Brief regering : Goedkeuring herstructureringsplan KLM

Nr. 45 BRIEF VAN DE MINISTERS VAN FINANCIËN EN VAN INFRASTRUCTUUR EN WATERSTAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 3 november 2020

Op 31 oktober 2020 heeft het kabinet uw Kamer geïnformeerd over het herstructureringsplan
dat KLM op 1 oktober 2020 heeft ingediend bij de Nederlandse staat (Kamerstuk 29 232, nr. 44). In die brief hebben wij u medegedeeld dat het kabinet het herstructureringsplan
niet kon goedkeuren, omdat nog niet aan alle voorwaarden was voldaan. Sindsdien heeft
wederom intensief overleg plaatsgevonden tussen KLM en de vakbonden. Dit heeft tot
een positieve uitkomst geleid. Hierdoor heeft KLM voldoende zekerheid kunnen bieden
aan het kabinet dat voor de hele duur van de looptijd van het steunpakket via de arbeidsvoorwaarden
een bijdrage aan de kostenreductie wordt geleverd. Het kabinet kan daardoor instemmen
met het herstructureringsplan en heeft dit inmiddels bevestigd aan de directie van
KLM.

Door middel van deze brief willen wij u nader informeren over het herstructureringsplan.
Eerst zal worden ingegaan op een aantal gestelde voorwaarden om vervolgens de belangrijkste
elementen van het herstructureringsplan te schetsen. Daarna wordt ingegaan op de bevindingen
van het kabinet en de aangestelde externe adviseur. Tot slot zal toegelicht worden
wat dit betekent voor het verdere proces omtrent het steunpakket.

Gestelde voorwaarden

De Nederlandse staat heeft verschillende voorwaarden gesteld aan de steunmaatregelen
voor KLM. Eén van deze voorwaarden is dat KLM uiterlijk 1 oktober 2020 een herstructureringsplan
opgesteld dient te hebben. Beoogd doel van dit herstructureringsplan is om de concurrentiepositie
te verbeteren door middel van een reductie van de beïnvloedbare kosten met minimaal
15%.

Uiteraard dient het herstructureringsplan niet strijdig te zijn met de andere aan
de onderneming gestelde voorwaarden. Bij de beoordeling van het plan is hier zorgvuldig
naar gekeken. Voor een deel van de voorwaarden geldt dat KLM hier eigenstandig uitvoering
aan kan geven. Voorbeeld hiervan is de voorwaarde dat KLM geen dividend zal uitkeren
gedurende de looptijd van het steunpakket. KLM kan deze voorwaarden direct uitvoeren
en de State Agent zal daar namens de staat toezicht op houden. Bij de voorwaarden
ten aanzien van arbeidsvoorwaarden, bijdrage van ketenpartners en duurzaamheid en
leefbaarheid is dat complexer, omdat deze afhankelijk zijn van afspraken met derden
of omdat dat dit een uitgebreid plan van aanpak vereist. Bij de beoordeling van het
plan is gekeken hoe invulling is gegeven aan deze voorwaarden.

Eerder vandaag heeft de heer Sneller (D66) de Minister van Financiën verzocht of de
term sheet met de Kamer gedeeld kan worden. In de term sheet zijn de voorwaarden voor
de steun aan KLM opgenomen. Hoewel het delen van een dergelijke termsheet ongebruikelijk
is, mede gezien het bedrijfsvertrouwelijke karakter hiervan, zal het kabinet de term
sheet bij uitzondering vertrouwelijk ter inzage leggen1. Dit vanwege de prominente positie die deze term sheet de afgelopen dagen in het
publieke debat heeft gekregen en omdat de vakbonden vanwege de unieke situatie ook
in de gelegenheid zijn gesteld vertrouwelijk kennis te nemen van de inhoud van de
term sheet.

Belangrijkste elementen herstructureringsplan

Op 26 juni 2020 zijn beide Kamers per brief geïnformeerd over de steunmaatregelen
voor KLM (Kamerstuk 29 232, nr. 41). De Tweede Kamer heeft hier op 2 juli 2020 (Handelingen II 2019/20, nr. 91, items 32 en 33) mee ingestemd en de Eerste Kamer op 7 juli 2020 (Handelingen I 2019/20, nr. 36, item 29). De Europese Commissie heeft op 13 juli 2020 haar goedkeuring voor de steunmaatregelen
gegeven. KLM heeft de daarop volgende maanden benut om het vereiste herstructureringsplan
op te stellen, waarbij de vakbonden en OR door KLM zijn betrokken bij het proces van
totstandkoming van het plan. Dit heeft geleid tot een interne goedkeuring van het
plan door de raad van commissarissen op 28 september 2020 en een voorlopig akkoord
met het georganiseerd overleg op 1 oktober 2020, waarna KLM het herstructureringsplan
aan de Minister van Financiën op 1 oktober 2020 heeft aangeboden. De maand oktober
is door het kabinet benut om, met behulp van een externe adviseur, het voorgelegde
herstructureringsplan te beoordelen. Hieronder schetst het kabinet graag de belangrijkste
elementen uit dit plan.

