Brief regering : Beleidsreactie op inspectierapport “Aanhoudend droog”

Nr. 379
BRIEF VAN DE MINISTER VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 31 augustus 2020

Hierbij stuur ik u het rapport van de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed «Aanhoudend
droog»1. Middels dit onderzoek wordt aandacht gevraagd voor de gevolgen van de aanhoudende
droogte op groene monumenten. Daarnaast worden er aanbevelingen gedaan. In deze brief
geef ik u tevens mijn beleidsreactie.

Zoals de inspectie constateert, zijn de zomers van 2018 en 2019 de droogste sinds
1906. Vanaf dat jaar is het klimatologisch netwerk operationeel geworden in Nederland
en doet het KNMI dergelijke metingen. Ook 2020 hoort tot nu toe tot de 5% droogste
jaren. Gezien de klimaatverandering waar we mee te maken hebben, zal deze ontwikkeling
zich waarschijnlijk doorzetten. Dit heeft ook zijn weerslag op een groot deel van
onze 1400 groene rijksmonumenten. Ik vind het daarom belangrijk dat de inspectie een
verkenning naar deze problematiek heeft uitgevoerd en een aantal aanbevelingen doet.
Hieronder schets ik eerst een algemeen beeld en daarna ga ik op de aanbevelingen in.

Beleidsreactie

Uit het rapport over de gevolgen van de aanhoudende droogte voor groene monumenten
komt een wisselend beeld naar voren. Het beeld verschilt per regio. In het westen
van ons land is er een tekort aan oppervlaktewater en zijn bodemdaling en verzilting
een probleem. In het oosten en zuiden is de schade door droogte aan monumentale bomen,
bosschages en heesters groter door een structureel lager grondwaterpeil, waardoor
verdroging optreedt. De genoemde beplanting vormt de hoofdstructuur van de historische
aanleg van talrijke groene rijksmonumenten en heeft een hoge cultuurhistorische waarde.
Groen erfgoed is gebaat bij een zo continu mogelijke grondwaterstand.

Vanwege het verkennend karakter van het rapport, adviseert de inspectie meer monitoring
en onderzoek.

In de beleidsbrieven Erfgoed Telt (Kamerstuk 332 820, nr. 248) en Cultuur in een Open samenleving (Kamerstuk 32 820, nr. 221) wordt het belang van erfgoed in de leefomgeving aangegeven. Ook klimaatadaptatie
en klimaatverandering zijn hierbij van invloed. Dit wordt ook meegenomen in lopende
trajecten zoals de invoering van de Omgevingswet en de Nationale Omgevingsvisie (NOVI).

Het behoud van groen erfgoed draagt positief bij aan klimaatdoelstellingen. Daarnaast
kan waterberging op landgoederen, om verdroging tegen te gaan, ook bijdragen aan de
oplossingen voor de uitdagingen die de klimaatverandering met zich meebrengt.

De Erfgoed Deal, die ik samen met medeoverheden en grote maatschappelijke partijen
heb gesloten, maakt het voor gemeenten en provincies mogelijk projecten op het gebied
van klimaatadaptatie en erfgoed voor te stellen. Ook projecten over groen erfgoed
komen hiervoor in aanmerking.

Uit het rapport van de inspectie komt naar voren dat er bij verschillende partijen
wel kennis over waterbeheer aanwezig is, maar dat er vaak meerdere belangen en inzichten
meespelen, bijvoorbeeld over de aan te houden hoogte van het grondwaterpeil en de
grondwateronttrekking. Die zijn niet altijd in het belang van het behoud van erfgoed.
Daarnaast kan bestaande kennis beter gedeeld worden. Door afstemming en overleg tussen
de verschillende betrokken partijen, zoals groene monumenteneigenaren, waterschappen,
gemeenten en provincies kunnen gerichte maatregelen worden getroffen om de negatieve
gevolgen van aanhoudende droogte bij groene monumenten zoveel mogelijk tegen gaan.

Hieronder ga ik in op de specifieke aanbevelingen die door de inspectie zijn gedaan
en geef ik aan hoe ik deze betrek bij de uitwerking en uitvoering van mijn beleid.

Aanbevelingen van de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed aan de Minister van
Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Rijksoverheid

Zorg met andere ministeries dat bij het opstellen van het beleid meer rekening wordt
gehouden met groene monumenten. Bijvoorbeeld bij het ontwerp van watersystemen, bij
peilbesluiten en grondwateronttrekking.

