Brief regering : Diverse onderwerpen inzake MH17 dossier

Nr. 151 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 1 mei 2020

Mede namens de Minister van Justitie en Veiligheid informeer ik hierbij uw Kamer

achtereenvolgens over de uitvoering van de Motie van Dam c.s. over een vollediger
nader feitenonderzoek inzake de sluiting van het luchtruim boven en rondom het oosten
van Oekraïne (Kamerstuk 33 997, nr. 145) en de stand van zaken ten aanzien van de Nederlandse interventie in de individuele
klachtprocedures voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Ook wordt in voorliggende
brief teruggeblikt op het verloop van de eerste zittingsronde van het strafproces
MH17 dat op 9 maart jl. van start is gegaan, inclusief de internationale inbedding
en steun hiervoor.

Uitvoering motie van Dam c.s. vollediger nader feitenonderzoek inzake de sluiting
van het luchtruim boven en rondom het oosten van Oekraïne

Op 8 oktober 2019 heeft uw Kamer de motie van Dam c.s. aangenomen (Handelingen II
vergaderjaar 2019/20, nr. 10, item 12). Deze motie verzoekt de regering te inventariseren welke opties er zijn om tot een
vollediger nader feitenonderzoek te komen inzake de sluiting van het luchtruim boven
en rondom het oosten van Oekraïne en de Kamer daarover te informeren (Kamerstuk 33 997, nr. 145). In deze Kamerbrief wordt uw Kamer nader geïnformeerd over de wijze waarop de motie
wordt uitgevoerd.

In het kader van de uitvoering van de motie zijn door het Ministerie van Buitenlandse
Zaken onderzoeksvragen opgesteld. Deze onderzoeksvragen zoals opgenomen in het daartoe
opgestelde programma van eisen (Terms of Reference) vormen het kader voor het uit te voeren onderzoek. De onderzoeksvragen zien op de
volgende deelonderwerpen:

i) Een representatieve inventarisatie van de statelijke praktijk van het gebruik van
vliegroutes door de burgerluchtvaart boven conflictzones in de afgelopen 20–30 jaar;

ii) Een feitelijk onderzoek naar de sluiting van het luchtruim boven het oosten van Oekraïne
vanaf 1 maart 2014 tot de volledige sluiting daarvan na het neerhalen van vlucht MH17
op 17 juli 2014;

iii) Een feitelijk onderzoek naar de sluiting van het luchtruim boven het grondgebied van
de Russische Federatie grenzend aan het oosten van Oekraïne vanaf 1 maart 2014 tot
de volledige sluiting daarvan na het neerhalen van vlucht MH17 op 17 juli 2014.

Om de schijn van partijdigheid te voorkomen heeft het kabinet ervoor gekozen buitenlandse,
non-gouvernementele organisaties te benaderen met de vraag of zij het onderzoek kunnen
uitvoeren. Met de Flight Safety Foundation, een onafhankelijke organisatie zonder winstoogmerk, die zich richt op luchtvaartveiligheid
is een overeenkomst gesloten voor de uitvoering van het onderzoek. De duur van het
onderzoek betreft vier tot maximaal zes maanden. Het is echter niet uit te sluiten
dat vanwege de geldende reisbeperkingen om de verspreiding van COVID-19 tegen te gaan
de uitvoering van het onderzoek meer tijd in beslag zal nemen.

Zoals aan uw Kamer gemeld in de Kamerbrief van 12 februari jl. (Kamerstuk 33 997, nr. 150) heeft de Minister van Buitenlandse Zaken reeds contact gehad met zijn Oekraïense
en Russische ambtgenoten over bovengenoemde motie en de uitvoering daarvan. Ook via
diplomatieke kanalen is er contact over de uitvoering van de motie en thans worden
zowel de Russische Federatie als Oekraïne geïnformeerd over de laatste stand van zaken
zoals vermeld in deze Kamerbrief. Daarbij zal ook het belang dat het kabinet hecht
aan medewerking van zowel Oekraïne als de Russische Federatie nogmaals worden benadrukt.