Uitgangspunt van het herstructureringsplan is dat de sector zich herstelt volgens
de «prolonged L-shape». Dit is een scenario waarbij ervan wordt uitgegaan dat er ook
in 2021 de nodige reisbeperkingen gelden. Hierbij is sprake van een geleidelijk herstel,
leidend tot vergelijkbare reizigersaantallen in 2025 ten opzichte van 2019. In dit
scenario wordt er onder meer vanuit gegaan dat er sprake is van een structurele afname
van de vraag vanuit de zakelijke markt vanwege een veranderende manier van werken.

KLM concludeert op basis van dit uitgangspunt dat het bedrijfsmodel van KLM nog steeds
deugdelijk en waardevol is, maar dat aanpassingen noodzakelijk zijn om het bedrijf
weer levensvatbaar te maken in een veranderde wereld. KLM heeft hiervoor een uitgebreide
herstructureringsagenda opgesteld, waarbij kostenreductie een belangrijk aandachtspunt
is.

De maatregelen voor de kostenreductie zijn in drie groepen in te delen, ieder met
een nagenoeg gelijke impact op de kosten: (i) reductie personeelsbestand en productiviteitsverbetering,
(ii) arbeidskostenreductie en (iii) vlootvernieuwing en afspraken met ketenpartners.
Onderstaand wordt per onderdeel een korte beschrijving van de getroffen maatregelen
gegeven.

(i) Reductie personeelsbestand en productiviteitsverhoging

In eerste instantie zullen zowel de capaciteit als het aantal fte’s noodgedwongen
dalen door de reisbeperkingen ten gevolgen van COVID-19. Zo zal naar verwachting het
aantal fte’s eind 2020 al met 5.000 zijn afgenomen. Wanneer de sector zich herstelt
en de productie weer toeneemt, zal sprake zijn van productie-gerelateerde stijging
van het aantal fte’s. Over een tijdspanne van 5 jaar wordt verwacht dat de capaciteit
zal toenemen, terwijl het aantal fte’s per saldo licht zal afnemen, resulterend in
een productiviteitsstijging. De beoogde productiviteitsverbetering zal in de eerste
jaren voornamelijk voortkomen uit een herstructurering van de niet productie-gerelateerde
afdelingen (indirecte staf). Wanneer het herstel van de sector vordert, en de productie
weer toeneemt, zullen initiatieven worden uitgewerkt waarmee de productiviteit verder
verhoogd kan worden.

(ii) Arbeidskostenverlaging

KLM heeft afspraken gemaakt met het personeel over een bijdrage aan het verlagen van
de kosten. Hierbij wordt het principe gehanteerd dat de sterkste schouders de zwaarste
lasten dragen.

– Met het gehele cockpitpersoneel is, op verzoek van de vakbonden, een gelijke bijdrage
afgesproken ter hoogte van ruim 19%. Dit is het gewogen gemiddelde van de individueel
benodigde afdrachten conform de afgesproken kaders. Deze bijdrage wordt onttrokken
uit eerder afgesproken loonstijgingen, de winstuitkering over 2019 en eindejaarsuitkeringen.
Deze afspraken hebben een looptijd tot maart 2022.

– Voor het cabine en grondpersoneel is een lineair oplopende bijdrage afgesproken, die
start bij 0% voor werknemers met een inkomen van 1 keer modaal en oploopt tot 20%
bij een inkomen vanaf 3 keer modaal. Afhankelijk van de hoogte van de desbetreffende
bijdrage, wordt dit eveneens onttrokken uit middelen als eerder afgesproken loonstijgingen,
de winstuitkering over 2019 en eindejaarsuitkeringen. Voor werknemers met een inkomen
tot 1,5 keer modaal betekent dit dat de bijdrage bestaat uit het afzien van (een deel
van) de eerder afgesproken loonstijgingen. Deze afspraken hebben een looptijd tot
en met december 2022.