Ik breng het erfgoedbelang (inclusief groen erfgoed) in algemene zin in bij verschillende
rijkstrajecten van mijn collega’s van IenW, LNV en BZK. In bijvoorbeeld de NOVI en
het Deltaprogramma ruimtelijke adaptatie wordt het erfgoed al op een goede manier
meegenomen en ook in de uitvoeringsagenda NOVI krijgt dit een plek.

Monitor landelijk de gevolgen van droogte op groene monumenten.

Ik ben de mogelijkheden aan het verkennen om de gevolgen van droogte voor het groene
erfgoed op te nemen in de Erfgoedmonitor. Daarnaast vinden in verschillende provincies
onderzoeken plaats naar gevolgen van verdroging bij groene monumenten, waarbij wordt
gekeken naar mogelijke oplossingen.

Zorg voor een centraal aanspreekpunt voor eigenaars van groene monumenten.

Binnen de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), onderdeel van mijn departement,
wordt al veel aan kennisontwikkeling gedaan met betrekking tot klimaatadaptatie en
erfgoed en instandhouding van groen erfgoed. De RCE deelt deze kennis in platforms,
overleggen en op haar website. Eigenaren van groene monumenten en gemeenten kunnen
terecht bij de RCE, die voor de instandhouding van groen erfgoed ook subsidies verstrekt.

Provincies

Maak afspraken(convenant) met provincies over de bescherming van erfgoed ten tijde
van droogte.

Provincies hebben in het kader van het ruimtelijk erfgoed een belangrijke rol, in
het bijzonder wanneer het gaat om groen en water. Ik breng dit punt dan ook bij overleggen
met provincies onder de aandacht.

Zorg er samen met provinciale erfgoedambtenaren voor dat groene monumenten meegewogen
worden bij de regionale beleidstafels droogte.

In onder meer de Erfgoed Deal en het Deltaprogramma, maar ook via de provinciale steunpunten
cultureel erfgoed, zijn er mogelijkheden om dit regionaal op te pakken. Aan de RCE
zal ik vragen om dit onderwerp in haar overleggen met provincies en met de steunpunten
te agenderen.

Ondersteun waterborgingsprojecten, zoals herstel van oude waterlopen bij landgoederen.

Ik ondersteun initiatieven op dit gebied. Met het waterschap Rijn en IJssel, de provincie
Gelderland en landgoedeigenaren wordt in het gebied van de Baakse Beek (Achterhoek)
bekeken wat voor mogelijkheden er zijn om tot een betere waterhuishouding te komen.
Met de provincie Noord-Brabant en het waterschap De Dommel is voor de landgoederen
Zwijnsbergen en Heeswijk een analyse gemaakt van de waterhuishouding en wordt bestudeerd
of er beter en meer water vastgehouden kan worden.

Waterschappen

Bespreek met waterschappen de mogelijkheid om beter rekening te houden met groene
monumenten zoals bij het toepassen van de verdringingsreeks voor oppervlaktewater
en herstel oude waterlopen.

Over de verdringingsreeks zal ik met de Unie van Waterschappen in gesprek gaan.

Gemeenten

Stimuleer gemeenten groene monumenten mee te nemen in de klimaatstresstesten.

Vanuit de RCE lopen in dit kader al verschillende projecten en worden gemeenten gewezen
op de mogelijkheden om specifieke aandacht te geven aan cultuurhistorie, inclusief
de groene monumenten, in omgevingsvisies en in omgevingsplannen. Daarnaast zal ik
deze problematiek in mijn overleggen met de VNG, de Federatie Grote Monumentengemeenten
en de contacten bij provinciale steunpunten aankaarten.

Naast bovenstaande aanbevelingen geeft de inspectie monumenteneigenaren specifieke
aanbevelingen mee. Ik zal de RCE vragen om duurzaam waterbeheer mee te nemen bij de
advisering over groene monumenten en het in gesprekken met eigenaren en gemeenten
onder de aandacht te brengen. De door mij ondersteunde stichting Erkende Restauratiekwaliteit
Monumentenzorg (ERM) besteedt eveneens aandacht aan de verdrogingsproblematiek.

Bewustwording en kennisdeling zijn essentieel bij een goed beheer van groene monumenten,
die vaak zo kenmerkend en bepalend zijn voor het landschap waarin wij leven. Ik zal
daarom de komende tijd met de eerder genoemde partijen in overleg gaan om ons er samen
voor in te zetten dat dit mooie erfgoed ook voor toekomstige generaties behouden blijft.

De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,
I.K. van Engelshoven