Brief regering : Toezeggingen naar aanleiding van het Algemeen Overleg Bestuursovereenkomst Friese taal en cultuur (BFTK) van 26 juni 2019

Nr. 94
BRIEF VAN DE MINISTER VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 16 december 2019

Met deze brief geef ik invulling aan de toezeggingen uit het AO Bestuursovereenkomst
Friese taal en cultuur (BFTK) van 26 juni jl. (Kamerstuk 35 000 VII, nr. 106). Achtereenvolgens ga ik in op de zichtbaarheid van de Friese taal, onderwijs, rechtspraak,
media, kinderopvang en zorg. Ook licht ik toe hoe ik de Kamer over verdere ontwikkelingen
rond de Friese taal en cultuur zal informeren.

1. Zichtbaarheid

1.1 Fries in de openbare ruimte

De Minister van BZK heeft toegezegd uw Kamer nader te informeren over de zichtbaarheid
van het Fries in de openbare ruimte. In de Bestjoersôfspraak Fryske Taal en Kultuer
2019–2023 (BFTK) is opgenomen dat het Rijk zich samen met de provincie Fryslân zal
inzetten om het functioneel gebruik van het Fries, en daarmee de zichtbaarheid, in
de openbare ruimte in Fryslân zoveel mogelijk te vergroten. Dit in aansluiting op
de eigen verantwoordelijkheid van de provincie Fryslân voor het borgen en bevorderen
van het gebruik en het uitdragen van het Fries in al haar facetten. De provincie en
mijn ministerie overleggen constructief over het samen invullen van de afspraak om
te werken aan de zichtbaarheid in formele en creatieve zin van het Fries.

1.2 Gebruik van het Fries bij gemeenten

Uw Kamer heeft de Minister van BZK gevraagd om bij gemeenten na te gaan wat de ervaringen
zijn op het gebied van Friese democratie. Fryslân telt 13 gemeenten1 die op basis van de Wet gebruik Friese taal verplicht zijn een taalverordening en
taalbeleidsplan voor het Fries vast te stellen. Tien gemeenten hebben actueel beleid
vastgesteld. De gemeenten Súdwest-Fryslân en Opsterland zijn bezig hun taalbeleid
te actualiseren. De gemeente Noardwest-Fryslân formuleert dit jaar naar aanleiding
van de gemeentelijke herindeling nieuw beleid op basis van de bestaande taalnota’s
van de fusiegemeenten.

Het gebruik van het Fries in de communicatie tussen gemeenten en inwoners loopt in
de praktijk uiteen. Niet alle gemeenten en inwoners in Fryslân zijn in dezelfde mate
Friestalig. Dit wordt weerspiegeld in het taalbeleid van gemeenten. In gemeenten waar
veel inwoners Fries gebruiken, zoals Noardeast-Fryslân en Dantumadiel, communiceren
gemeenten gemakkelijker en relatief veel in het Fries in het contact met inwoners.
In de minder Friestalige gemeenten, bijvoorbeeld Harlingen en Ooststellingwerf, is
dit veel minder het geval. In deze gemeenten gebruiken inwoners zelf ook weinig Fries
in hun contact met de gemeente.

Uit een rondvraag van de provincie Fryslân onder de gemeentegriffiers blijkt dat voor
45% van de raadsleden Fries de voorkeurs- of moedertaal is. Ook heeft 41% van de raadsleden
hun eed of gelofte in het Fries afgelegd. Het gebruik van het Fries in raadsvergaderingen
wordt niet standaard bijgehouden. De griffiers hebben op verzoek een indicatie gegeven
van het gebruik van het Fries. Daaruit blijkt dat vier gemeenten «veel» gebruik maken
van het Fries, vier gemeenten «regelmatig» en drie gemeenten «wel eens». Een overzicht
per gemeente vindt u in de bijlage2.

1.3 Friestalig uniform

De kwestie van het «Friese politie uniform» heb ik doorgeleid naar mijn ambtsgenoot
van Justitie en Veiligheid (JenV). De Minister van JenV begrijpt de wens van het BoargerAksjegroep
«Sis Tsiis» om de zichtbaarheid van de Friese taal ook op het politie-uniform tot
uitdrukking te laten komen. Toch heeft hij besloten om daaraan geen uitvoering te
geven.