– De gehele topmanagementlaag levert een bijdrage van ruim 20%. Dit bestaat uit het
niet doorvoeren van eerder afgesproken loonstijgingen en het afschaffen van het korte
en lange termijn variabele inkomen gedurende de looptijd van het steunpakket.

– De directie levert een bijdrage van tussen de 40% en 65%. Dit bestaat uit het afschaffen
van het korte en lange termijn variabele inkomen gedurende de looptijd van het steunpakket.

– De vakbonden en KLM zijn een schriftelijke commitmentclausule overeengekomen waarin
de vakbonden toezeggen ook na afloop van de hierboven genoemde afspraken, en voor
de hele duur van de looptijd van het steunpakket, via de arbeidsvoorwaarden een bijdrage
aan de kostenreductie te zullen leveren.

(iii) Vlootvernieuwing en afspraken met ketenpartners:

KLM heeft bedrijfsbreed initiatieven ontwikkeld die borgen dat ook leveranciers van
KLM hun bijdrage leveren. Zo zijn (en worden) bij verlenging van vliegtuigleases betere
lease-tarieven bedongen, waar de onderneming de komende jaren van profiteert. Wanneer
leases niet worden verlengd, worden de vliegtuigen terug geleverd aan de lessors,
die vervolgens het volledige risico dragen van deze vliegtuigen. KLM heeft voorts
haar (bancaire) hedgingportfolio onder de loep genomen met als doel deze te optimaliseren
– dat wil zeggen dat zij daar waar mogelijk en verstandig het risicoprofiel reduceert
op bestaande en nieuwe brandstof- en valutahedges. Als gevolg daarvan worden de kosten
voor deze financiële instrumenten gereduceerd. Ook zijn lopende contracten met leveranciers
wereldwijd aangepast aan de actuele productieniveaus, waarbij in sommige gevallen
kortingen of verlenging van betalingstermijnen zijn overeengekomen. In totaal verwacht
de onderneming hiermee een bedrag van € 300–400 miljoen te besparen.

De afgelopen 10 jaar heeft KLM 50% van haar vloot vernieuwd en KLM zal ook de komende
jaren blijven investeren in vlootvernieuwing om de duurzaamheidsdoelstellingen te
bereiken (zie ook onderstaand) en kosten te reduceren.

Duurzaamheid en leefbaarheid

Naast de voorwaarden gericht op kostenreductie vormen de voorwaarden op het vlak van
duurzaamheid en leefbaarheid een belangrijk aspect bij de steunverlening. Het is goed
om te constateren dat KLM zich hieraan volledig committeert en hier rekening mee houdt
in haar herstructureringsplan. Dit betekent onder meer dat KLM bijdraagt aan de doelstelling
dat de CO2-uitstoot als gevolg van de internationale luchtvaart in 2030 is teruggebracht naar
het niveau van 2005. Ook wordt de uitstoot per passagier kilometer in 2030 met 50%
teruggebracht ten opzichte van het niveau van 2005. KLM blijft zich verder committeren
aan 14% bijmenging van duurzame luchtvaartbrandstof in 2030, conform de doelstelling
uit het Akkoord Duurzame Luchtvaart. Met betrekking tot leefbaarheid committeert KLM
zich aan de verschillende plannen van de rijksoverheid en Schiphol voor het verminderen
van hinder en schadelijke emissies. Het gaat daarbij om het uitvoeringsplan hinderreductie,
het actieplan ultrafijnstof, het actieprogramma stikstof en de uitvoeringsagenda Air
Rail. Ook zal KLM meewerken aan de stapsgewijze vermindering van het aantal nachtvluchten.

In lijn met de motie van het lid Stoffer (Kamerstuk 35 505, nr. 18), die het kabinet verzoekt de kosten die gemaakt moeten worden door KLM om aan de
voorwaarden met betrekking tot verduurzaming te voldoen in kaart te brengen, heeft
KLM, zoals zij zelf heeft aangeven naar beste inschatting en op basis van de huidige
stand van zaken, hiervan ook de financiële consequenties voor zover mogelijk in kaart
gebracht.

Belangrijk is daarbij te constateren dat KLM blijft investeren in vlootvernieuwing.
Het vlootvernieuwingsprogramma van KLM vormt een belangrijk fundament voor het bereiken
van de genoemde duurzaamheids- en leefbaarheidsdoelstellingen. Nieuwere typen vliegtuigen
produceren minder geluid, verbruiken minder brandstof en stoten daarmee onder meer
ook minder CO2 uit. Deze vlootvernieuwing draagt echter ook bij aan het reduceren van de operationele
kosten. Het is dan ook niet mogelijk om in lijn met de motie Stoffer voor dit aspect
exact aan te geven welk deel direct verband houdt met de duurzaamheids- en leefbaarheidsvoorwaarden
van het steunpakket.

