Brief regering : Rapport evaluatie wanbetalersregeling

Nr. 23 BRIEF VAN DE MINISTER VOOR MEDISCHE ZORG

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 13 december 2019

In mijn brief1 «wanbetalersregeling» van 6 juli 2018 heb ik aangegeven dat in het jaar 2019 de doeltreffendheid
en de effecten van de Wet verbetering wanbetalersmaatregelen in de praktijk, worden
geëvalueerd. Met deze brief bied ik u het rapport van deze evaluatie aan2 en mijn reactie hierop.

Wet verbetering wanbetalersmaatregelen

Met de Wet verbetering wanbetalersmaatregelen zijn per 1 juli 2016, aanvullend op
de Wet structurele maatregelen wanbetalers zorgverzekering, verbetermaatregelen doorgevoerd.
Dit zijn onder andere de verlaging van de bestuursrechtelijke premie, de mogelijkheid
om met een betalingsregeling met de zorgverzekeraar (zonder tussenkomst van schuldhulp)
direct weer de nominale premie te betalen en de mogelijkheid om bij ministeriële regeling
groepen aan te wijzen die onder voorwaarden direct uit de wanbetalersregeling kunnen
stromen. In 2018 is daar een maatregel aan toegevoegd, namelijk het achterwege laten
van de eindafrekening openstaande bestuursrechtelijke premie.

Conclusie evaluatie

De onderzoekers concluderen in het algemeen dat de wanbetalersregeling doeltreffend
is en voor wat betreft wet- en regelgeving nagenoeg uitontwikkeld is. Het aantal wanbetalers
is in de periode juni 2015 tot september 2019 gedaald van 325.000 tot 215.000 personen
(1,6% van de totale groep verzekerden boven de 18 jaar). De belangrijkste oorzaak
van de uitstroom is het afspreken van een betalingsregeling. Het lukt echter niet
iedereen om iedere maand de afgesproken betalingsregelingen na te komen. Dit zorgt
voor circa 200.000 aan- en afmeldingen per jaar. De dreigende werking van de opslag
werkt bij een deel van de populatie, maar verergert de problemen bij een ander deel.
Dit zijn veelal langdurige wanbetalers met een structurele kwetsbare financiële situatie,
een complexe schuldenproblematiek en multiproblematiek. Ook geven de onderzoekers
aan dat mensen die niet willen betalen relatief een van de kleinste groepen vormen.

Het verlagen van het aantal wanbetalers moet vooral gezocht worden in de brede schuldenaanpak.
Er zijn zeer veel lokale initiatieven om mensen die een hoog risico lopen op structurele
schuldenproblematiek te ondersteunen, en via die route uitstroom te organiseren uit
de wanbetalersregeling. De lijst met wanbetalers3 die gemeenten bij het CAK mogen opvragen helpt erg om hen te vinden. Tot slot adviseren
de onderzoekers om te kijken naar mogelijkheden om de keten te vereenvoudigen.

Reactie op conclusie en aanbevelingen

De evaluatie onderstreept het doel en de werking van de wanbetalersregeling, en de
verbetermaatregelen, namelijk het consolideren van het solidariteitsbeginsel van ons
zorgstelsel door:

• het voorkomen dat verzekerden met een betalingsachterstand door de zorgverzekeraar
worden geroyeerd en daardoor onverzekerd worden;

• het continueren van inning nominale zorgpremie door incasso maatregelen;

• het terugdringen van het aantal wanbetalers.

Tegelijk geven hulpverleners ook aan dat de wanbetalersregeling op onderdelen (met
name de opslag) niet werkt. Dit geldt vooral voor langdurige wanbetalers met veelal
complexere problematiek. De aanpak van deze groep ligt niet in aanpassingen van de
Zorgverzekeringswet.

