Brief regering : Stand van zaken voedselbanken

24 515
Preventie en bestrijding van stille armoede en sociale uitsluiting

Nr. 70
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 2 juni 2020

Juist in deze moeilijke tijden, als gevolg van de coronacrisis, vindt het kabinet
het belangrijk om extra om te zien naar kwetsbare mensen. Samen met gemeenten en maatschappelijke
organisaties streeft het kabinet er naar dat mensen die het financieel moeilijk hebben
niet verder in de problemen komen. Aan het begin van de coronacrisis bleek dat een
aantal voedselbanken om verschillende redenen in de moeilijkheden kwamen. Daarop is
Voedselbanken Nederland (de landelijke organisatie voor voedselbanken) in overleg
getreden met het kabinet om te bezien hoe ondersteuning verleend kon worden.1 Voedselbanken leveren immers waardevol werk om mensen met een laag inkomen te ondersteunen
en tevens om voedselverspilling tegen te gaan. Via deze brief informeer ik u, mede
namens de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, over de actuele stand
van zaken rondom voedselbanken. Hiermee geef ik invulling aan de motie van de leden
Bruins en Palland over nauw contact met Voedselbanken Nederland2.

Actuele ontwikkelingen

Bij de start van de coronacrisis kampte een aantal voedselbanken met problemen. Deze
problemen varieerden van een verminderde inzet van de veelal oudere, kwetsbare vrijwilligers,
een verminderde aanvoer van voedsel en locaties die volgens de RIVM-richtlijnen (nog)
niet geschikt waren voor de uitgifte van voedselpakketten. Als gevolg hiervan moest
een aantal voedselbanken tijdelijk de deuren sluiten en/of een andere werkwijze hanteren.

Om de vinger aan de pols te houden en snel te kunnen schakelen, hebben de ministeries
van LNV en SZW, de VNG en Voedselbanken Nederland gezamenlijk een actieteam voedselbanken
opgericht. Daarnaast is er binnen Voedselbanken Nederland een corona crisisteam samengesteld,
een extra fondsenwervingsactie gestart en is er een calamiteitenfonds ingesteld ter
ondersteuning van voedselbanken in het land.

In de afgelopen periode hebben voedselbanken in samenwerking met Voedselbanken Nederland
hard gewerkt aan oplossingen voor de ontstane problemen, al dan niet met ondersteuning
van middelen uit het nieuwgevormde calamiteitenfonds van Voedselbanken Nederland.
Daarbij hebben tal van organisaties, zowel lokaal als landelijk, ondersteuning aangeboden
waardoor onder andere het aanbod van voedsel weer is toegenomen. Ook gemeenten hebben
voedselbanken hulp geboden. Door de aandacht voor voedselbanken in de media in het
kader van de coronacrisis ontstond tevens het positieve bijeffect dat veel mensen,
waaronder relatief veel jongeren, zich hebben aangemeld als (tijdelijke) vrijwilliger,
al dan niet via andere organisaties. Hierdoor zijn er weer voldoende vrijwilligers.

Ook het Ministerie van Defensie biedt ondersteuning aan voedselbanken. Sinds 7 april
jl. ondersteunt Defensie tijdelijk drie van de tien distributiecentra van de voedselbanken
(Amsterdam, Tilburg en Haaglanden). Defensiepersoneel helpt daar de voedselstroom
voor de voedselbanken voor wat betreft de landelijk verworven voedselpartijen weer
op gang te brengen. Deze hulp vindt plaats op mijn verzoek en is afgestemd met de
partijen in het actieteam.

Door de inzet van de voedselbanken en door de aangeboden hulp zijn er thans vrijwel
geen knelpunten meer rond de inzet van vrijwilligers en is er meer dan voldoende voedsel
beschikbaar. Ook voor knelpunten rond de huisvesting hebben de voedselbanken vaak
praktische oplossingen gevonden. Het kabinet spreekt veel waardering uit voor alle
mensen en partijen, zoals ook bedrijven en gemeenten, die in welke vorm dan ook ondersteuning
bieden aan de voedselbanken.

Als gevolg hiervan is er op dit moment geen voedselbank gesloten. Twee voedselbanken
hanteren tijdelijk een andere werkwijze: één voedselbank werkt met cadeaubonnen en
één voedselbank met een mix van voedsel en (als aanvulling) met cadeaukaarten.

