Brief regering : Voortgang voorbereiding Wet op de politieke partijen

Nr. 123
BRIEF VAN DE MINISTER VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 11 juni 2020

In de kabinetsreactie op het advies van de Evaluatie- en Adviescommissie Wet financiering
politieke partijen heeft het kabinet aangekondigd dat het een Wet op de politieke
partijen (Wpp) gaat voorbereiden.1 Hierbij stel ik u op de hoogte van de stand van zaken. Ik ga in deze brief in op
de regels over de transparantie van de interne organisatie, het partijverbod, de transparantie
van (digitale) politieke campagnes, de financiering van decentrale politieke partijen
en de instelling van een onafhankelijke toezichthouder. Ook bied ik u hierbij een
internationaal vergelijkend onderzoek over wetgeving over politieke partijen van de
Rijksuniversiteit Groningen aan2.

Doel van de Wpp

Politieke partijen zijn onmisbaar voor het functioneren van onze democratie. Het is
daarom voor het kabinet van groot belang dat de onafhankelijke positie van politieke
partijen in onze democratische rechtsstaat wordt versterkt.3 Het gaat daarbij om de onafhankelijkheid van politieke partijen ten opzichte van
de overheid en ten opzichte van derden. De Wpp gaat hieraan bijdragen door de wettelijke
positie van politieke partijen duidelijker te regelen, de transparantie verder te
vergroten en de bestaande regels voor politieke partijen zoveel mogelijk in één wet
te bundelen.

Het voorstel voor een Wpp versterkt hiermee de lijn die is ingezet bij het opstellen
van de bestaande regels voor politieke partijen in de Kieswet en de Wfpp. Deze wetten
stellen regels aan de organisatie van politieke partijen en de transparantie van hun
financiering. Van inhoudelijke bemoeienis met politieke partijen blijft in beginsel
geen sprake. Hiervan wordt bij hoge uitzondering afgeweken, indien een hoger belang
in het spel is. Bijvoorbeeld de in het voorstel tot aanpassing van de Wfpp opgenomen
maatregel voor een verbod op giften van buiten de EU en de EER. Hier weegt het belang
van het voorkomen van onwenselijke buitenlandse beïnvloeding zwaarder dan de vrijheid
van politieke partijen om te kunnen bepalen welke giften zij aannemen.

Transparantie over de interne organisatie van politieke partijen

De onafhankelijke positie van politieke partijen blijft van het grootste belang. Daarom
vind ik dat regels voor hun interne organisatie alleen de transparantie van hun procedures
voor interne verkiezingen hoeven te borgen. Door de transparantie te regelen, weet
eenieder hoe partijen hun besluitvormingsproces organiseren. Partijleden en kiezers
kunnen vervolgens bepalen wat zij daarvan vinden. Dit versterkt hun democratische
legitimatie. Andere regels bovenop de organisatorische eisen die reeds aan verenigingen
worden gesteld vind ik onnodig.

Ook wordt in de Wpp gedefinieerd wat een politieke partij is. Omdat de Wpp ook zal
zien op partijen die geen zitting hebben in een volksvertegenwoordiging, is de bestaande
definitie in de Wfpp ontoereikend.4 De definitie moet daarom ook zien op groepen van burgers die een politieke partij
willen oprichten. Het model van de vereniging past het beste bij het karakter van
deze groeperingen en is daarom het uitgangspunt. Ik acht het niet nodig om naast de
transparantievereisten aanvullende eisen aan de organisatie van politieke partijen
te stellen.

Specificering van het bestaande partijverbod

In het voorstel voor een Wpp komt een afzonderlijke regeling voor het partijverbod.
Het is mijn intentie dat de regeling voor het partijverbod hiermee specifieker toe
te snijden op politieke partijen. Van het opleggen van een partijverbod kan alleen
sprake zijn indien een politieke partij een concrete en reële bedreiging vormt voor
de democratische rechtsstaat. Bijvoorbeeld doordat zij in woord en daad de grondbeginselen
daarvan ondermijnt. Het opleggen van een partijverbod door de rechter is een ultieme
remedie. Dit komt pas aan de orde als alle andere stappen, zoals strafrechtelijke
vervolging van voorlieden van een partij en bestuurlijke maatregelen als het stopzetten
van subsidie, in de door de staatscommissie beschreven escalatieladder doorlopen zijn.5

Ik zal de precieze verbodsgrond en -procedure nader uitwerken. Deze uitwerking zal
conform de richtlijnen van de Raad van Europa zijn.6 Ook zal ik in de regeling voor het partijverbod ermee rekening houden dat politieke
partijen gezien hun functie in onze democratische rechtsstaat een hoge grondrechtelijke
bescherming hebben. Deze specifieke regeling voor politieke partijen komt in plaats
van de algemene regeling voor het verbieden van rechtspersonen in artikel 2:20 BW.7 Op grond van deze regeling kunnen politieke partijen nu al, eveneens bij hoge uitzondering,
worden verboden: de rechtbank kan een rechtspersoon waarvan het doel of de werkzaamheid
in strijd is met de openbare orde, op verzoek van het OM ontbinden. Dit is in het
verleden gebeurd met o.a. de vereniging Martijn en CP»86. Of hiervan sprake is in
de door u bij brief van 18 februari jl. gesignaleerde casus van een politieke partij
die het praktiseren van pedoseksualiteit wil legaliseren, is niet aan mij, maar aan
de rechter om te beoordelen.