Voor het gebruik van duurzame brandstoffen geeft KLM aan dat het daarbij gaat om € 250–550 miljoen
per jaar bij een bijmengverplichting van 14% duurzame brandstoffen in 2030. KLM geeft
verder aan dat de kosten en gederfde inkomsten die gemoeid zijn met de reductie van
het aantal nachtvluchten liggen tussen € 8 miljoen bij een reductie naar 29.000 nachtvluchten
en € 50 miljoen bij een reductie naar 25.000 nachtvluchten. De onzekerheden hierbij
zijn vanzelfsprekend groot onder meer als gevolg van bijvoorbeeld de ontwikkeling
van zowel fossiele als duurzame brandstofprijzen, en voor nachtvluchten de mogelijkheden
om deze (naar een ander gunstig tijdstip) te verplaatsen.

Voor de overige voorwaarden is het nog moeilijker om deze in financiële zin specifiek
te kwantificeren, omdat implementatieplannen, timing en gerelateerde prijzen in meer
detail dienen te worden uitgewerkt, of omdat hier in belangrijke mate uitwerking aan
wordt gegeven met het vlootvernieuwingsprogramma. Ook is het zo dat het commitment
van KLM aan de uitvoeringsagenda Air Rail zich niet direct vertaalt in kosten voor
KLM.

Bevindingen

PA Consulting is aangesteld als externe adviseur bij de beoordeling van het herstructureringsplan
en concludeert het volgende:

– KLM beschouwt de gestelde voorwaarden als een contractuele verplichting en heeft een
uitgebreid herstructureringsplan opgesteld om nakoming van de voorwaarden te garanderen.

– KLM heeft reeds maatregelen genomen om de belangrijkste aspecten van het plan met
onmiddellijke ingang te realiseren, en door middel van een gedetailleerde herstructureringsagenda
verwacht KLM het volledige plan te realiseren en daarmee te voldoen aan de gestelde
voorwaarden van de Nederlandse staat gedurende de eerste twee jaar.

– Voor de jaren 2023–2025 zijn er verdere mogelijkheden voor kostenbesparingen, omdat
de onderneming naarmate de tijd vordert een groter deel van de kosten kan beïnvloeden.
Dit betekent dat additionele besparingen nodig zijn om ook na 2022 een kostenreductie
te realiseren van minimaal 15% van de beïnvloedbare kosten. Deze mogelijkheden kunnen
verder worden uitgewerkt en worden opgenomen in het herstructureringsplan om aan de
volledige vereisten van de Nederlandse staat te voldoen.

– Voor wat betreft de invulling van de voorwaarden op het terrein van duurzaamheid en
leefbaarheid acht PA Consulting de invulling daarvan redelijk en haalbaar.

Het kabinet constateert dat KLM een herstructureringsplan heeft opgesteld dat tot
aanzienlijke kostenbesparingen leidt. Met dit herstructureringsplan wordt een structurele
kostenreductie van 15% van de beïnvloedbare kosten nagestreefd en leveren de ketenpartners
ook een bijdrage aan het herstel van de luchtvaartmaatschappij. Daarnaast constateert
het kabinet dat het plan niet strijdig is met de andere voorwaarden die het kabinet
aan de steunmaatregelen heeft verbonden, zoals die op het vlak van duurzaamheid en
leefbaarheid. Zo heeft KLM ook met de voorgestelde arbeidskostenreductie op een gepaste
wijze invulling weten te geven aan het principe dat de sterkste schouders de zwaarste
lasten dienen te dragen.

Ook is het herstructureringsplan naar mening van het kabinet in lijn met de door de
Kamer aangenomen moties:

– Motie van de leden Stoffer en Slootweg (Kamerstuk 35 505, nr. 17) over aandringen op het zo veel als mogelijk ontzien van werknemers met een inkomen
tot anderhalf keer modaal bij de herstructureringsplannen: Hoe hoger het loon van
de werknemers, hoe hoger de bijdrage. De bijdrage van medewerkers tot 1,5x modaal
blijft beperkt, de maximale bijdrage betreft het inleveren van eerder toegezegde loonsverhogingen
conform cao. Hiermee blijft het nominale inkomen onveranderd. Voor deze groep werknemers
is afgesproken dat de winstuitkering over 2019 eerder zal worden uitgekeerd dan in
eerste instantie zou zijn toegestaan onder de voorwaarden van de staat. In het licht
van de motie acht het kabinet dit echter een redelijk voorstel.