Sinds 2012 beschikt Nederland over één politiekorps. De politie-eenheid Noord-Nederland
maakt daarvan integraal deel uit en kan indien nodig aan andere eenheden van het korps
bijstand leveren. Burgers moeten er tijdens hun contact met de politie altijd op kunnen
vertrouwen dat zij daadwerkelijk met de politie te maken hebben. Om misbruik of verwarring
te voorkomen, maakt de politie daarom landelijk gebruik van één uniform en één politielogo
om die zekerheid door duidelijke uniforme herkenbaarheid te waarborgen. Dat geldt
ook voor het logo op politieauto’s. Een afwijkend uniform en/of politielogo draagt
daaraan niet bij. Bovendien kan het onnodig voor escalatie in het contact tussen burgers
en politieambtenaren zorgen.

In lijn met de BFTK zal de politie in de regio Noord-Nederland altijd zoeken naar
passende oplossingen om de Friese burger in de Friese taal te woord te staan. Op die
manier kan de politie bijdragen aan het bevorderen van de Friese taal in de provincie.

1.4 Friestalige dienstverlening in de veiligheidsregio

De Minister van BZK heeft toegezegd de aanbeveling van het comité van experts voor
het Europees Handvest over dienstverlening in het Fries in de frontlinie en veiligheidsregio
door te geleiden naar ambtsgenoten. Het Ministerie van JenV heeft deze aanbeveling
onder de aandacht gebracht van de Veiligheidsregio Fryslân. Volgens de verantwoordelijkheidsverdeling
in het stelsel van de veiligheidsregio’s zijn de regio’s verantwoordelijk voor adequate
communicatie met hun inwoners. Daarmee maakt de veiligheidsregio Fryslân een eigen
afweging in welke mate en in welke gevallen in het Fries wordt gecommuniceerd. De
provincie betrekt daarnaast de Veiligheidsregio Fryslân bij het bestuurlijke overleg
over de implementatie van de Wet Gebruik Friese taal, Mei-inoar foar it Frysk.

Mijn ambtgenoot van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) heeft navraag gedaan bij
de Regionale Ambulancevoorzieningen (RAV’s) die in Fryslân ambulancezorg verlenen
en gezamenlijk werkzaam zijn op de Meldkamer Noord-Nederland in Drachten. Daarbij
is gebleken dat goede dienstverlening in het Fries in het directe contact met de burger
voor hen een belangrijk thema is. Er is veel aandacht voor in de organisaties en er
zijn beleidsafspraken over gemaakt op de Meldkamer.

2. Onderwijs en wetenschap

2.1 Onderwijsinspectie

Aan het lid De Vries (VVD) werd toegezegd dat de Minister van BZK het Ministerie van
Onderwijs Cultuur en Wetenschap (OCW) zou verzoeken om met de onderwijsinspectie en
de provincie Fryslân te bezien hoe de inspectie en het toezicht op het Fries beter
kunnen worden gemaakt. Ook werd toegezegd uw Kamer hierover te informeren.

Eind oktober hebben het Ministerie van OCW, de onderwijsinspectie en de provincie
Fryslân gesproken over dit vraagstuk. Hierbij is uitgebreid ingegaan op de themarapportage
die de inspectie in de periode 2018–2019 heeft gemaakt over de kwaliteit van het onderwijs
in het Fries in het primair en voortgezet onderwijs. Deze rapportage heeft mijn ambtsgenoot
voor Basis- en Voortgezet onderwijs en Media (BVOM) recentelijk ook met uw Kamer gedeeld.3 In deze themarapportage doet de onderwijsinspectie voorstellen om het toezicht op
het Fries verder te verbeteren. Allereerst vindt de onderwijsinspectie het wenselijk
dat besturen, samen met de provincie, zorgen voor een dekkend aanbod Fries, waarbij
zij rekening houden met de mate van Friestaligheid van de omgeving en met de beroepsverwachting
van de leerlingen. Daarnaast beveelt de onderwijsinspectie aan om het beleid van de
provincie te heroverwegen. Dit met het doel om het ambitieniveau te verhogen. Ook
vraagt ze om leerkrachten nog verder te stimuleren om gebruik te maken van het beschikbare
(en vaak gratis) scholingsaanbod voor het vak Fries.

De onderwijsinspectie benoemt verder dat zij met de provincie Fryslân zullen bespreken
wat er moet gebeuren om het taalonderwijs Fries op een hoger plan te brengen. Ook
zal de onderwijsinspectie in haar toezichtrol de besturen bij de vierjaarlijkse bestuursonderzoeken
aanspreken op wat zij doen om de ambitie rond Fries in het onderwijs te realiseren.
Waar nodig zullen ze deze besturen ook herstelopdrachten voor Fries geven. Voorts
zal de onderwijsinspectie in 2025 en 2031 opnieuw onderzoek doen naar het Fries in
het primair en voortgezet onderwijs.