Stand van zaken calamiteitenfonds

Als voedselbanken in de problemen komen, is de lijn dat zij proberen eerst lokaal
een oplossing te zoeken in samenwerking met gemeenten, bedrijven en particuliere initiatieven.
De VNG heeft gemeenten opgeroepen voedselbanken hierbij te helpen. Ik heb via het
Gemeentenieuws SZW een vergelijkbare oproep gedaan. Het actieteam voedselbanken heeft
als doel om snel de lokale problematiek in beeld te hebben en indien nodig naar aanvullende
oplossingen te zoeken. Is deze steun niet afdoende, dan kunnen voedselbanken als tijdelijke
noodoplossing een beroep doen op het calamiteitenfonds van Voedselbanken Nederland.

Voedselbanken kunnen hierbij ook met terugwerkende kracht steun aanvragen. Zo komen
ook voedselbanken die eerder hun deuren (tijdelijk) hebben moeten sluiten en nu weer
volledig operationeel zijn voor ondersteuning in aanmerking. Het fonds wordt gevuld
met middelen van Voedselbanken Nederland zelf en uit donaties van derden. Het kabinet
heeft eenmalig een subsidie van vier miljoen euro als vangnet voor het calamiteitenfonds
beschikbaar gesteld mochten de middelen in het fonds niet toereikend zijn. Deze bijdrage
is in het kader van de corona crisismaatregelen en mede ter invulling van de motie
van de leden Klaver en Segers en de motie van het lid Hijink c.s.3.

Voedselbanken Nederland heeft in de afgelopen periode een actie opgezet waarin mensen
en bedrijven onder het motto «Stay safe en geef» zijn opgeroepen om een donatie te
doen. De opbrengst hiervan gebruikt Voedselbanken Nederland onder meer om het calamiteitenfonds
te vullen. Tot op heden heeft Voedselbanken Nederland via donaties een bedrag van
6,5 miljoen euro opgehaald. Op dit moment zijn er 27 aanvragen ingediend en toegekend.
Het totale bedrag dat met deze aanvragen gemoeid is, is 280.000 euro. Het merendeel
van deze middelen (225.000 euro) was nodig voor het tijdelijk verstrekken van cadeaukaarten
aan klanten om voedsel te kunnen kopen. Daarnaast zijn middelen aangevraagd voor onder
andere het kunnen nemen van maatregelen op het gebied van hygiëne, logistiek en huur.

Het overgrote deel van de middelen uit het calamiteitenfonds was voorzien voor het
verstrekken van voedsel cadeaukaarten via voedselbanken waar tijdelijk geen voedseluitgifte
plaats kon vinden. Dit waren er tot op heden aanzienlijk minder dan voorzien. Voedselbanken
Nederland geeft aan dat de middelen in een volgende fase mogelijk alsnog voor dit
doel nodig zijn, mocht er een «tweede coronagolf» komen.

Daarnaast wil Voedselbanken Nederland de middelen uit het fonds benutten om de toename
van het aantal klanten van voedselbanken op te vangen. Voedselbanken Nederland heeft
recent een enquête gehouden onder voedselbanken met het verzoek om inzicht te geven
in het klantenbestand (aantal huishoudens en personen) per 1 mei. Doel is om inzicht
te verkrijgen in de ontwikkeling van het aantal klanten. Uit deze eerste inventarisatie
komt een voorlopige groei van het aantal klanten van de voedselbanken van circa 5
procent naar voren ten opzichte van het aantal klanten per 1 januari van dit jaar.
Er zijn overigens grote verschillen per voedselbank: de ontwikkeling varieert van
een aanzienlijke groei (tot wel 20 procent) tot een lichte afname. De verwachting
van Voedselbanken Nederland is dat door de coronacrisis in de komende tijd fors meer
mensen in de financiële problemen zullen komen en dat het klantenbestand van de voedselbanken
als gevolg hiervan verder zal toenemen.

Slot

Ik ben verheugd te constateren dat er thans geen voedselbanken meer zijn die gesloten
zijn. Het kabinet geeft een groot compliment aan alle vrijwilligers die zich inspannen
om mensen met lage inkomens van voedsel te voorzien en voedselverspilling tegen te
gaan. Ook wil het kabinet alle bedrijven en particulieren bedanken die in groten getale
voedsel hebben gedoneerd aan voedselbanken. Deze positieve ontwikkelingen laten onverlet
dat de coronacrisis nog niet achter de rug is en dat dit effect zal hebben op de armoede-
en schuldenproblematiek. Het kabinet is hiermee aan de slag4. Voedselbanken leveren een waardevolle bijdrage aan de bestrijding van deze problematiek.
Het kabinet zal ook in de komende periode met Voedselbanken Nederland hierover in
gesprek blijven.

De Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid,
T. van Ark