Brief regering : Maatregelen OCW in Caribisch deel van het Koninkrijk i.v.m. het coronavirus

25 295 Infectieziektenbestrijding

Nr. 157 HERDRUK1

BRIEF VAN DE MINISTERS VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP EN VOOR BASIS- EN VOORTGEZET
ONDERWIJS EN MEDIA

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 15 april 2020

Het coronavirus heeft ook het Caribische deel van het Koninkrijk getroffen en dit
heeft effecten op de eilanden. Er zijn stevige maatregelen van kracht. We beseffen
dat de crisis ook op de eilanden op de kinderen, de docenten en alle betrokkenen bij
de scholen en andere instellingen veel impact heeft. We volgen de situatie daar goed
en zijn in overleg met de betrokken partijen om zo nodig aanvullende maatregelen te
nemen en hen waar mogelijk te ondersteunen. In deze brief willen wij u informeren
over de gevolgen van het coronavirus op de eilanden op de terreinen onderwijs, cultuur,
media en wetenschap. Ook wordt kort ingegaan op een aantal sectoren die aan het onderwijs
raken, zoals de kinderopvang en de jeugdzorg.

Wij zijn (stelsel-)verantwoordelijk voor het OCW-beleid in Bonaire, Saba en Sint Eustatius.
In deze brief gaat het in de eerste plaats daarover. Curaçao, Aruba en Sint Maarten
zijn verantwoordelijk voor hun eigen onderwijs, cultuur en wetenschap. In het kader
van het Vierlandenoverleg Onderwijs en Cultuur houden wij ook over de actuele situatie
met onze collega’s contact. Over en weer wordt informatie gedeeld over te nemen maatregelen
binnen de eigen bevoegdheden. Waar nodig, worden de belangen van Curaçao, Aruba en
Sint Maarten door ons meegenomen. Hierna wordt steeds uitdrukkelijk aangegeven als
het gestelde (ook) betrekking heeft op Curaçao, Aruba of Sint Maarten.

Onderwijs

Ook de scholen in de Caribische delen van het Koninkrijk ervaren de gevolgen van de
maatregelen die moeten worden getroffen om het coronavirus het hoofd te bieden. Op
alle zes de eilanden zijn de scholen gesloten door de lokale autoriteiten. De scholen
proberen zo goed als mogelijk om toch door te gaan met het onderwijs.

Op Bonaire is gestart met noodopvang voor de kinderen van ouders in cruciale beroepen
of vitale processen. Op Sint Eustatius en Saba wordt geïnventariseerd welke kinderen
opgevangen moeten worden.

Voor het onderwijs in Caribisch Nederland wordt zoveel mogelijk de lijn gevolgd die
wij in eerdere brieven uiteen hebben gezet voor Europees Nederland. Waar nodig en
mogelijk worden oplossingen gezocht die beter passen bij de Caribische context. Wij
staan hiertoe in nauw contact met de collega’s van OCW Caribisch Gebied op Bonaire
en Sint Eustatius en via hen met de scholen aldaar om hen zoveel mogelijk te ondersteunen
in deze tijd. Ook de PO-Raad en VO-raad ondersteunen de scholen hierbij, met name
waar het gaat om leren op afstand.

Met de lokale autoriteiten wordt op basis van de vragen van de scholen gekeken waar
specifieke ondersteuning nodig is. Het openbaar lichaam speelt op elk eiland een belangrijke
rol in het bieden van ondersteuning aan kinderen, zeker kinderen in kwetsbare posities,
in samenwerking met de scholen en de Expertisecentra Onderwijszorg. Ook Jeugdzorg
en Gezinsvoogdij CN en in het verlengde daarvan de twee residentiële jeugdzorginstellingen
op Bonaire zijn hierbij betrokken.

