabaksgerelateerde onderwerpen

Nr. 80
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 9 december 2020

Graag informeer ik u over een aantal tabaksgerelateerde onderwerpen. Allereerst stuur
ik u met deze brief twee factsheets van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit
(NVWA) over onderzoeken bij supermarkten1. Het betreft een onderzoek naar vergoedingen van tabaksfabrikanten aan supermarkten
en een onderzoek naar de naleving door supermarkten van het uitstalverbod. Daarnaast
ontvangt u een afschrift van een brief van Eurocommissaris Kyriakides over de TNCO-meetmethode
en een inventarisatie van het RIVM van de beschikbaarheid van accessoires die de aantrekkelijkheid
van sigaretten en shag kunnen bevorderen. Daarnaast reageer ik conform het verzoek
van de vaste commissie voor VWS bij brief van 22 oktober 2020 op de brief van British
American Tobacco Nederland (BAT) over het nog aanwezig zijn op de Nederlandse markt
van sigaretten met een kenmerkende smaak anders dan tabak. Verder heb ik op 3 september
2018 toegezegd in overleg te treden met de evenementensector over het staken van de
verkoop van tabak en ik doe mijn toezegging met de voorliggende brief af. Tot slot
doe ik met deze brief mijn toezegging af uw Kamer een verslag te sturen van een overleg
met de onderwijsraden en de NVWA over de handhaving van het rookverbod op terreinen
van onderwijsinstellingen.

NVWA-onderzoek vergoedingen supermarkten

De NVWA heeft in het voorjaar van 2020 onderzoek gedaan naar onrechtmatige vergoedingen
van tabaksfabrikanten aan supermarkten. Op 5 december 2019 heb ik u geïnformeerd over
het onderzoek van de NVWA naar vergoedingen bij tabaksspeciaalzaken en heb ik toegezegd
u te informeren over soortgelijke onderzoeken bij supermarkten en tankstations.2 Met de nu voorliggende brief en de bijgevoegde factsheet van de NVWA informeer ik
u over het vervolgonderzoek bij supermarkten.

Het onderzoek naar tankstations is recent van start gegaan. De NVWA heeft onderzoek
gedaan bij 6 (middel)grote supermarktketens. Er zijn 51 samenwerkingsovereenkomsten
met de tabaksindustrie achterhaald en in alle overeenkomsten zijn diverse onrechtmatige
afspraken over vergoedingen aangetroffen. Samenwerkingsovereenkomsten over vergoedingen
die tot doel hebben de verkoop van tabaksproducten en aanverwante producten te bevorderen,
zijn in strijd met het reclameverbod uit de Tabaks- en rookwarenwet. De aangetroffen
vergoedingen werden onder andere verstrekt voor opname van producten in het schap
volgens een overeengekomen schappenplan, beschikbaarheid en zichtbaarheid van producten
in het schap, introductie van een nieuw merk of merkvariant in het schap, behaalde
verkoopresultaten (verkoopbonus), exclusiviteit in het schap, levering van verkoop-
of registratiedata, het fungeren als belangrijkste gesprekspartner bij de invulling
van het schap en het trainen van supermarktpersoneel.

De uitgekeerde onrechtmatige vergoedingen variëren per overeenkomst van € 10.000 tot
circa 2 miljoen euro per jaar. Het betreft overeenkomsten met 10 fabrikanten van tabaksproducten
of aanverwante producten. Naar aanleiding van het onderzoek zijn er 51 rapporten van
bevindingen opgemaakt tegen de fabrikanten die als initiators van de overeenkomsten
worden gezien. Op basis van elk rapport kan een forse boete worden opgelegd, variërend
van € 45.000 tot € 450.000 in het geval van recidive. Daarnaast zullen er hercontroles
bij supermarkten worden uitgevoerd.

Ik vind het zeer verontrustend dat alle onderzochte supermarktketens vergoedingen
ontvangen van tabaksfabrikanten met als doel de verkoop van tabaksproducten en aanverwante
producten te bevorderen. In mijn gesprekken met supermarkten de afgelopen jaren is
het veel gegaan over de verantwoordelijke positie die zij hebben en ook willen innemen
om de gezonde keuzes van hun klanten te bevorderen. De toekomst is rookvrij. Bonussen
om de verkoop van tabak – en dus ongezonde keuzes – te bevorderen staan daarmee op
gespannen voet en moeten zo snel mogelijk iets van het verleden worden.