Inzetten op huisbezoeken

De onderzoekers onderschrijven het belang van gemeenten die (met een outreachende
aanpak) actie ondernemen richting de langdurige wanbetalers die zijn te vinden op
de lijst van het CAK. Ik roep gemeenten op om deze lijst op te vragen bij het CAK
en te betrekken bij hun schuldhulpverlening. De 150 huisbezoeken door de Ombudsman
Amsterdam (in samenwerking met de gemeente Amsterdam en het CAK)4 laten de baten zien van een volhardende stress sensitieve benadering van wanbetalers
thuis door goed geïnformeerde hulpverleners. Zorgverzekeringslijn zal deze geleerde
lessen actief onder de aandacht brengen van andere gemeenten. Ook gaan de Ministeries
van VWS en SZW samen verkennen op welke wijze de geleerde lessen gemeenten en lopende
trajecten en programma’s, zoals Schouders Eronder, kunnen helpen. Een voorbeeld van
een ondersteunende actie is het instrument dat het CBS ontwikkelt in opdracht van
VWS om de domeinoverstijgende kosten en baten van interventies over meerdere jaren
te volgen.

Inzetten op «vroegsignalering»

De onderzoekers geven aan dat «vroegsignalering» de afgelopen jaren steeds meer vorm
heeft gekregen. Het signaal van zorgverzekeraars speelt daarin een belangrijke rol,
omdat problematische schulden vaak beginnen met betalingsachterstanden bij de zorgverzekeraar.
Ik ben daarom erg blij met de voorgenomen wijziging van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening
(Wgs) door de Staatssecretaris van SZW om de schuldhulpverlening en vroegsignalering
te verbeteren. Het signaal van de zorgverzekeraar over een betalingsachterstand wordt
met deze wijziging wettelijk verankerd voor de schuldhulpverleners.

Onderzoeken verlaging opslag

In het rapport wordt als oplossingsrichting genoemd het inzetten van de opslag voor
de aflossing van de betalingsachterstanden bij de zorgverzekeraar.

Ik vind dit ongewenst, omdat het publiek gefinancierde CAK op die manier een incassobureau
wordt voor private zorgverzekeraars. De onderzoekers constateren dat vanuit de burger
beredeneerd dit feitelijk al mogelijk is zodra men een betalingsregeling treft met
de zorgverzekeraar. Op dat moment is immers niet meer de (hogere) bestuursrechtelijke
premie verschuldigd, en valt de opslag vrij voor schuldaflossing bij de zorgverzekeraar.
Ik wil wel onderzoeken of een verlaging van de opslag binnen de wettelijke bandbreedte5 van ten minste 110% en ten hoogste 130% van de gemiddelde nominale premie, de situatie
van langdurige wanbetalers kan helpen zonder dat dit ten koste gaat van de doelen
van de wanbetalersregeling. Ook wil ik onderzoeken of een wettelijke aanpassing van
de opslag wenselijk is.

Groeiende rol van zorgverzekeraars vasthouden

Zorgverzekeraars hebben de laatste jaren op grote schaal ingezet op het aanbieden
van betalingsregelingen. Succesfactoren daarbij zijn maatwerk (rekening houdend met
bredere problematiek) en persoonlijk contact. Ook participeren zorgverzekeraars steeds
vaker in succesvolle aanpakken, zoals Vroeg Eropaf, Schuldenlab070, innovatieve aanpakken
zoals Collectief Schuldenregelen, de Nederlandse Schuldhulp Route en Sociaal Hospitaal
die door SchuldenlabNL landelijk worden opgeschaald. Ik ben positief over de maatschappelijke
rol die zorgverzekeraars in toenemende mate oppakken mede vanuit de evidente samenhang
tussen schuldenproblematiek en gezondheid.

Voor wat betreft de inspanningen die van zorgverzekeraars worden verlangd in het kader
van de wanbetalersbijdrage kan ik melden dat ik beoog dat uw Kamer begin 2020 een
wetsvoorstel wordt aangeboden. Dit wetsvoorstel biedt een vereenvoudiging van het
systeem om enerzijds de wanbetalersbijdrage vast te stellen en anderzijds beter toezicht
te houden door de NZa.

