Brief regering : Toezegging, gedaan tijdens het vragenuur van 30 juni 2020, over hoe de verklaringen van de slachtoffers van ISIS, zoals de Jezidi's, worden opgenomen om goed als bewijs te kunnen dienen

Nr. 730 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 28 september 2020

Tijdens het vragenuur van 30 juni jl. heeft het lid Van Toorenburg aan de Minister
van Justitie en Veiligheid de vraag gesteld hoe de verklaringen van de slachtoffers
van ISIS, zoals de Jezidi's, worden opgenomen om goed als bewijs te kunnen dienen
(Handelingen II 2019/20, nr. 89, item 3). Op deze vraag geef ik, mede namens de Minister van Justitie en Veiligheid, graag
antwoord.

Zoals ook gesteld in de antwoorden op Kamervragen over de uitzending «WNL op Zaterdag»
(d.d. 8 april 2020, Aanhangsel Handelingen II 2019/20, nr. 2397) is accountability een van de prioriteiten binnen het Nederlandse buitenland- en
mensenrechtenbeleid. Bewijs – ook in de zin van getuigenverklaringen – is essentieel
om ervoor te zorgen dat daders van schendingen ook daadwerkelijk kunnen worden berecht
voor de misdrijven die zij hebben gepleegd.

(Getuigen)verklaringen zijn verder van groot belang om inzicht te krijgen in wat de
slachtoffers van ISIS, waaronder de Jezidi-gemeenschap, is aangedaan. Nederland hecht
eraan dat slachtoffers deze verklaringen kunnen afleggen. Het is van belang dat verklaringen
van slachtoffers op verantwoorde wijze en volgens internationale standaarden worden
opgenomen, zodat ze eventueel als bewijs kunnen dienen bij (internationale) berechting.

De specifieke omstandigheden van Jezidi’s in Irak en Syrië die slachtoffer zijn geweest
van ISIS zijn onderdeel van de informatie die zowel Jezidi-NGO’s, zoals partnerorganisatie
Yazda, als internationale organisaties zoals UNITAD en het IIIM verzamelen, als onderdeel
van hun bredere werkzaamheden.

Getuigenverklaringen Jezidi’s

Informatie ten behoeve van toekomstige berechting moet waar mogelijk overal worden
verzameld. In dat kader moet het registreren van verklaringen zorgvuldig gebeuren,
om zeker te stellen dat ze bruikbaar zijn in eventuele toekomstige rechtszaken en
om te voorkomen dat het afleggen van een verklaring de getuige mogelijk in gevaar
brengt, bestaande trauma’s verergert of dat de mogelijkheid tot getuigen in een rechtszaak
wordt beperkt vanwege het feit dat de betreffende getuige al meerdere keren is gehoord
en verschillende verklaringen zijn afgenomen. Dat kost tijd en vereist goed getraind
personeel. Daarnaast moet worden opgemerkt dat de bewijslast voor het aantonen van
(medeplichtigheid aan) internationale misdrijven, zoals genocide en oorlogsmisdrijven
bijzonder hoog is. Zoals ook in bovengenoemde Kamervragen gemeld, hecht Nederland
er tevens aan dat slachtoffers zelf de keuze kunnen maken of zij hun verhaal willen
delen of niet. Om die reden benaderen organisaties met wie Nederland samenwerkt slachtoffers
niet individueel, maar dragen zij actief uit dat slachtoffers bij hen terecht kunnen
voor een verklaring zodra ze zelf besloten hebben dat te willen doen.

VN organisaties die bewijs verzamelen in Syrië en Irak

Er bestaan twee VN-mechanismen die zich onder andere richten op de misdrijven van
ISIS en het mandaat hebben om bewijs te verzamelen en op te slaan, over misdrijven
die gepleegd zijn tegen de slachtoffers: het in Geneve gevestigde International, Impartial and Independent Mechanism to Assist in the Investigation
and Prosecution of Persons Responsible for the Most Serious Crimes under International
Law Committed in the Syrian Arab Republic since March 2011 (IIIM) voor Syrië en het UN Investigative Team to Promote Accountability for Crimes Committed by Da'esh (UNITAD) in Irak. Nederland heeft vertrouwen in en geeft financiële steun aan beide
organisaties. Beide organisaties hebben, gezien de complexe situatie in de regio,
echter ook te maken met de nodige uitdagingen in hun werk, waaronder het verzamelen
en bewaren van bewijs.