Afstandsonderwijs

Er zijn scholen die hun onderwijs digitaal aanbieden. Andere scholen kiezen er voor
om het afstandsonderwijs op papier aan te bieden met (t)huiswerkpakketten die ouders
of leerlingen op school kunnen ophalen. Op Bonaire wordt gebruik gemaakt van de (t)huiswerkpakketten
die ook in Europees Nederland beschikbaar zijn. Voor Saba en Sint Eustatius wordt
via contacten met experts, ook in Engelstalige landen, bezien welke Engelstalige (t)huiswerkpakketten
de scholen daar zouden kunnen gebruiken.

Scholen geven aan dat zij hulp nodig hebben bij het goed uitvoeren van afstandsonderwijs.
Er is behoefte aan informatie over bruikbare websites voor verdiepende stof, met name
voor Nederlands (als vreemde taal), Wiskunde en Engels (voor de bovenwinden). Op alle
drie eilanden zijn scholen op de hoogte van de websites lesopafstand.nl en ouders.lesopafstand.nl.
Mochten ouders van de po-scholen op de Bovenwindse eilanden bepaalde informatie vertaald
willen hebben van deze sites, dan beziet de PO-raad of zij dit kan regelen. Ook beschikken
niet alle leerlingen thuis over een computer of internet en zijn niet alle leerlingen
gewend om met een computer te werken. De schoolbesturen inventariseren welke extra
ICT-middelen zij nodig hebben om het digitaal lesgeven mogelijk te maken.

Om thuisonderwijs/afstandsonderwijs meer structuur te geven, wordt ook gezocht naar
regionaal geproduceerde onderwijsprogramma’s. Op Bonaire zou ook televisie voor sommige
scholen een rol kunnen vervullen bij de verspreiding van huiswerk onder de schoolkinderen.
Lokale televisieproviders en schoolbesturen zijn hierover met elkaar in gesprek. De
providers geven de schoolbesturen ook voorlichting over de inzet van digitale voorzieningen.

Ondersteuning scholen

Het voorgaande laat zien dat de omschakeling naar afstandsonderwijs ook in Caribisch
Nederland voortvarend ter hand genomen wordt, maar dat er eveneens nog de nodige obstakels
moeten worden overwonnen. Daarbij willen we de scholen graag ondersteunen. Waar mogelijk
staan wij de scholen bij om de continuïteit van het onderwijs zo goed mogelijk te
borgen, onder meer door de handreikingen en servicedocumenten die wij ook in Europees
Nederland hebben gedaan, beschikbaar te stellen. Er kan in Caribisch Nederland voorts
ook gedacht worden aan het voorzien in de noodzakelijke behoefte aan laptops en tablets
voor de leerlingen die hier nu nog geen beschikking over hebben, zoals dat in Europees
Nederland door SIVON en andere organisaties heeft plaats gevonden. Uiteraard alleen
voor zover dergelijke devices ook direct effectief kunnen worden gebruikt voor het afstandsonderwijs.

Voor deze en verdere ondersteuning hanteren wij als uitgangspunt hetzelfde beleid
als in het Europees deel van Nederland. Dat betekent dat schoolbesturen in de eerste
plaats gebruik mogen en moeten maken van de bekostigingsmiddelen die hun ter beschikking
staan, met inbegrip van aangelegde reserves. In de tweede plaats dient daarna een
beroep gedaan te worden op de Openbare lichamen voor verdere ondersteuning van alle
betrokkenen. Indien ook dat onvoldoende soelaas biedt om de noodzakelijke maatregelen
te treffen, zullen wij bezien op welke wijze wij in aanvulling daarop ondersteuning
kunnen bieden.

Eindtoets Bonaire

Ook op Bonaire zal de eindtoets aan het einde van het primair onderwijs dit jaar geen
doorgang vinden, aangezien dit dezelfde toets betreft als die in het Europees deel
van Nederland zou worden afgenomen en de omstandigheden op Bonaire door de sluiting
van de scholen inmiddels vergelijkbaar zijn. Voor meer informatie verwijzen wij naar
de brief van 18 maart 20202.

Voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs

Voor de scholen voor voortgezet onderwijs in Caribisch Nederland die onderwijs verzorgen
op grond van de WVO BES geldt dat er dit jaar geen centrale examens zullen worden
afgenomen. In beginsel geldt hier hetzelfde beleid als in Europees Nederland waarbij
diplomering op basis van de schoolexamens plaats zal hebben.

Ook voor de scholen voor voorgezet onderwijs in Curaçao, Aruba en Sint Maarten die
met het Nederlandse voortgezet onderwijs vergelijkbaar onderwijs verzorgen, geldt
dat zij geen gebruik kunnen maken van de Nederlandse centrale examens die zij regulier
inzetten voor een deel van hun examinering. Met de overheden van Curaçao, Aruba en
Sint Maarten wordt dan ook afgestemd hoe ook in het Caribisch deel van het Koninkrijk
er voor gezorgd kan worden dat leerlingen hun diploma kunnen halen en kunnen instromen
in het vervolgonderwijs van hun keuze. Met het oog op de gelijkstelling van de diploma’s
van Curaçao, Aruba en Sint Maarten aan de Nederlandse equivalenten voor de instroom
in het Nederlandse vervolgonderwijs wordt bezien hoe diplomering ook daar op basis
van de schoolexamens plaats kan hebben. Voor meer informatie verwijzen wij naar de
brief van 17 maart 20203.

Ook de Caribbean Examinations Council, een regionaal onderwijssamenwerkingsverband van de 20 Caricomlanden dat op Saba
en Sint Eustatius en voor de meeste leerlingen op Sint Maarten de eindexamens levert,
heeft een aangepast examineringproces aangekondigd en beziet de mogelijkheid van digitale
afname van de examens. Met de Caribbean Examinations Council wordt nauw contact gehouden opdat ook deze leerlingen dit jaar examen kunnen doen
en scholen de leerlingen goed kunnen voorbereiden.

Voor het middelbaar beroepsonderwijs geldt dat de examens zoveel mogelijk doorgang
zullen vinden, waarbij de prioriteit ligt bij studenten die dit studiejaar hun diploma
kunnen behalen. Er wordt op dit moment voor de gevallen waar dat nodig is gekeken
naar alternatieven voor de examinering, bijvoorbeeld omdat de examinering op de leerwerkplek
van de student niet door kan gaan.

Kwetsbare kinderen en jongeren

De zorg ligt niet uitsluitend bij de continuïteit van het leerproces, maar ook bij
het monitoren van het welbevinden van de leerlingen, zeker in voor velen zware economische
en wellicht moeilijke sociale omstandigheden van dit moment. Juist voor dat laatste
probleem is het zaak dat de scholen contact houden met hun leerlingen. De scholen
proberen dit zo goed mogelijk te doen, maar dat lost het gebrek aan structuur en begeleiding
niet altijd op, zeker niet bij (kwetsbare) leerlingen die meer hulp nodig hebben.

Nu de leerlingen in Caribisch Nederland niet naar school gaan, moeten scholen, Expertisecentra
Onderwijszorg en Openbare lichamen samen de kwetsbare kinderen in beeld houden en
bereiken. De zorg bestaat ook in Caribisch Nederland dat leerlingen uit sociaaleconomisch
zwakkere gezinnen minder meedoen aan afstandsonderwijs en daardoor een grotere leerachterstand
kunnen oplopen. Voor de kwetsbare groepen wordt gepleit voor een apart programma op
alle drie de eilanden om te kunnen voorzien in passende hulp en voorzieningen gedurende
de crisisperiode. Net als in Europees Nederland staan wij er op dat schoolbesturen
en Openbare lichamen hun verantwoordelijkheid nemen om ook in deze moeilijke omstandigheden
er voor te zorgen dat elke leerling zo goed mogelijk onderwijs blijft krijgen. Voor
de kwetsbare jongeren ligt daar in het bijzonder een taak om er voor te zorgen dat
dit verwezenlijkt wordt. Wij benadrukken het belang van een aparte aanpak van deze
groep jongeren. Hierin vervullen de Openbare lichamen uiteraard dé regierol. Wij zijn
in gesprek met de Openbare lichamen en maken hierover indien nodig bestuurlijke afspraken.