2.2 Kerndoelen en kwaliteit docenten

De vraag over mogelijke subsidieregelingen die kunnen bijdragen aan het terugdringen
van het tekort van bevoegde leraren, heb ik doorgeleid naar mijn ambtsgenoot van BVOM.
Er zijn diverse subsidies die bijdragen aan het terugdringen van het tekort van leerkrachten,
of de mogelijkheid van nascholing geven aan al bevoegde leraren. De subsidieregeling
aanpak lerarentekort is tijdens het algemeen overleg al aan bod gekomen. Scholen en
schoolbesturen kunnen hiervoor een aanvraag indienen. Daarnaast kunnen scholen gebruik
maken van de regeling zijinstroom. Leraren kunnen voor bijscholing Fries een lerarenbeurs
aanvragen.

2.3 Fryske Akademy

Uw Kamer heeft verzocht de laatste stand van zaken bij de Fryske Akademy na te gaan.
In november 2019 stemde gedeputeerde staten van Fryslân in met de uitwerking van een
advies over de Fryske Akademy. Die uitwerking omvat de vraag hoe de Fryske Akademy
en de KNAW zich in de toekomst tot elkaar zullen verhouden. Het voorstel is hier dat
de Fryske Akademy gelieerd blijft aan de KNAW, maar geen instituut onder de KNAW meer
zal zijn. Verder zegt gedeputeerde staten de komende vijf jaar meer te willen investeren
in de Fryske Akademy. Ook wil zij meer regie op het functioneren van de Fryske Akademy
uitoefenen door regelmatig overleg en door sterk te sturen op samenwerking binnen
de Friese kennisinfrastructuur. Daarnaast zal OCW de financiële middelen die het beschikbaar
stelt voor de Fryske Akademy, in plaats van via de KNAW, via het provinciefonds aan
de Fryske Akademy verstrekken. Op 18 december a.s. wordt het voorstel in provinciale
staten van Fryslân voor definitieve besluitvorming behandeld. Over de uitkomsten zal
u later worden geïnformeerd.

3. Rechtspraak

3.1 Fries in de rechtspraak

De vraag over de uitkomsten van het overleg tussen de provincie en de rechtbank Noord-Nederland
en het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden is doorgeleid naar de provincie Fryslân. De provincie
praat overeenkomstig de BFTK-afspraken en het «taalskipperdocument» met de Rechtbank
Noord-Nederland en het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden over het gebruik van de Friese
taal. Daarbij te maken afspraken worden apart vastgelegd. De gesprekken zijn nog gaande.
De Kamer zal over de uitkomsten hiervan worden geïnformeerd.

3.2 Aanbevelingen Mercator Kenniscentrum

De aanbeveling van het Mercator Kenniscentrum voor onderzoek naar gebruik van het
Fries in de rechtspraak is aan de Minister voor Rechtsbescherming overgebracht. Inzicht
in het gebruik van de Friese taal in de rechtspraak is nuttig. Er is reeds een globaal
inzicht uit de monitor die enige tijd geleden is uitgevoerd. Daaruit zijn geen directe
knelpunten in de rechtspraak naar voren gekomen. Wel is de beperkte beschikbaarheid
van tolken een aandachtspunt. Over de tolkenproblematiek (art. 12 t/m 14 van de Wet
Gebruik Friese Taal) is de provincie Fryslân met verschillende partijen in gesprek.
De Provincie Fryslân is, als gezegd, overeenkomstig de afspraken in de BFTK, in gesprek
met het bestuur van de Rechtbank Noord-Nederland en het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden
over het gebruik van de Friese taal. De uitkomsten van dit overleg moeten worden afgewacht.

4. Media, kinderopvang en zorg

4.1 Media

De NPO zendt Friestalige documentaires van Omrop Fryslân uit op NPO2. Daarvoor krijgt
Omrop Fryslân jaarlijks via de NPO een budget. Het lid van uw Kamer Van der Molen
(CDA) merkte op dat de NPO dit budget niet geïndexeerd heeft. Dit scheelt volgens
hem Omrop Fryslân al gauw € 50.000 per jaar. Het lid Van der Molen vroeg of ik bereid
was om daarover met de NPO in overleg te treden. Ik heb deze vraag doorgeleid naar
de Minister voor Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media. Navraag leert dat Omrop
Fryslân de consumentenprijsindex wel degelijk heeft ontvangen conform de mediabegroting
van de desbetreffende jaren. Vervolgens heeft de NPO het daarvoor ontvangen bedrag
doorbetaald aan Omrop Fryslân conform afspraken tussen de NPO en OCW. Omrop Fryslân
is hierover geïnformeerd.