Het IIIM is in december 2016 opgericht. Nederland droeg als eerste land bij aan het
mechanisme met een bijdrage van 1 miljoen euro en is inmiddels de grootste donor met
een bijdrage van 5 miljoen euro. Het IIIM vordert gestaag met zijn werk. Het heeft
grote hoeveelheden bewijs verzameld: op dit moment ongeveer 49 terabyte met meer dan
een miljoen bestanden. Daarnaast bereidt het IIIM een aantal strafdossiers voor en
werkt het aan ongeveer 145 samenwerkingsverzoeken van Europese nationale jurisdicties.

Het IIIM richt zich op alle partijen bij het conflict, en dus niet alleen op misdrijven
gepleegd door ISIS. Hierbij moet worden opgemerkt dat Syrië het IIIM geen toegang
tot het land verleend. Het IIIM ontvangt echter bewijs en informatie van betrouwbare
organisaties die wel werkzaam zijn in Syrië.

In 2017 heeft de VN Veiligheidsraad de VN Secretaris-Generaal verzocht UNITAD op te
richten. UNITAD heeft als mandaat «het ondersteunen van lokale inspanningen (in Irak)
bij het berechten van ISIS voor internationale misdrijven, onder andere door het verzamelen,
bewaren en opslaan van bewijs». UNITAD werkt bij het opgraven van massagraven ook
samen met organisaties als de door Nederland gefinancierde International Commission on Missing Persons (ICMP). UNITAD kan echter (nog) geen bewijs delen met Irak omdat het land nog niet
aan internationale standaarden omtrent berechting voldoet, onder andere omdat Irak
de doodstraf nog uitvoert. Nederland heeft begin 2020 de bijdrage aan UNITAD verlengd.
Deze bijdrage is geoormerkt voor getuigenbescherming en slachtofferondersteuning.
Daarnaast financiert Nederland ook het onderzoek naar de misdaden begaan tegen de
Jezidi-gemeenschap (zie hieronder).

Nederlandse steun aan organisaties gefocust op Jezidi’s

Nederland steunt sinds eind 2019 de NGO Yazda voor het bieden van psychologische hulp
aan overlevenden van seksueel geweld en voor het registreren van getuigenverklaringen
van Jezidi’s. Yazda is een van de door Jezidi’s opgerichte NGO’s die actief contact
zoekt met de Jezidi-gemeenschap en daarbij nauw samenwerkt met het VN-onderzoeksteam
UNITAD, dat geldt als verzamelpunt voor al het bewijs tegen ISIS in Irak. Ook financiert
Nederland een project van de Free Yezidi Foundation gericht op het bieden van psychologische steun en hulp in levensonderhoud voor Jezidi-vrouwen
en kinderen in de vluchtelingenkampen. Verder steunt Nederland de internationale NGO
Norwegian People’s Aid, die zich ook inzet voor het bieden van psychosociale steun aan vrouwen, waaronder
ook Jezidi-vrouwen, en het tegengaan van seksueel- en gendergelateerd geweld.

Daarnaast geeft Nederland een specifieke bijdrage aan het team van onderzoekers en
vertalers binnen UNITAD dat bewijs verzamelt over misdaden tegen de Jezidi-gemeenschap.
Een aantal Iraakse Jezidi’s maakt deel uit van dit team om de betrokkenheid van de
Jezidi-gemeenschap hierbij te bevorderen.

De Jezidi-gemeenschap in Irak wordt tevens bereikt via bredere Nederlandse programma’s
in Irak. Hierbij wordt onder andere steun verleend aan de opvang en herintegratie
van ontheemden, ontmijning, onderwijs, psychosociale steun aan kwetsbare groepen en
verbetering van de kansen op werk.

Conclusie

Ten behoeve van accountability zet Nederland in op het actief benaderen van de Jezidi-gemeenschap
voor het vergaren van getuigenverklaringen die kunnen dienen als bewijslast in later
te voeren procedures. Hiervoor wordt op bovengenoemde wijze samengewerkt met onder
meer Yazda, UNITAD en het IIIM. Zo wordt bewijs en informatie verzameld op een verantwoorde
manier die voldoet aan internationale standaarden. Daarnaast dienen de enorme hoeveelheden
andere informatie en bewijs te worden onderzocht en geanalyseerd. Zoals gesteld kost
dit proces tijd en mankracht en moet het nauwkeurig worden uitgevoerd om daadwerkelijk
een bijdrage te kunnen leveren aan de vervolging en berechting van ISIS-strijders.

Het kabinet hecht belang aan deze consciëntieuze bewijsvergaring. De organisaties
die het kabinet ondersteunt hebben hier ervaring mee en een groot deel van de Nederlandse
bijdrage aan deze organisaties richt zich specifiek op getuigenbescherming en slachtofferondersteuning.
Het kabinet pleit voor optimale samenwerking tussen alle betrokken partijen.

De Minister van Buitenlandse Zaken,
S.A. Blok