Op alle drie de eilanden wordt een inventarisatie gemaakt welke kinderen tot de kwetsbare
groepen behoren. De Expertisecentra Onderwijszorg en andere ketenpartners die met
jeugdhulpverlening te maken hebben moeten hier nauw bij betrokken zijn. Als het beter
is voor deze leerlingen, dan moeten zij opgevangen worden op school. Indien het niet
lukt om leerlingen in beeld te houden, dan dient de leerplichtambtenaar in actie te
komen. Voor meer informatie verwijzen wij naar de brief van 3 april 2020 die u onlangs
van ons heeft ontvangen.

Voor kwetsbare jongeren in Caribisch Nederland is de school vaak een veilige haven,
waar zij ook maaltijden aangeboden krijgen die zij thuis niet krijgen. Het zal niet
voldoende zijn om enkel de ontbijtpakketten, die veel kinderen nu op school krijgen,
te blijven verstrekken. Voor Bonaire geldt dat gezinnen die het financieel moeilijk
hebben voor een intakegesprek naar de voedselbank kunnen. Het Openbaar lichaam Bonaire
ondersteunt de Stichting Voeding op School die alternatieve manieren zoekt om voedingspakketten
te verzorgen voor deze gezinnen.

Zoals is aangegeven in de brief van 25 maart jl.4 over de effecten van corona op de Caribische delen van het Koninkrijk worden vanuit
het totaal beschikbare budget voor de noodmaatregelen extra middelen aan de Openbare
lichamen beschikbaar gesteld om aanvullend vanuit het eilandelijk beleid een bijdrage
te kunnen leveren aan de bestrijding van dergelijke sociale problematiek.

Kinderopvang

Ook voor kinderopvangorganisaties in Caribisch Nederland zijn de gevolgen van maatregelen
die getroffen worden in het kader van het coronavirus groot. Daar waar relevant, is
hier in een separate brief van 3 april aan uw Kamer over de voortgang van het programma
BES(t) 4 kids aandacht aan besteed (Kamerstuk 32 322, nr. 411). Herhaald zij hier dat kinderopvangorganisaties in Caribisch Nederland, als zij
aan de voorwaarden voldoen, een beroep kunnen doen op de algemene maatregelen die recentelijk
zijn aangekondigd in de eerdergenoemde brief van 25 maart jl.

In het programma BES(t) 4 kids zullen de Openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius
en Saba en de departementen van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), Onderwijs,
Cultuur en Wetenschap (OCW), Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en Binnenlandse
Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) gezamenlijk bezien hoe knelpunten als gevolg van
maatregelen in het kader van het coronavirus weggenomen kunnen worden. Ook worden
de gevolgen van het coronavirus voor de voortgang van het programma in kaart gebracht.

Terugkeer studenten/stagiairs/staf naar Europees Nederland

In het Caribisch deel van het Koninkrijk verblijven permanent enkele honderden studenten,
stagiairs en stafleden van Nederlandse instellingen voor beroeps- en hoger onderwijs.
OCW heeft samen met de Vertegenwoordiging van Nederland in Aruba, Curaçao en Sint
Maarten, de Rijksdienst Caribisch Nederland, de overheden van de zes eilanden en Nederlandse
onderwijsinstellingen en hun koepels bevorderd dat allen die dat wilden in de afgelopen
weken naar Europees Nederland hebben kunnen terugkeren. De inzet van bureau Wereldstage
op Curaçao was voor de logistieke afhandeling hiervan onmisbaar.

