Brief regering : Tentoonstellen 'Geboortepapieren van Nederland'

Nr. 328
BRIEF VAN DE MINISTER VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 12 december 2019

Als je in het Nationaal Archief naar het Plakkaat van Verlatinge kijkt, ben je niet
alleen getuige van de geboorte van ons land. Je kijkt ook in de spiegel die de geschiedenis
ons voorhoudt. Zo staat het gevecht tegen de Spaanse overheersing toen voor iets dat
nu nog steeds geldt: het verlangen naar vrijheid en onafhankelijkheid. Zo zijn elementen
uit het Plakkaat nog steeds te herkennen in onze hedendaagse samenleving en onze instituties.
Het zegt iets over hoe we ons tot elkaar verhouden en waarom dingen vandaag geregeld
zijn, zoals ze geregeld zijn.

Historische context van de documenten

De Unie van Utrecht, het Plakkaat van Verlatinge en de Apologie van Willem van Oranje
markeren het ontstaan van Nederland. Ze staan symbool voor het streven naar vrijheid
en het verzet tegen overheersing, waarbij waarden als vrijheid, religievrede en zelfbeschikkingsrecht
centraal staan. De teksten vormen het fundament van onze onafhankelijkheid. In meerdere
opzichten kunnen we dus spreken van «de geboortepapieren van Nederland».

– De Unie van Utrecht (1579) is een staatkundig verdrag tussen onafhankelijke gewesten en steden dat tot
doel heeft: zich te ontworstelen aan de Spaanse overheersing. In het traktaat worden
afspraken gemaakt over godsdienst, defensie en belastingen. Ook wordt geregeld dat
de aangesloten gebieden naar buiten toe als één gewest opereren, terwijl ze binnen
hun eigen gebied hun privileges behouden. Het document wordt gezien als een eerste
proeve van een Grondwet.

– In de Apologie van Willem van Oranje (1580) bepleit onze Vader des Vaderlands vrijheid en verdraagzaamheid. Het geschrift
is een reactie op zijn vogelvrijverklaring door de Koning van Spanje. Hij vraagt de
Koning hém te straffen voor zijn verzet en niet zijn volk. De Apologie eindigt met
de lijfspreuk van de prins: «Je maintiendrai Nassau».

– Het Plakkaat van Verlatinge (1581) is beïnvloed door de Apologie van Willem van Oranje. In het document zweert
de Staten-Generaal de Spaanse Koning af, met de gedachte dat de vorst dienstbaar moet
zijn aan het volk: «een vorst is aangesteld tot hoofd van zijn onderdanen om hen onder zijn hoede te
nemen en te beschermen, zoals een herder zijn schapen beschermt en de onderdanen zijn
niet geschapen ten behoeve van de vorst om hem in alles wat hij beveelt onderdanig
te zijn en als slaaf te dienen». Vanuit de westerse geschiedenis gezien is het Plakkaat het eerste document waarin
het volk besluit zich te ontdoen van de tot dan toe geldende machtsstructuur. Het
is in feite onze eigen «onafhankelijkheidsverklaring». De Amerikaanse Declaration
of Independence (1776) is gebaseerd op ons Plakkaat van Verlatinge. Er zijn zelfs
passages letterlijk uit overgenomen.

Het Plakkaat van Verlatinge en de Unie van Utrecht maken onderdeel uit van de nationale
archiefcollectie. Het Nationaal Archief is krachtens de Archiefwet de bewaarplaats
van de archieven van de centrale overheid. Die archieven omvatten niet alleen de neerslag
van het handelen van de huidige overheidsorganen, maar ook van hun rechtsvoorgangers.
Zo liggen de archieven van de Staten-Generaal en de Raad van State uit de tijd van
de Republiek ook in het Nationaal Archief. De Apologie van Willem van Oranje wordt
beheerd in het Koninklijk Huisarchief.

Tentoonstellen van de geboortepapieren

De geboortepapieren van een land fungeren als bindmiddel. Ze geven inzicht in de ontstaansgeschiedenis
van het land en vormen een belangrijk onderdeel van de identiteit ervan. Voor inwoners
van dat land – of zij daar geboren zijn of niet – biedt dat houvast en verbinding.
Ik vind het daarom belangrijk dat meer mensen makkelijker kennis kunnen nemen van
de geboortepapieren. Dat sluit goed aan bij de maatregelen die ik al neem voor het
vergroten van de zichtbaarheid en toegankelijkheid van erfgoed in brede zin en het
vergroten van ons historisch democratisch bewustzijn. De Kamerleden Heerma (CDA) en
Dijkhoff (VVD) hebben hier tijdens de Algemene Politieke beschouwingen terecht aandacht
voor gevraagd (Handelingen II 2019/20, nr. 2, items 2 en 5). Samen met het Nationaal
Archief ben ik nagegaan op welke wijze deze belangrijke documenten permanent tentoon
kunnen worden gesteld. Dit wil ik doen langs twee lijnen.

