Brief regering : Informatie over de staatsgreep in Mali, de diplomatieke reacties hierop en de gevolgen voor de Nederlandse inzet

Nr. 9 BRIEF VAN DE MINISTERS VAN BUITENLANDSE ZAKEN, VAN DEFENSIE, VOOR BUITENLANDSE HANDEL
EN ONTWIKKELINGSSAMENWERKING EN VAN JUSTITIE EN VEILIGHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 21 september 2020

Met deze brief wordt uw Kamer geïnformeerd over de staatsgreep in Mali, de diplomatieke
reacties hierop en de gevolgen voor de Nederlandse inzet.

1. Recente ontwikkelingen

Dinsdag 18 augustus jl. hebben Malinese militairen de verkozen president van Mali,
Ibrahim Boubacar Keïta, samen met de premier, Boubou Cissé, en andere leden van de
Malinese regering gevangengenomen. De geweldloos verlopen staatsgreep heeft geleid
tot het aftreden van president Keïta en het ontbinden van zijn regering en het parlement.

De militaire coup volgde op een lange periode van sociale onrust in het land en toenemende
frustraties onder de bevolking over het politiek leiderschap. Mali was al enige tijd
het toneel van massademonstraties tegen het onvermogen van de autoriteiten om slecht
bestuur, corruptie, armoede en de veiligheidsdreigingen in het land het hoofd te bieden.

De coupplegers, verenigd in het Comité National pour le Salut du Peuple (CNSP), hebben de installatie van een transitieregering aangekondigd, die op termijn
nieuwe verkiezingen zal organiseren. De militaire junta organiseert hierover brede
nationale consultaties met politieke partijen, vakbonden, maatschappelijke organisaties
en de ondertekenaars van het vredesakkoord uit 2015. Veel Malinese burgers en belanghebbenden
hechten sterk aan het vormgeven van een autonoom en inclusief transitieproces onder
nieuw leiderschap.

Vertegenwoordigers van ECOWAS, de economische gemeenschap van West-Afrikaanse staten,
leiden momenteel de gesprekken met het CNSP vanuit de internationale gemeenschap.
De onderhandelingen gaan onder andere over de duur van de transitieperiode, de samenstelling
van de overgangsregering en de terugkeer naar een democratische rechtsorde. ECOWAS
bemiddelde tot nu toe succesvol met het CNSP over de vrijlating van ex-president Keïta,
die recent om gezondheidsredenen naar Abu Dhabi is afgereisd.

2. Diplomatieke reacties

Internationale partners hebben de staatsgreep veroordeeld en het belang van een civiel-geleide
terugkeer naar democratisch verkozen bestuur benadrukt.

De VN Veiligheidsraad veroordeelde de staatsgreep op 20 augustus en riep op tot spoedig
herstel van de constitutionele orde. De Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties
riep al eerder op tot vrijlating van de politieke gevangenen.

ECOWAS heeft, naast hun rol als bemiddelaar in de onderhandelingen met CNSP, snel
na de coup gereageerd met financiële en economische sancties tegen Mali en heeft het
land uitgesloten van besluitvormende organen van ECOWAS. Buurlanden hebben hun grenzen
met Mali voorlopig gesloten. De Afrikaanse Unie (AU) heeft Mali een dag na de coup
(19 augustus) als lid van de AU geschorst totdat de constitutionele orde hersteld
is.

De voorzitter van de Europese Raad (ER), Charles Michel, bracht na de ER van 19 augustus
een verklaring uit waarin de staatsgreep werd veroordeeld en steun werd uitgesproken
voor de inspanningen van de regionale organisatie ECOWAS om te bemiddelen ten behoeve
van het herstel van de grondwettelijke orde.

Nederland steunt de verklaringen van de VN en de EU waarin de staatsgreep wordt veroordeeld
en wordt opgeroepen tot een terugkeer naar een constitutionele rechtsorde. Nederland
benadrukt tevens het belang van een inclusieve transitie die wordt gesteund door de
Malinese bevolking.

3. Gevolgen van de staatsgreep voor de Nederlandse inzet

De veiligheidsinzet

Als reactie op de staatsgreep in Mali heeft de EU besloten om de advies- en trainingsactiviteiten
van de civiele capaciteitsopbouwmissie (EUCAP Sahel Mali) en de militaire trainingsmissie
(EUTM Mali) grotendeels op te schorten, omdat er niet met een legitieme overheid kan
worden samengewerkt. Enkele operationele activiteiten, onder andere op het gebied
van mensenrechten, vinden in aangepaste vorm wel doorgang om zo de lokale bevolking
in Mali te blijven ondersteunen. Zo blijft EUCAP Sahel Mali bijvoorbeeld advies uitbrengen
over de ontwikkeling van het Malinese wetboek van strafrecht.

Nederland heeft in reactie hierop besloten om de geplande rotatie van Nederlands personeel
in EUTM Mali en plaatsingen in EUCAP Sahel Mali (mandaat maximaal 20 functionarissen,
Kamerstuk 29 521, nr. 363) tot nader order uit te stellen. De Nederlandse stafofficieren (drie militairen)
en functionarissen (een politiefunctionaris en een civiel expert) bevonden zich op
het moment van de staatsgreep nog in Nederland in verband met de repatriëring die
volgde op de COVID-19 maatregelen die eerder dit jaar door de EU waren genomen. Nederland
blijft in nauw contact met de EU-instellingen en met de EU-lidstaten over de laatste
ontwikkelingen en over een eventuele hervatting van de missieactiviteiten.