Voorzorgsmaatregelen hoger onderwijs

In lijn met het beleid van de overheden op Curaçao en Bonaire heeft de University
of Curaçao (UoC) voorzorgsmaatregelen getroffen in verband met het coronavirus. De
vestigingen van de UoC op Curaçao en Bonaire («Lerarenopleiding Funderend Onderwijs
Bonaire») zijn gesloten voor haar studenten en derden. Het personeel van de UoC werkt
op afstand. De continuïteit van het onderwijsleerproces wordt zo veel als mogelijk
geborgd. De UoC gaat na hoe de examens en practica die normaal niet online worden
afgenomen, toch op afstand afgenomen kunnen worden, mocht deze bijzondere situatie
zich in de komende maanden voortzetten. Samenwerking met en hulp van partners in het
Koninkrijk is hierbij gewenst. De samenwerking in het Vierlandenoverleg Onderwijs
en Cultuur, met name die rond de afspraken over Opleiden in de school, wordt hiervoor
benut.

Ook de hoger onderwijsinstellingen op Aruba en Sint Maarten, zoals het Instituto Pedagogico
Arubano (IPA), University of Aruba (UA), University of St. Martin (USM), hebben voorzorgsmaatregelen
(zoals onder andere afstandsonderwijs) getroffen en zijn gesloten.

Studiefinanciering

DUO helpt debiteuren met een studieschuld op grond van de Wet studiefinanciering 2000
in het Caribisch deel van het Koninkrijk om te voorkomen dat ze in financiële problemen
komen door de coronamaatregelen. Debiteuren op alle zes de eilanden die hun studieschuld
niet kunnen afbetalen kunnen draagkrachtmeting aanvragen. De draagkrachtmeting is
gebaseerd op het inkomensjaar 2018, maar als het jaarinkomen van de debiteur en zijn
of haar eventuele partner in 2020 sterk daalt (meer dan 15% ten opzichte van het inkomensjaar
2018), kan hij of zij DUO vragen om uit te gaan van het verwachte geschatte inkomen
in 2020. Ook kan gebruik worden gemaakt van de aflossingsvrije periode, die maximaal
vijf jaar duurt. Tijdens de aflosvrije periode hoeven ze hun studieschuld niet af
te lossen.

Debiteuren die al gebruik maken van deze mogelijkheden en alsnog in de problemen dreigen
te komen, kunnen contact opnemen met DUO. DUO zoekt dan samen met hen naar een oplossing.

DUO zou dit voorjaar weer aanwezig zijn op Curaçao, Aruba en Bonaire om in gesprekken
met debiteuren met betalingsproblemen een oplossing voor de problemen te vinden. Deze
gesprekken worden verschoven naar later dit jaar.

Voor studenten uit Caribisch Nederland die in de eigen regio studeren bestaat een
ander studiefinancieringsstelsel op grond van de Wet studiefinanciering BES. Ze kunnen
de maximale lening aanvragen. Ook onder dit stelsel kunnen debiteuren gebruik maken
van de mogelijkheid om de aflossingsvrije periode, die maximaal vijf jaar duurt, in
te zetten. Debiteuren die hun aflosvrije periodes reeds verbruikt hebben en in de
problemen dreigen te komen met de aflossing van hun studieschuld, kunnen contact opnemen
met RCN-Studiefinanciering. RCN-Studiefinanciering zoekt dan samen met hen naar een
oplossing en betracht maximale coulance.

Cultuur

De Openbare lichamen inventariseren wat de huidige crisis voor de kunst- en cultuursector
in Caribisch Nederland betekent. Met de Openbare lichamen wordt besproken welke maatregelen
door hen kunnen worden genomen, mede in het licht van de algemene maatregelen die
het kabinet getroffen heeft voor Caribisch Nederland (zie de al genoemde brief van
het kabinet van 25 maart jl.). Wij zullen bezien waar er aansluiting mogelijk is op
de in Europees Nederland specifiek voor de cultuursector getroffen maatregelen (zie
de brief van 27 maart jl.5) of waar een specifieke benadering voor Caribisch Nederland noodzakelijk is. Dit
geldt ook voor het onderzoek of en welke maatregelen eventueel additioneel nodig zijn
op zowel de korte als de (middel)lange termijn.