Ook in het eerdere onderzoek bij speciaalzaken bleek dat tabaksfabrikanten met alle
onderzochte speciaalzaken onrechtmatige afspraken hadden gemaakt over vergoedingen.
Dit lijkt erop te wijzen dat dergelijke samenwerkingsovereenkomsten tussen tabaksfabrikanten
en verkooppunten ondanks een wettelijk verbod gemeengoed zijn. De wetgever heeft met
reden strenge eisen, waaronder een strikt en veelomvattend reclameverbod, gesteld
aan de verkoop van tabaksproducten en aanverwante producten. Ek jaar overlijden er
namelijk 20.000 mensen aan de gevolgen van roken en elke dag beginnen er 75 kinderen
met roken. Ik zal de NVWA daarom ook vragen toezicht te blijven houden op de verstrekking
van onrechtmatige vergoedingen aan verkooppunten. Daarbij kan mogelijk ook blijken
of er een effect is geweest van het uitstalverbod van 1 juli 2020 op afspraken over
vergoedingen. De resultaten van het onderzoek naar samenwerkings-overeenkomsten tussen
tabaksfabrikanten en tankstations hoop ik u medio volgend jaar aan te bieden.

NVWA-onderzoek naar uitstalverbod bij supermarkten

De NVWA heeft van juli tot en met september van dit jaar gehandhaafd op het uitstalverbod
bij supermarktketens. De resultaten van deze handhavingsactie vindt u in de bijgevoegde
factsheet. Het uitstalverbod betreft een verbod op het uitstallen van rookwaren. Voor
supermarkten trad dit verbod op 1 juli 2020 in werking en voor andere verkooppunten
gaat dit verbod in op 1 januari 2021.

De rookwaren moeten aan het zicht onttrokken worden, omdat de tabaksdisplays visuele
signalen afgeven die bij rokers en degenen die proberen te stoppen het verlangen naar
een sigaret kunnen opwekken. Daarmee vergroten deze displays de kans op een spontane
aankoop. Vooral jongeren, maar ook ex-rokers kunnen hier gevoelig voor zijn.

De NVWA heeft 68 winkels van grote en middelgrote supermarktketens verspreid over
het land bezocht. Nagenoeg alle winkels hadden de rookwaren afgedekt. Bij de helft
van de winkels bleek dat het afdekken van de rookwaren nog niet aan alle eisen voldeed.
Er bleken soms nog andere producten achter het afdekmiddel te liggen, waardoor de
deuren vaker dan nodig opengaan en in enkele gevallen werden de rookwaren niet correct
aangeduid. Ook waren in sommige winkels nog niet alle rookwaren afgedekt. Tevens werd
er bij 5 winkels een andere overtreding van het reclameverbod geconstateerd, zoals
een poster met reclame voor een tabaksproduct. Er zijn 30 rapporten van bevindingen
opgemaakt en 3 supermarkten hebben een schriftelijke waarschuwing gekregen. Ik vind
het bemoedigend dat bij alle bezochte winkels de rookwaren waren afgedekt en ik hoop
dat bij een volgende handhavingsronde zal blijken dat er een grote stap is gezet in
de naleving van de nadere regels voor het afdekken van de rookwaren.

Brief Eurocommissaris Kyriakides over meetmethode TNCO

Op 11 mei 2020 heb ik uw Kamer de brief toegezonden die ik met mijn Europese collega’s
aan Eurocommissaris Kyriakides heb verstuurd, betreffende de Europees vastgelegde
meetmethode voor het meten van emissies van teer, nicotine en koolmonoxide (TNCO)
van sigaretten3. De Eurocommissaris heeft de brief op 14 mei 2020 beantwoord. U treft haar brief
als bijlage aan4. Eurocommissaris Kyriakides geeft aan dat de Europese Commissie de meetmethode kan
veranderen als technische of wetenschappelijke ontwikkelingen of nieuwe internationale
normen daartoe aanleiding geven. Daartoe volgt de Eurocommissaris de discussies en
internationale ontwikkelingen op dit vlak. Tevens verwijst de Eurocommissaris naar
het verslag over de toepassing van de Europese Tabaksproductenrichtlijn dat in 2021
wordt opgeleverd5. Ik heb de aanpassing van meetmethode aangedragen als een prioritair onderwerp voor
de rapportage over de toepassing van de Europese Tabaksproductenrichtlijn. Ik heb
tevens mijn Europese collega’s opgeroepen om dit onderwerp bij elke gelegenheid onder
de aandacht van de Eurocommissaris te brengen.