Transparantie van (digitale) politieke campagnes

Om oneigenlijke beïnvloeding van eerlijke en vrije verkiezingen te voorkomen moeten
verkiezingscampagnes transparant verlopen. Daarom neem ik in de Wpp regels op die
de controleerbaarheid van deze campagnes moeten waarborgen en vergroten, misleiding
voorkomen en duidelijkheid geven over wie een advertentie heeft betaald. Dit heeft
tot doel om de democratie te beschermen tegen onder meer de door de staatscommissie
benoemde risico’s die digitale informatie- en communicatietechnologieën voor verkiezingen
met zich mee kunnen brengen.8
9

Regulering hiervan heeft tot doel de campagnes voor kiezers inzichtelijk te maken.
Het is van belang dat hier een balans komt tussen transparantie en het beperken van
de administratieve lasten.

Transparantieregels financiering decentrale politieke partijen

Het bestaande giftenreglement uit de Wfpp wordt uitgebouwd naar bindende regelgeving
in de Wpp.10 Zo wordt de transparantie van de financiering van decentrale partijen vergroot. Hierbij
wordt rekening gehouden met de volgende verschillen tussen decentrale en landelijke
politieke partijen:

• Er zijn aanzienlijk meer decentrale dan landelijke partijen;

• De meeste landelijke partijen zijn organisaties met duizenden leden. Decentrale politieke
partijen zijn daarentegen doorgaans kleine organisaties, die grotendeels op de inzet
van vrijwilligers draaien;

• De gemiddelde inkomsten van decentrale partijen liggen op een beduidend lager niveau
dan die van de landelijke partijen.11

Met inachtneming van deze verschillen ben ik voornemens om de volgende voorstellen
in het voorstel voor de Wpp op te nemen:

• Door de lagere inkomsten van decentrale partijen is het risico van mogelijke (financiële)
beïnvloeding bij decentrale partijen al bij een lager bedrag aanwezig. De drempels
voor registratie en openbaarmaking van giften aan – en van schulden van decentrale
partijen worden op een lager bedrag dan de voor de landelijke partijen geldende bedragen
gesteld. Ik denk nu aan € 500 per donateur per jaar voor de giften en € 2.500 voor
de schulden;

• Decentrale partijen worden niet verplicht om hun jaarstukken door een accountant te
laten controleren, gezien de kosten voor deze controle;

• De decentrale partijen worden verplicht tot het publiceren van het financieel verslag
en het overzicht van bijdragen en schulden op hun website.

Nadat hiermee ervaring is opgedaan kan in een volgende fase worden nagedacht over
mogelijke toekomstige financiering van decentrale partijen. Bij het vormgeven van
een dergelijke eventuele subsidieregeling zal ik waar mogelijk de adviezen van de
commissie-Veling en het VNG Expertiseteam Lokale Politieke partijen betrekken.12

Instelling onafhankelijke toezichthouder

In de Wpp stel ik een onafhankelijke autoriteit als toezichthouder in. Hiermee geef
ik invulling aan de motie van het lid Den Boer.13 Deze autoriteit wordt in beginsel verantwoordelijk voor het toezicht op alle regels
in de Wpp die gaan gelden voor landelijke partijen, inclusief de uitvoering van de
subsidiëring. Gelet hierop is het van belang dat de onafhankelijkheid van de toezichthouder
wordt gewaarborgd. Het model van de onafhankelijke autoriteit past hier het beste
bij. Ik bezie nu hoe dit kan worden vormgegeven. Ik heb nog niet besloten hoe het
toezicht op de regels voor decentrale partijen zal worden geregeld. Wel is al duidelijk
dat dit gelet op de hoeveelheid decentrale partijen niet op dezelfde manier kan als
bij de landelijke partijen. Het zal daarom een lichtere vorm van toezicht worden,
bijvoorbeeld met steekproefsgewijze controles.

Planning

De eerste stap in de voorbereiding van de Wpp is de aanpassing van de Wfpp. Een voorstel
tot wijziging van de Wfpp is voor advies voorgelegd aan de Raad van State. Dit voorstel
zal ik u nadat ik dit advies heb ontvangen zo spoedig mogelijk toesturen. Ik streef
ernaar om het voorstel voor een Wpp uiterlijk eind dit jaar in consultatie te brengen.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
K.H. Ollongren