Coulancemaatregelen rijkscultuurfondsen

Een aantal instellingen in het Caribisch deel van het Koninkrijk Nederland heeft een
projectsubsidie lopen bij een van de zes rijkscultuurfondsen. De coulancemaatregelen
die deze fondsen hanteren (zie de brief van 27 maart jl.) zijn ook op hen van toepassing.

Bibliotheken en musea

De bibliotheken op Bonaire, Sint Eustatius en Saba zijn gesloten voor het publiek.
Het digitale aanbod e-books en luisterboeken blijft voor de inwoners van Caribisch
Nederland toegankelijk en die collectie wordt de komende tijd uitgebreid.

De Koninklijke Bibliotheek (KB) zal de bibliotheken op Curaçao, Aruba en Sint Maarten
versneld aansluiten op de digitale bibliotheek.

Ook in Caribisch Nederland hebben de musea te maken met een terugloop van bezoekers.
Een aantal musea heeft zich al gemeld bij de Openbare lichamen om te bespreken welke
maatregelen nodig zijn.

Media

Wij achten het van belang dat ook in uitzonderlijke omstandigheden als de onderhavige
de media hun werk zo goed mogelijk kunnen doen.

Het is immers juist in een moeilijke periode als deze van belang dat burgers goed
geïnformeerd worden over ontwikkelingen in hun omgeving. De (lokale) media spelen
een belangrijke rol in het informeren van de inwoners over de ontwikkelingen rondom
COVID-19. Naast radio, televisie en kranten, wordt ook gebruik gemaakt van online
media – zoals Facebook, e-mail en websites – om informatie te verspreiden.

Wetenschap

Op dit moment loopt er vanuit de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek
(NWO) een call for proposals voor het opzetten en duurzaam verankeren van twee onderzoeksprogramma’s in het Caribisch
deel van het Koninkrijk. Na een voorselectie op basis van vooraanmeldingen werden
de zeven meest kansrijke kandidaten uitgenodigd om uiterlijk 16 april a.s. een uitgewerkte
aanvraag in te dienen. Bij deze call is de vorming van brede consortia van essentieel belang. Door de huidige situatie
is dit proces verstoord geraakt en kan de genoemde deadline niet gehaald worden. NWO
is op dit moment bezig om voor deze call – net als voor veel andere subsidieprogramma’s- nader te bepalen hoe het aanvraagproces
tijdens de Corona-crisis het beste kan worden afgerond.

Ook het lopend onderzoek op de Caribische Eilanden ondervindt veel hinder van de Corona-crisis
en zal later dan in eerste instantie verwacht klaar zijn. Andere aspecten van het
NWO programma Caribisch Onderzoek zoals de ontwikkeling van een kennisagenda op basis
van de online enquête die vorige zomer op de zes eilanden gehouden werd, kan redelijk
ongehinderd doorgaan.

Het Caribbean Netherlands Science Institute (CNSI) op Sint Eustatius is vooralsnog open. Er verblijven nog vier studenten die
hun stage doen op het CNSI. Zij die naar huis moesten of wilden, zijn naar het Europees
deel van Nederland teruggekeerd.

Tot slot

We beseffen dat de crisis ook op de eilanden op de kinderen, de scholen en andere
instellingen veel impact heeft. We blijven de situatie daar goed volgen en zullen
in overleg blijven met de betrokken partijen om zo nodig aanvullende maatregelen te
nemen en hen waar mogelijk te ondersteunen. Wij vertrouwen op de medewerking van alle
betrokkenen om samen tot passende oplossingen te kunnen komen en hebben grote waardering
voor de extra inzet die velen in deze moeilijke tijden leveren.

De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,
I.K. van Engelshoven

De Minister voor Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media,
A. Slob