Europees Hof voor de Rechten van de Mens

Verschillende groepen nabestaanden zijn individuele klachtprocedures gestart bij het
Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) tegen de Russische Federatie voor
het neerhalen van vlucht MH17.

De individuele klachtprocedures bij het EHRM, het strafrechtelijk onderzoek en het
strafproces, en de aansprakelijkstelling door Nederland en Australië van de Russische
Federatie onder internationaal recht zijn separate (juridische) trajecten. Al deze
trajecten zijn gericht op waarheidsvinding, gerechtigheid en rekenschap voor het neerhalen
van vlucht MH17. Deze verschillende trajecten sluiten elkaar niet uit, en kunnen parallel
plaatsvinden.

Op 10 mei 2019 heeft het kabinet bekend gemaakt dat Nederland zal interveniëren in
de individuele klachtprocedures van nabestaanden bij het EHRM (Kamerstuk 33 997, nr. 138). Zoals ook gemeld in de brief aan uw Kamer van 12 februari jl., wordt momenteel
met de Nederlandse betrokken partijen bezien wanneer de interventie ingediend kan
worden. Daarbij wordt rekening gehouden met de ontwikkelingen in het strafproces en
de planning van het EHRM met betrekking tot procedures waarin het neerhalen van vlucht
MH17 aan de orde is.

Omdat het EHRM nog geen deadline heeft gesteld voor de indiening van de interventie
door Nederland, is het op dit moment mogelijk de ontwikkelingen in het strafproces
voorlopig af te wachten. Het kabinet ziet, voor zover de planning van het EHRM dat
toelaat, meerwaarde in het afwachten van nadere ontwikkelingen in het strafproces
voordat de interventie zal worden ingediend.

Terugblik eerste zittingsronde strafproces

Op 9 maart jl. is het strafproces tegen vier verdachten van start gegaan voor hun
rol bij het neerhalen van vlucht MH17. De vier verdachten waren niet aanwezig in de
rechtszaal. Eén verdachte, de heer Pulatov, laat zich door twee Nederlandse advocaten
vertegenwoordigen. De rechter heeft geoordeeld dat het proces tegen deze verdachte
op tegenspraak plaatsvindt en de andere drie verdachten worden berecht bij verstek.
Het feit dat verdediging wordt gevoerd namens één van de vier verdachten is van waarde
voor de rechtsgang. Wel zal dit naar verwachting betekenen dat het proces meer tijd
in beslag zal nemen.

De eerste zittingsdag vond onder veel belangstelling van nabestaanden, internationale
vertegenwoordigers en (internationale) media plaats op het Justitieel Complex Schiphol
(JCS). Tevens heeft een groep nabestaanden op de satellietlocatie de zitting via een
liveverbinding kunnen bijwonen. Daarbij waren een officier van justitie, familierechercheurs
en vertegenwoordigers van slachtofferhulp Nederland aanwezig. Ook is op iedere zittingsdag
in de zittingszaal op het JCS ruimte gereserveerd voor nabestaanden.

De eerste zittingsperiode was procedureel en inventariserend van aard. Het OM heeft
de ten laste legging voorgedragen waarbij alle namen van de 298 slachtoffers zijn
genoemd. De rechtbank heeft op 23 maart jl. enkele tussenbeslissingen genomen op verschillende
verzoeken die door de procespartijen zijn ingediend. Vanwege de COVID-19-maatregelen
vond deze zitting in beperkte samenstelling en zonder publiek plaats. Het proces zal
volgens planning op 8 juni 2020 weer verder gaan.