Op 19 november 2020 heb ik de Eurocommissaris gesproken. Zij geeft aan serieus naar
de meetmethode te zullen kijken in het reeds genoemde verslag over de toepassing van
de Tabaksproductenrichtlijn. Ze benadrukte tevens dat welke meetmethode je ook kiest,
roken altijd schadelijk is en dat stoppen de beste oplossing is. Dat laatste ben ik
uiteraard van harte eens met de Eurocommissaris. Naar mijn mening laat dit onverlet
dat de meetmethode moet worden aangepast.

De afgelopen periode heb ik ook contact gehad met mijn Franse en Duitse collega’s
en een aantal leden van het Europees parlement. In deze overleggen heb ik gesproken
over het belang van het aanpassen van de meetmethode en het belang van het verhogen
van het accijnsniveau voor tabaksproducten in de Europese lidstaten.

RIVM-onderzoek accessoires

In antwoord op Kamervragen van het Kamerlid Van Gerven (SP) over menthol-inlegkaarten6 heb ik toegezegd een inventarisatie te laten uitvoeren naar de aard en de omvang
van het aanbod van accessoires, zoals menthol-inlegkaarten die de aantrekkelijkheid
van het roken van sigaretten en shag kunnen vergroten. Het briefrapport van het RIVM
met de resultaten van deze inventarisatie vindt u bij deze brief7. Het RIVM heeft een ruim aanbod van verschillende type producten op de Nederlandse
markt gevonden die bedoeld zijn om sigaretten en shag een smaak te geven. Denk hierbij
aan losse filters, opzetpijpjes, sigarettenhulzen, vloeipapier, capsules, sprays en
inlegkaartjes. Tevens zijn er meerdere producten gevonden met een kenmerkende mentholsmaak
zoals cigarillo’s, heatsticks of e-sigaretten die als alternatief voor mentholsigaretten
en mentholshag kunnen fungeren.

Sinds mei 2017 geldt er een Europees verbod op het gebruik van kenmerkende aroma’s
in sigaretten en shag en per 20 mei 2020 geldt dit ook voor menthol. Het RIVM geeft
aan dat de consument door de grote diversiteit aan de beschreven producten met smaken
nog volop keuze heeft voor het gebruik van tabaksproducten met smaak. Het RIVM concludeert
verder dat de markt voor producten met smaken nog in ontwikkeling is. Het rapport
geeft geen inzicht in de omvang van deze producten op de markt en wie de gebruikers
kunnen zijn.

Het doel van het Europese verbod op kenmerkende aroma’s is het beperken van de aantrekkelijkheid
van sigaretten en shag. Een kenmerkende aroma is een duidelijk waarneembare andere
geur of smaak dan die van tabak. Het RIVM geeft in een rapport uit 2018 aan dat dit
soort producten met vaak zoete, snoepachtige smaken vooral aantrekkelijk zijn voor
jongeren. Daarnaast wekken smaken ook onterecht de indruk dat deze producten minder
schadelijk zijn.8 Ik vind de brede beschikbaarheid van producten die smaak geven aan sigaretten of
shag en zo de aantrekkelijkheid van deze rookwaren voor jongeren kunnen vergroten
reden tot zorg, omdat deze producten het verbod op kenmerkende smaken van deze rookwaren
ondermijnen. Dit is niet in lijn met het streven naar een rookvrije generatie. Om
verdere maatregelen te kunnen nemen ten aanzien van deze zogenaamde accessoires zal
ik opdracht geven tot vervolgonderzoek naar de omvang van het aanbod van deze producten
op de markt, het verschijnen van nieuwe producten en wil ik meer inzicht krijgen in
de (potentiele) gebruikers van deze producten.

Rokers die sigaretten en shag met een kenmerkend aroma rookten zouden tevens kunnen
overstappen op rookwaren zoals e-sigaretten, cigarillo’s, sigaren of heatsticks waarvoor
het verbod op kenmerkende aroma’s niet geldt. Zoals u ik in de vorige voortgangsbrief
schreef, heb ik regelgeving in voorbereiding om smaakjes van de e-sigaretten te beperken
tot alleen tabakssmaken. Het ligt in de rede om ook kenmerkende aroma’s van andere
tabaksproducten te reguleren. Op grond van de Europese Tabaksproductenrichtlijn zijn
andere tabaksproducten dan sigaretten en shag echter vrijgesteld van het verbod op
kenmerkende aroma’s.