4.2 Kinderopvang

De signalen over het gebrek aan Fries in de kinderopvang heb ik doorgeleid aan mijn
ambtsgenoot van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). Op grond van de Wet kinderopvang
(Wko) is het Nederlands de voertaal op de kinderopvang. Daar waar naast de Nederlandse
taal, de Friese taal in levend gebruik is, kan de Friese taal mede als voertaal gebruikt
worden. De houder van een kindercentrum mag de Friese taal als voertaal gebruiken,
maar is dat volgens de Wko niet verplicht. Kinderopvang is een private markt en de
rijksoverheid stuurt niet op het gebruik van de Friese taal.

Wel heeft het Rijk met de provincie Fryslân in de BFTK 2019–2023 afgesproken dat als
bedrijven en instanties het gebruik van het Fries trachten uit te sluiten of te beperken,
de provincie Fryslân actie zal ondernemen. Ook is in de BFTK vastgelegd dat de provincie
Fryslân zorgt voor adequate voorlichting aan ouders, kinderopvangorganisaties en betrokken
instellingen over het belang van en het omgaan met het Fries in een meertalige opvoeding.

Vanuit het Friese veld wordt aangegeven dat vooralsnog de vercommercialisering van
de kinderopvang, in tegenstelling tot de verwachting, niet geleid heeft tot minder
aandacht voor meertaligheid. Toen het Sintrum Frysktalige Berne-Opfang (SFBO) zo’n
twintig jaar geleden werd opgericht, waren het juist de grote commerciële aanbieders
(zoals Catalpa) en de kleine particuliere aanbieders die gepionierd hebben in de Friestalige
en tweetalige kinderopvang. Inmiddels werkt het SFBO nauw samen met een breed scala
aan zakelijke aanbieders; van kleine, particuliere aanbieders van opvang, zoals Bernewrâld
in Reduzum en Bloemenkind in Leeuwarden, tot grote landelijke organisaties zoals Kidsfirst,
Domein en Smallsteps. Door deze samenwerkingen aan te gaan is het percentage Friestalige
en tweetalige opvanglocaties gestegen van 2,5% in het jaar 2000 naar meer dan 50%
in 2019. Dat neemt niet weg dat er in deze sector nog steeds uitdagingen zijn.

4.3 Zorg

Het belang van het gebruik van het Fries in de ouderzorg is ook bij het Ministerie
van VWS bekend. Gedurende de looptijd van de BFTK wordt onderzocht of mogelijk is
om het belang van het gebruik van de moedertaal of het taalbewustzijn in het curriculum
van zorg- en welzijn opleidingen naast het mbo-zorgonderwijs op hbo-niveau opgenomen
kan worden. Het door de provincie vormgegeven project «Frysk yn» e soarch» heeft ook
aandacht voor het gebruik van het Fries in onder andere verpleeghuizen. In de loop
van de bestuursafspraak zullen VWS en de provincie samen in kaart brengen welke Friestalige
hulpmiddelen voor zorginstellingen bestaan, aan welke hulpmiddelen behoefte is en
hoe de inzet daarvan met stimuleringsregelingen zoals de Stimuleringsregeling E-health
Thuis (SET) kan worden bevorderd.

5. Informeren ontwikkelingen Friese taal en cultuur

Tot slot heeft de Kamer mij verzocht een voorstel te doen voor de manier waarop de
Kamer van de ontwikkelingen rondom de BFTK op de hoogte kan worden gehouden. Ik zal
de Kamer blijven informeren over ontwikkelingen op het gebied van de Friese taal en
cultuur, zoals zichtbaarheid van de Friese taal, de Fryske Akademy en de rechtspraak.

In 2021 vindt de tussenevaluatie plaats van de BFTK. De Kamer wordt op de hoogte gesteld
van de uitkomsten van deze evaluatie. Voorafgaand aan deze tussenevaluatie worden
leden van de Tweede Kamer uitgenodigd voor een werkbezoek aan de provincie Fryslân.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
R.W. Knops