Alle zittingen zijn via de livestream op www.courtMH17.com, zowel in het Nederlands als Engels, wereldwijd te volgen. Zoals in de beantwoording
van de Kamervragen van 7 april 2020 (Aanhangsel Handelingen II 2019/20, nr. 2370) over de Russische vertaling van het MH17-proces is gemeld, heeft het digitale en
televisie netwerk Current time (nastojasja vremja), dat wordt beheerd door Radio Free Europe/Radio Liberty aangegeven de intentie te hebben toekomstige zittingen in het MH17-strafproces te
vertalen in het Russisch. Specifiek wordt het livestreamen van de volgende zitting van 8 juni as. gepland. Deze Russische livestream zal via
relevante communicatiekanalen actief onder de aandacht worden gebracht.

Internationale inbedding van en steun voor het strafproces

Zoals gemeld in de Kamerbrief «stand van zaken MH17-dossier» van 12 februari jl. (Kamerstuk 33 997, nr. 150) vindt het strafproces plaats in Nederland, ingebed in internationale steun en samenwerking.
Op 6 maart jl. is door Nederland, namens alle landen van het Joint Investigation Team (JIT), de VN-Veiligheidsraad (VNVR) per brief (nr. S/2020/181) geïnformeerd over
de aanvang van het strafproces, een belangrijke stap richting waarheidsvinding, gerechtigheid
en rekenschap. Tevens is in deze brief nogmaals verwezen naar het belang van medewerking
door alle staten aan het strafrechtelijk onderzoek, in lijn met VN-Resolutie 2166.

Op 8 april jl. heeft de Russische Federatie onder verwijzing naar bovengenoemde brief
bespreking van de kwestie gevraagd onder het agendapunt «any other business» in de VN-Veiligheidsraad. Tijdens deze bijeenkomst werd door een ruime meerderheid
van de deelnemende landen krachtig steun uitgesproken voor de inzet van Nederland
en de JIT-partners. Na afloop van deze sessie is namens de EU-VNVR leden eveneens
een gezamenlijke persverklaring uitgebracht, waarin de gebrekkige Russische medewerking
aan het strafrechtelijk onderzoek wordt betreurd en het belang van waarheidsvinding
en gerechtigheid voor de 298 slachtoffers en hun nabestaanden nogmaals is onderstreept.

De voortdurende brede internationale steun voor het streven naar waarheidsvinding,
gerechtigheid en rekenschap voor het neerhalen van vlucht MH17 wordt door het kabinet
zeer gewaardeerd. Ook in aanloop naar het strafproces heeft zowel de EU, met steun
van alle 27 lidstaten, een publieke steunverklaring uitgebracht, evenals de SG van
de NAVO. Tevens was er aandacht voor de start van het strafproces in OVSE-verband en de Raad van Europa. Ook hebben Grieving Nations en andere partners publieke steunverklaringen uitgebracht. Tevens waren bij de eerste
zittingsdagen van het strafproces internationale vertegenwoordigers van de Grieving Nations en JIT-landen aanwezig.

Voortzetting samenwerking Joint Investigation Team

Voorafgaand aan de eerste zittingsdag hebben de opsporings- en vervolgingsautoriteiten
van de JIT-landen (Australië, België, Maleisië, Oekraïne en Nederland) een krans gelegd
bij het monument in Vijfhuizen voor de 298 slachtoffers van het neerhalen van vlucht
MH17. Aangezien het strafrechtelijk onderzoek van het JIT nog steeds doorgaat, hebben
de betreffende opsporings- en vervolgingsautoriteiten ook de voortzetting van de samenwerking
nogmaals vastgelegd middels de ondertekening van de verlenging van de JIT-overeenkomst.

Tot slot

Het bewerkstelligen van waarheidsvinding, gerechtigheid en rekenschap voor het neerhalen
van vlucht MH17 blijft voor het kabinet de hoogste prioriteit en de inzet onverminderd
groot. De afgelopen jaren zijn hiertoe verschillende stappen op diverse sporen gezet.
Om de inzet voor een breed publiek inzichtelijk te maken, is een interactief overzicht
in tijd opgesteld in het Nederlands en Engels (MH17tijdlijn.nl). Een PDF-versie hiervan treft uw Kamer bijgevoegd aan1.

De Minister van Buitenlandse Zaken,
S.A. Blok