De keten vereenvoudigen

De uitvoering van de wanbetalersregeling kan gekenmerkt worden als een ketenuitvoering.
Dat is inherent aan een systeem waarbij sprake is van samenhang tussen privaatrechtelijke
inning van nominale premie door de zorgverzekeraar en publiekrechtelijke inning van
bestuursrechtelijke premie door het CAK. Er zijn echter meer partijen bij betrokken:
incassopartners en deurwaarders van de zorgverzekeraars enerzijds en het CJIB en de
deurwaarders ten behoeve van het CAK anderzijds. De samenhang tussen deze externe
partners van zorgverzekeraars en het CAK vraagt aandacht; meestal zijn het verschillende
deurwaarders die ten behoeve van één burger activiteiten verrichten. Ik wil onderzoeken
of er mogelijkheden zijn daar meer samenhang in aan te brengen om daarmee meer duidelijkheid
te verschaffen richting de burger over zijn schuldpositie bij de zorgverzekeraar en
bij het CAK. Overigens zijn er al positieve ontwikkelingen die hieraan bijdragen,
zoals de doorontwikkeling van het Digitaal Beslagregister en het onlangs gelanceerde
Schuldwijzer.nl.

In het kader van de brede schuldenaanpak wil ik in dit verband ook nog noemen het
bestaande samenwerkingsverband Clustering Rijksincasso dat gericht is op het bereiken
van een meer gecoördineerde, maatschappelijk verantwoorde, uitvoering van inning en
incasso van overheidsvorderingen.

Zorgtoeslag als aandachtspunt houden

In de gesprekken die de onderzoekers hebben gevoerd kwam regelmatig de omleiding zorgtoeslag
naar zorgverzekeraars aan de orde. De onderzoekers vermelden daarbij ook de uitkomsten6 van de uitgevoerde onderzoeken op dit punt waaruit is gebleken dat de kosten niet
opwegen tegen de baten.

De gesprekken over de vrijwillige variant, waarbij burgers zelf de keuze krijgen om
de toeslag direct te laten overmaken, lopen nog. De meerwaarde van de vrijwillige
variant voor het behalen van het beleidsdoel (betalen van de zorgpremie en het eigen
risico) is in het rapport niet eenduidig beschreven. De verzekerde moet zelf in actie
komen en kan te allen tijde het overmaken van de zorgtoeslag naar de zorgverzekeraars
beëindigen. Daarnaast geldt een afhankelijkheid met de uitkomsten van het «IBO-toeslagen».
Uw Kamer heeft het eerste deel van de uitkomsten7 van dit IBO ontvangen op 11 november 2019. De uitkomsten hiervan en de gesprekken
met zorgverzekeraars en de Belastingdienst zijn bepalend voor het wel of niet organiseren
van de vrijwillige variant. Het tweede deel van de uitkomsten van het IBO-toeslagen
volgt begin 2020.

Tot slot

De evaluatie van de wanbetalersregeling heeft laten zien hoe belangrijk het is om
bij het terugdringen van het aantal wanbetalers een bredere kijk te hebben. Met name
langdurige wanbetalers hebben veelal te maken met bredere schuldenproblematiek en
multiproblematiek. Ik wil daarom, naast het onderzoeken van beperkte aanpassingen
aan wet- en regelgeving, vooral inzetten op het stimuleren en faciliteren van lokale
ambities om wanbetalers zorgpremie te benaderen en hulp te bieden. Om te voorkomen
dat het aantal wanbetalers weer oploopt is het van belang om te blijven inzetten op
vroegsignalering en preventieve activiteiten van zorgverzekeraars (betalingsregelingen
op maat en persoonlijk contact) en continue te monitoren waar verbeteringen mogelijk
zijn.

De Minister voor Medische Zorg, B.J. Bruins