De leiding van VN-missie MINUSMA heeft aangegeven de operationele taken en programmering
in het mandaatgebied van de missie (Noord- en Centraal-Mali) voort te zetten en hierbij,
waar nodig, samen te werken met Malinese eenheden die in dit gebied zijn ontplooid.
Een voortzetting van zowel de militaire als civiele activiteiten is volgens de missie
in het belang van de Malinese bevolking en de stabiliteit in Mali. Het Nederlandse
aanwezige personeel in MINUSMA (drie stafofficieren, drie Individual Police Officers en twee militairen in de Duitse Intelligence, Surveillance and Reconnaissance (ISR) taskforce) zal zijn reguliere werkzaamheden voortzetten. De terugkeer van het
resterende Nederlandse materieel uit Mali zal mogelijk vertraging oplopen als gevolg
van de sluiting van de grenzen (Kamerstuk 29 521, nr. 409). Ook hier monitort Nederland in nauwe samenspraak met de VN en andere internationale
partners de ontwikkelingen.

Frankrijk heeft laten weten voorlopig door te zullen gaan met de geplande activiteiten,
zoals de samenwerking met de Malinese strijdkrachten in het kader van de regionale
antiterrorismeoperatie Barkhane en de ontplooiing van Taakgroep Takuba. Deze zou begin
2021 volledig operationeel moeten zijn. Nederland heeft eerder toegezegd één of twee
stafofficieren aan Taakgroep Takuba te zullen leveren (Kamerstuk 29 521, nr. 405, 27 maart 2020). Nederland blijft met Frankrijk en andere deelnemende landen in contact
over de ontwikkelingen ten aanzien van Taakgroep Takuba.

De Verenigde Staten heeft laten weten alle activiteiten ter ondersteuning van de Malinese
strijdkrachten op te schorten. Ook is Mali tot nader orde uitgesloten van deelname
aan de regionale oefening Flintlock 2021. Nederlandse militairen zullen begin 2021
tijdens deze jaarlijks terugkerende oefening trainingsactiviteiten in Burkina Faso
en Senegal ontplooien.

Ontwikkelingssamenwerking

Na de militaire coup hebben de Europese Unie en diverse Europese lidstaten hun financiële
steun aan de centrale overheid opgeschort, in afwachting van het herstel van de constitutionele
orde. Zodra er een overgangsregering is geïnstalleerd worden de mogelijkheden voor
het hervatten van de steun opnieuw bekeken. Op dit moment levert de EU financiële
steun via alternatieve kanalen zoals via de VN en humanitaire organisaties.

Nederland heeft na de vorige militaire coup in 2012 de ontwikkelingsinzet in Mali
aangepast en de bilaterale financiële samenwerkingsverbanden met de centrale overheid
afgebouwd. Wel ondersteunt Nederland nog twee multilaterale programma’s waarvan enkele
onderdelen betrekking hebben op de centrale overheid. Nederland is momenteel in gesprek
met internationale partners over hun beleid ten aanzien van deze onderdelen met de
centrale overheid.

De Nederlandse ontwikkelingsinzet in Mali richt zich op het verbeteren van het toekomstperspectief
van de jeugd, met name meisjes, en het wegnemen van grondoorzaken van armoede, uitsluiting
en instabiliteit. Door Nederland gesteunde programma’s op het gebied van o.a. voedselzekerheid,
water, schone energie, private sector ontwikkeling, Seksuele en Reproductieve Gezondheid
en Rechten (SRGR), veiligheid en rechtsorde worden grotendeels uitgevoerd door niet-gouvernementele
organisaties en internationale instellingen. Deze inspanningen dragen bij aan het
weerbaar maken van de bevolking.

Daarnaast biedt Nederland gerichte steun aan een beperkt aantal autonome overheidsinstellingen,
publieke uitvoeringsorganisaties en de decentrale overheid. Dit betreft bijvoorbeeld
steun aan de Malinese Rekenkamer die onderzoek doet naar financieel beheer en corruptie
binnen de overheid, maar ook een Wereldbank programma dat de toegang tot gezondheidszorg
op lokaal niveau verbetert in nauwe samenwerking met de decentrale overheid. Het kabinet
zet deze inspanningen in Mali voort, ook om verdere destabilisering van het land te
voorkomen.

4. Consulaire aangelegenheden

De aanwezige Nederlanders in Mali zijn spoedig na de staatsgreep geadviseerd om in
een veilige omgeving te verblijven en verplaatsingen zoveel mogelijk te beperken.
Er hebben zich geen incidenten voorgedaan. Ook het algemene reisadvies voor Mali is
naar aanleiding van de staatsgreep aangepast. Momenteel lijkt de veiligheidssituatie
weer teruggekeerd naar normaal, maar het blijft aangeraden voorzichtigheid in acht
te nemen.

De Minister van Buitenlandse Zaken,
S.A. Blok

De Minister van Defensie,
A.Th.B. Bijleveld-Schouten

De Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking,
S.A.M. Kaag

De Minister van Justitie en Veiligheid,
F.B.J. Grapperhaus