Brief regering : Herdruk Tentoonstellen Plakkaat van Verlatinghe, Unie van Utrecht en Apologie van Willem van Oranje

Nr. 374 HERDRUK1 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 3 juli 2020

Op 12 december 2019 is aan uw Kamer een brief gestuurd over het tentoonstellen van
het Plakkaat van Verlatinghe, de Unie van Utrecht en de Apologie van Willem van Oranje.2 Deze drie documenten kunnen worden beschouwd als sleutelstukken van de Nederlandse
geschiedenis en verdienen bijzondere aandacht. Bij deze informeer ik u zoals beloofd
over de voortgang en de verdere uitwerking van de plannen voor de langere termijn.

Tentoonstelling

Gezien de Coronacrisis heeft de realisatie van de nieuwe vaste opstelling in het Nationaal
Archief enige vertraging opgelopen. Hiervoor heb ik alle begrip. In november 2020
zal in het Nationaal Archief de nieuwe vaste presentatie met als overkoepelend thema
Opstand en Vrijheid openen. De presentatie zal voor iedereen zeven dagen per week gratis toegankelijk
zijn. De tentoonstelling zal verschillende momenten uit de Nederlandse geschiedenis
belichten waarin mensen in opstand kwamen om de vrijheden die wij nu als vanzelfsprekend
ervaren te bevechten. Het Plakkaat van Verlatinghe en de Unie van Utrecht zullen worden vergezeld door een afwisselende selectie archiefstukken uit de rijke
collectie van het Nationaal Archief. Het wisselen van de stukken is gezien hun kwetsbaarheid
noodzakelijk. De Unie van Utrecht en het Plakkaat van Verlatinghe zullen om die reden na de opening worden vervangen door facsimile’s. Dit biedt de
mogelijkheid om de documenten, zonder dat zij schade oplopen, permanent onder de aandacht
van het publiek te brengen. De originelen zullen bij speciale gelegenheden uit het
archief worden gehaald.

Het Nationaal Archief heeft er, na raadpleging van verschillende historici, voor gekozen
om de Apologie van Willem van Oranje niet op te nemen in de nieuwe presentatie. Het betreft namelijk een ander soort document.
De Unie van Utrecht en het Plakkaat van Verlatinghe kunnen worden beschouwd als documenten van officiële organen. De Unie van Utrecht is een staatkundig verdrag tussen onafhankelijke gewesten en het Plakkaat van Vertlatinghe is een gelegenheidsdocument waarin de Staten-Generaal de Spaanse Koning afzweert.
De Apologie van Willem van Oranje is daarentegen een propagandageschrift, waarin Willem van Oranje reageert op zijn
vogelvrijverklaring door de Koning van Spanje. Daarnaast maakt het document geen onderdeel
uit van de collectie van het Nationaal Archief. Het is de eigen verantwoordelijkheid
van het Nationaal Archief om presentaties vorm te geven en het archief is daarin onafhankelijk
binnen de gestelde kaders van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
en de Archiefwet. Ik ben van mening dat de presentatie Opstand en Vrijheid een aansprekend en betekenisvol historisch beeld zal schetsen van hetgeen Nederland
maakt tot wat het vandaag de dag is en ondersteun de weloverwogen keuzes van het Nationaal
Archief.

Versterking publieksfunctie Nationaal Archief

In mijn brief van 12 december 2019 schrijf ik dat ik de publieksfunctie van het Nationaal
Archief verder wil versterken. Hiervoor is gezamenlijk een aantal maatregelen uitgewerkt.
In februari 2020 is het Nationaal Archief aangesloten bij het netwerk van Canonmusea.
Dit netwerk werkt samen om, aan de hand van topstukken die gerelateerd zijn aan de
50 vensters van de Canon van Nederland, onze geschiedenis onder de aandacht te brengen.
Voor het Nationaal Archief zijn als topstukken onder meer het Plakkaat van Verlatinghe en de processtukken van het proces tegen Tula (een van de leiders van de opstand
op de Curaçaose plantage Kenepa in 1795) geselecteerd.

Om het publiek makkelijker de weg te laten vinden van de ingang van het Nationaal
Archief naar de publiekspresentaties, wordt op de begane grond een nieuwe omloop gecreëerd.
De presentatie Opstand en Vrijheid maakt hiervan onderdeel uit. De nieuwe omloop is vrij toegankelijk voor alle bezoekers.
Naast de verbetering van de interne infrastructuur zal het Nationaal Archief meer
naar buiten gaan treden. Er wordt ingezet op grotere bekendheid van het Nationaal
Archief en haar bijzondere collectie. Onder meer door de realisatie van tentoonstellingsprojecten
zoals De oorlog die bleef – de nasleep van de Tweede Wereldoorlog, waarin de eigen collectie op een aantrekkelijke manier onder de aandacht wordt gebracht
van het publiek. Bij deze tentoonstelling is een aantal interactieve multimediaverhalen
ontwikkeld (ook wel «slices» genaamd). Deze visuele verhalen zijn via de website van
het Nationaal Archief ontsloten en daarmee breed toegankelijk.

Daarnaast loopt momenteel een intern onderzoek naar het verhogen van het groepsbezoek.
Ook is publieksprogrammering waarbij speciale aandacht is voor doven- en slechthorenden,
prikkelgevoelige mensen en mensen met een taalbarrière in ontwikkeling. Tot slot werkt
het Nationaal Archief actief aan het beter toegankelijk maken van haar gedigitaliseerde
archief. Door middel van data entry wordt het archief in de toekomst beter toegankelijk
en doorzoekbaar. In 2019 is het Nationaal Archief tevens gestart met het grootschalig
transcriberen van scans, waardoor zowel gedrukte stukken, als handgeschreven documenten
«full text» kunnen worden doorzocht.

Aandacht voor het ontstaan van de Nederlandse Staat

Ik ben nog aan het verkennen hoe tijdens de verbouwing en in de nieuwbouw van de Tweede
Kamer op een mooie en educatieve manier aandacht kan worden besteed aan het ontstaan
van de Nederlandse Staat. Ik ben hierover in gesprek met het Rijksvastgoed Bedrijf.

In de nieuwe Canon van Nederland wordt wederom aandacht besteed aan de vorming van
de Nederlandse Staat. Zo wordt in het venster De Opstand. Van Beeldenstorm naar Plakkaat van Verlatinghe het verzet van de Nederlandse gewesten tegen Filips II van Spanje en het ontstaan
van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden onder de aandacht gebracht en geeft
het venster Willem van Oranje. Van opstand tot «vader des vaderlands» een inkijkje in het leven van de edelman, die later wordt vereerd als «vader des
vaderlands».

Ik vind het mooi om te zien dat ook lokaal aandacht wordt besteed aan het ontstaan
van de Nederlandse Staat. Onlangs heeft een aantal steden zich verenigd in het samenwerkingsverband
1572-gemeenten. 1572 is het jaar waarin veel steden zich aansluiten bij een opstand
tegen Spanje, te beginnen met Den Briel dat op 1 april 1572 door de Watergeuzen «in
naam van Oranje» wordt ingenomen. Het samenwerkingsverband zet zich in om deze gebeurtenissen
in 2022, 450 jaar na dato, te gedenken.

De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, I.K. van Engelshoven