– Motie van het lid Nijboer (Kamerstuk 35 505, nr. 8) over betrekken van de vakbonden bij de invulling van de gestelde voorwaarden: De vakbonden zijn door KLM betrokken bij de totstandkoming van het herstructureringsplan.

– Motie van het lid Nijboer (Kamerstuk 35 505, nr. 9) over het bezien of brandstofhandelaren en vliegtuigleasemaatschappijen ook een bijdrage
kunnen leveren aan de redding van KLM: KLM heeft bedrijfsbreed initiatieven ontwikkeld die borgen dat ook leveranciers van
KLM hun bijdrage leveren. Zie «Belangrijkste elementen herstructureringsplan» voor een uitgebreidere toelichting.

– Motie van het lid Stoffer (Kamerstuk 35 505, nr. 18) die verzoekt de kosten die gemaakt moeten worden door KLM om aan de voorwaarden
met betrekking tot verduurzaming te voldoen in kaart te brengen: KLM heeft aangeven
naar beste inschatting en op basis van de huidige stand van zaken, de financiële consequenties
voor zover mogelijk in kaart te hebben gebracht. Zie «Belangrijkste elementen herstructureringsplan»
voor een uitgebreidere toelichting.

Na ontvangst van het herstructureringsplan constateerde het kabinet een aantal aandachtspunten.
In de eerste plaats waren er slechts afspraken met de vakbonden voor een deel van
de looptijd van het steunpakket. KLM heeft inmiddels een schriftelijke commitment
ontvangen van de vakbonden dat ook na afloop van deze periode, en voor de hele duur
van de looptijd van het steunpakket, via de arbeidsvoorwaarden een bijdrage aan de
kostenreductie wordt geleverd. Daarnaast was er voor de jaren 2023–2025 uitwerking
van additionele kostenbesparingen noodzakelijk om ook in die jaren de vereiste kostenreductie
van 15% van beïnvloedbare kosten te behalen. Dit aandachtspunt is besproken met de
externe adviseur en KLM. De externe adviseur gaf aan dat het gebruikelijk is voor
een luchtvaartmaatschappij dat in een herstructureringsplan de korte termijn acties
tot in detail zijn uitgewerkt en dat de lange termijn acties meer «high level» zijn.
Doorgaans worden deze «high level» acties verder verfijnd en in detail ontwikkeld
naarmate het plan vordert. KLM heeft als reactie op dit aandachtpunt een addendum
bij het herstructureringsplan opgesteld, waarin het bedrijf additionele kostenbesparingen
voor de periode 2023–2025 heeft opgenomen waarmee ook in die periode de beoogde kostenreductie
zal worden behaald. De externe consultant heeft het addendum bij het herstructureringsplan
gevalideerd en zij bevestigen dat KLM voldoet aan de gestelde voorwaarden.

Met inachtneming van dit addendum en het commitment van de vakbonden concludeert het
kabinet dat met het herstructureringsplan wordt voldaan aan de door de Nederlandse
staat gestelde voorwaarden.

Vervolgproces

Sinds de goedkeuring van de steunmaatregelen door het kabinet zijn de vooruitzichten
voor de luchtvaartsector verder verslechterd. Het is niet uitgesloten dat aanvullende
maatregelen in de toekomst nodig zijn om van KLM weer een financieel gezond bedrijf
te maken. Het kabinet is de directie van KLM erkentelijk voor alle inspanningen die
hebben bijgedragen aan de totstandkoming en afronding van dit plan. Het is nu aan
de onderneming om de implementatie van het herstructureringsplan te realiseren en
de vooruitzichten voor de onderneming te verbeteren.

Nu voldaan is aan deze voorwaarde van het steunpakket, kan KLM gebruikmaken van het
resterende deel van de directe lening en de doorlopende kredietfaciliteit. De heer
Jeroen Kremers, aangesteld als State Agent, zal namens de staat toezicht houden op
de implementatie en naleving van het herstructureringsplan en het kabinet daar periodiek
over informeren.

Zoals eerder aangegeven2, zal informatie over het gebruik van de lening en over de bevindingen van de State
Agent aan de Tweede Kamer verstrekt worden door middel van rapportages via de bestaande
budgettaire nota’s.

De Minister van Financiën, W.B. Hoekstra

De Minister van Infrastructuur en Waterstaat, C. van Nieuwenhuizen Wijbenga