Als gevolg van deze Europese uitzondering kunnen er geen nationale regels gesteld
worden aan kenmerkende aroma’s van andere tabaksproducten zoals cigarillo’s en heatsticks.
Ik zal dit in Brussel aankaarten en aangeven dat het verbod voor kenmerkende smaken
voor alle tabaksproducten zou moeten gelden.

Sigaretten met een kenmerkende aroma op de Nederlandse markt

De vaste commissie voor VWS verzocht mij te reageren op een brief van tabaksfabrikant
BAT die de commissie op 2 oktober 2020 heeft ontvangen. Daarin wordt onder andere
ingegaan op een artikel in het NRC van 21 september 2020 over alternatieven voor mentholsigaretten.9 In de brief en het artikel wordt melding gemaakt van sigaretten van een andere tabaksfabrikant
die ondanks het verbod op kenmerkende aroma’s mogelijk een kenmerkend mentholaroma
hebben. De NVWA heeft een melding van BAT ontvangen over dergelijke praktijken. De
NVWA doet hier op dit moment onderzoek naar. BAT vindt het belangrijk dat de NVWA
snel handhavend optreedt.

Om vast te kunnen stellen of een tabaksproduct een kenmerkend aroma heeft moet een
Europese procedure worden gevolgd die is vastgelegd in de Europese uitvoeringsverordening
(EU) 2016/779 van 18 mei 2016.10 Het volgen van deze procedure is echter complex en tijdrovend en de NVWA heeft mij
laten weten dat het onderzoek daarom nog loopt. Verder heb ik begrepen dat de onderzoeksmethode
om vast te stellen of de sigaretten een kenmerkend aroma hebben wel gereed is, maar
nog niet door het adviespanel van de Europese Commissie is gepubliceerd. Zoals ik
reeds in de vorige paragraaf aangaf is het verbod op kenmerkende aroma’s van groot
belang om te voorkomen dat rookwaren aantrekkelijk worden gemaakt voor jongeren. Ik
volg deze zaak daarom met grote belangstelling.

Evenementensector en verkoop tabak

In antwoord op schriftelijke Kamervragen van het lid Van Kooten-Arissen van 20 juli
2018 heb ik uw Kamer op 3 september 2018 toegezegd in overleg te treden met de evenementensector
om te bekijken of hij bereid is vrijwillig af te zien van de verkoop van sigaretten.
11 Er hebben hier gesprekken over plaatsgevonden. Een aantal organisatoren is bereid
om met name op festivals waar kinderen onder de 18 jaar komen geen sigaretten te verkopen.
Vooral organisatoren van meerdaagse festivals voor volwassenen waren hier niet toe
bereid. In mijn brief van 20 november 2020 (Kamerstukken 32 011 en 32 793, nr. 79) wordt beschreven hoe het aantal verkooppunten van tabaksproducten en aanverwante
producten de komende jaren zal worden verminderd. Het doel daarbij is het beperken
van de verkoop tot verkoopkanalen waar doorgaans geen kinderen of ex-rokers komen.
Uw Kamer zal verder over de invoering van deze maatregelen geïnformeerd worden.

Overleg met NVWA en onderwijsraden rookverbod schoolterreinen

Tijdens het VSO Wijziging Tabaks- en rookwarenbesluit inzake introductie rookverbod
op terreinen van onderwijsgebouwen en -inrichtingen van 10 maart 2020 (Handelingen
II 2019/20, nr. 61, item 28) heb ik toegezegd een verslag met uw Kamer te delen van een overleg met de onderwijsraden
en de NVWA over de wijze waarop zal worden gehandhaafd op het rookverbod op terreinen
van onderwijsinstellingen. Dit overleg heeft 30 oktober plaatsgevonden.

De handhaving door de NVWA zal 1 januari 2021 van start gaan. De NVWA heeft haar interventiebeleid
toegelicht aan de onderwijsraden en antwoord gegeven op vragen. Het verslag van dit
overleg is als bijlage toegevoegd12.

De Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport,
P. Blokhuis