Ten eerste door het verder versterken van de publieksfunctie van het Nationaal Archief,
want hier bevinden zich de originele documenten. Op deze plek worden belangrijke archiefstukken
voor een breed publiek ontsloten. Zoals de Minister President tijdens de Algemene
Politieke Beschouwingen (Handelingen II 2019/20, nr. 3, items 3 en 6) al aangaf zijn
de documenten zeer fragiel en moeten ze onder de juiste klimatologische omstandigheden
tentoongesteld worden. Experts waarschuwen dat na een week tentoonstellen in het daglicht,
de inkt vrijwel verdwenen is. Ik vind het van groot belang dat de originele documenten
behouden blijven voor toekomstige generaties. Het Nationaal Archief beschikt over
de juiste klimatologische voorzieningen om de originele documenten te kunnen bewaren
én tonen.

Het Nationaal Archief trekt de laatste jaren steeds meer bezoekers naar tentoonstellingen
en heeft meerdere nominaties en museumprijzen op zijn naam staan. Met de educatieve
tentoonstelling Wie ben ik wie was jij was het archief een van de twee finalisten van de Museumeducatie Prijs 2019. Vanaf
september 2021 is de verwachting dat jaarlijks 90.000 scholieren het archief zullen
bezoeken, door een samenwerkingsproject met ProDemos. Het Nationaal Archief is onderdeel
van het netwerk van Canonmusea en zal in dat verband nog meer iconische archiefstukken
uit onze geschiedenis tentoonstellen. Ik zie echter kansen om nog méér bezoekers de
weg naar het Nationaal Archief te helpen vinden. Hiervoor ga ik de komende tijd, met
Nationaal Archief, maatregelen voor uitwerken.

Daarnaast wil ik nagaan hoe replica’s van de documenten op andere locaties tentoongesteld
kunnen worden. Ik ga onder andere samen met het Nationaal Archief en de Tweede Kamer
verkennen hoe tijdens de verbouwing en in de nieuwbouw van de Tweede Kamer een plek
gecreëerd kan worden voor het tentoonstellen van de documenten. Gedurende de verbouwing
van het Binnenhof bevindt de tijdelijke locatie van de Tweede Kamer zich overigens
op 300 meter van het Nationaal Archief.

Maatregelen korte termijn

Om zo snel mogelijk een breed publiek kennis te laten maken met de documenten zet
ik op de korte termijn de volgende stappen. In de zomer van 2020 opent bij het Nationaal
Archief een nieuwe vaste opstelling over de geboortepapieren van Nederland. Deze opstelling
is zeven dagen in de week gratis te bezoeken. Hierin zullen in ieder geval het Plakkaat
van Verlatinge, de Unie van Utrecht en de Apologie van Willem van Oranje te zien zijn.
Met het Koninklijk Huisarchief is besproken dat de Apologie in tijdelijke bruikleen
gegeven kan worden aan het Nationaal Archief. Tijdens het WGO van 18 november jl.
vroeg de heer El Yassini om alle geboortepapieren tentoon te stellen, hij noemde bijvoorbeeld ook de Vrede van Munster.
In overleg met het Nationaal Archief bekijk ik welke documenten er in de nieuwe vaste
opstelling te zien zullen zijn.

Met alleen het tonen van de documenten zijn we er niet. Door in de nieuwe vaste opstelling
het verhaal en de context ervan toe te voegen, kunnen de documenten nog aan waarde
winnen. Dit moet op een manier gebeuren waardoor het voor jong en oud te begrijpen
is. Aan de vaste opstelling van de geboortepapieren wordt publieksprogrammering gekoppeld,
met een educatieprogramma en lespakketten voor scholen, rondleidingen en ruimte voor
debat. De presentatie wordt ook online zichtbaar. Aan de nieuwe vaste opstelling wordt
een communicatiecampagne gekoppeld. Door deze campagne krijgen zowel de geboortepapieren
zelf als het Nationaal Archief als plek waar deze te zien zijn, meer bekendheid. In
aanloop naar de nieuwe vaste opstelling is vanaf begin volgend jaar een tijdelijke
tentoonstelling rondom het Plakkaat van Verlatinge en de Unie van Utrecht te zien.

In de Tweede Kamer liggen momenteel replica’s van het Plakkaat van Verlatinge en de
Unie van Utrecht. Met de Tweede Kamer en het Koninklijk Huisarchief is afgesproken
dat een replica van de Apologie van Willem van Oranje aan deze opstelling wordt toegevoegd.
De drie replica’s worden voorzien van tekst en toelichting. Dit is begin 2020 gereed.

Tot slot

Met de maatregelen die ik voor de korte termijn neem, zet ik belangrijke eerste stappen
in het toegankelijk maken van de geboortepapieren van Nederland. Ik informeer u voor
de zomer van 2020 over de voortgang en verdere uitwerking van de plannen voor de langere
termijn.

De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap,
I.K. van Engelshoven