Brief regering : Geannoteerde Agenda voor de NAVO Leaders’ Meeting van 3 en 4 december 2019

Nr. 330
BRIEF VAN DE MINISTERS VAN BUITENLANDSE ZAKEN EN VAN DEFENSIE

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 25 november 2019

Hierbij informeren wij u, mede namens de Minister-President, over de agenda van en
de Nederlandse inzet voor de NAVO Leaders» Meeting van 3 en 4 december a.s. De bijeenkomst
vindt plaats in Londen, Verenigd Koninkrijk.

1. Agenda

Op 3 en 4 december a.s. vindt in Londen een bijeenkomst van staatshoofden en regeringsleiders
van de NAVO plaats. Deze Leaders» Meeting valt buiten de reguliere NAVO-cyclus van
de tweejaarlijkse Top op niveau staatshoofden en regeringsleiders. Er is een werksessie
voorzien.

De bijeenkomst is op ministerieel niveau voorbereid door de NAVO Ministers van Defensie
tijdens hun bijeenkomst op 24 en 25 oktober 2019 en door de NAVO Ministers van Buitenlandse
Zaken op 20 november 2019. In deze geannoteerde agenda wordt tevens verslag gedaan
van de uitkomsten van deze laatste NAVO bijeenkomst waar Nederland werd vertegenwoordigd
door de Permanent Vertegenwoordiger bij de NAVO. Dit betreft de volgende onderwerpen:
stand van zaken lastenverdeling; het benoemen van de ruimte als vijfde operationele
domein van de NAVO en het Duits/Franse voorstel voor oprichting van een High Level
Group onder leiding van de secretaris-generaal van de NAVO om nader te bezien hoe
gewerkt kan worden aan de versterking van de politieke dimensie van de NAVO.

Op 4 december vindt de werksessie plaats. In deze sessie staat de lastenverdeling
binnen het bondgenootschap centraal. Tevens zijn er diverse onderwerpen die waarschijnlijk
aan de orde komen, zoals Rusland (inclusief de toekomst van wapenbeheersing), de relatie
met China, nieuwe technologieën en het erkennen van de ruimte als vijfde operationele
domein.

De bijeenkomst is vooral een gelegenheid voor het bondgenootschap om het 70-jarig
bestaan te vieren. Gelet op het aantal dreigingen en uitdagingen waarmee het bondgenootschap
wordt geconfronteerd en de diversiteit daarvan, is dit een gelegenheid om te benadrukken
dat de trans-Atlantische relatie cruciaal is voor vrede en veiligheid op het Europese
continent en daarbuiten. Deze relatie is zowel voor de Verenigde Staten als voor de
rest van de bondgenoten van fundamenteel belang.

Het 70-jarig bestaan nodigt uit tot een moment van reflectie op de strategische richting
van het bondgenootschap. Met het oog hierop stelden bij de recente bijeenkomst van
de NAVO Ministers van Buitenlandse Zaken op 20 november zowel de Duitse Minister van
Buitenlandse Zaken Maas, als de Franse Minister van Buitenlandse Zaken Le Drian voor
om in een High Level Group onder leiding van de secretaris-generaal van de NAVO nader
te bezien hoe gewerkt kan worden aan de versterking van de politieke dimensie van
de NAVO. Nederland ondersteunt dit initiatief.

Omdat dit geen reguliere NAVO-Top is, zal geen besluitvorming plaatsvinden en is er
dus ook geen communiqué. Wel zullen de staatshoofden en regeringsleiders kennisnemen
van de gemaakte voortgang met betrekking tot de besluiten genomen op de Top van Brussel
in 2018. Na afloop van de bijeenkomst gaat een korte politieke verklaring uit.

2. Lastenverdeling

In 2014 hebben de staatshoofden en regeringsleiders zich in Wales gecommitteerd aan
de Wales Defence Investment Pledge (het streven naar het laten groeien van defensie-uitgaven
richting 2 procent van het bbp in 2024, met een investeringsquote van 20 procent)
(Kamerstuk 28 676, nr. 210). Sinds deze pledge is binnen het bondgenootschap de trend van bezuinigingen omgebogen.
Destijds was de veranderende veiligheidsomgeving aanleiding om af te spreken de defensie-uitgaven
te verhogen. Sindsdien is de veiligheidssituatie verder verslechterd en de urgentie
voor naleving van de Wales-afspraken toegenomen, zoals ook geconcludeerd tijdens de
NAVO-top in Brussel vorig jaar. Nederland is en blijft dan ook gecommitteerd aan deze
afspraken. Steeds meer bondgenoten besteden inmiddels 2 procent of meer van hun bbp
aan Defensie (in 2019 staat de teller op 9 bondgenoten) of verwachten de komende jaren
de bbp-norm te zullen halen. Het gaat daarbij niet alleen om de hoogte van die uitgaven
(cash), maar ook om het daarmee invulling geven aan de capaciteitsdoelstellingen (capabilities)
als ook om het leveren van bijdragen aan operaties, missies en activiteiten (contributions).

De afgelopen jaren is de eerste hoofdtaak van Defensie – de bescherming van het eigen
en bondgenootschappelijk grondgebied – steeds belangrijker geworden. Het belang van
de andere twee hoofdtaken is eveneens toegenomen. In het nationaal plan dat eind 2018
aan de NAVO is gestuurd, bevestigde het kabinet dan ook de politieke intentie om structureel
te investeren in een aantal prioritaire capaciteiten, die aansluiten bij de capaciteitendoelstellingen
van de NAVO. Als NAVO moeten we sneller, langer en krachtiger kunnen optreden. Met
de Voorjaarsnota is een start gemaakt met de uitvoering van het nationaal plan, en
daarmee met de capaciteitendoelstellingen van de NAVO (Kamerstuk 35 210 X).

Met het regeerakkoord (Bijlage bij Kamerstuk 34 700, nr. 34) en de Voorjaarsnota zijn de afgelopen tijd belangrijke stappen gezet. Omdat het
extra geld onvoldoende was om alles te kunnen doen, zijn er keuzes gemaakt. Zo is
besloten de beschikbare middelen te investeren in extra F-35’s, ondersteuning van
de special forces, uitbreiding van het cyber- en informatiedomein en personeel. Maar
daarmee is Nederland er nog niet. Onze bondgenoten verwachten meer van ons.

Nederland zal tijdens de Leaders» Meeting verwijzen naar de herijking van de Defensienota,
die voor de zomer van 2020 wordt gepresenteerd. In die Defensienota wordt onder andere
een stapsgewijze groei opgenomen in het kader van de lange lijnen naar de toekomst
om de capaciteitendoelstellingen van de NAVO te realiseren.

Wat betreft contributions levert Nederland een bijdrage aan de Resolute Support missie
in Afghanistan, de NATO Mission in Iraq en de enhanced Forward Presence in Litouwen.
Ook levert Nederland een proportionele bijdrage aan de NATO Response Force en het
NATO Readiness Initiative, waarmee de NAVO in staat wordt gesteld snel te kunnen reageren
op crisissituaties.

De staatshoofden en regeringsleiders zullen met elkaar bespreken hoe de lastenverdeling
binnen het bondgenootschap evenrediger kan. Ter sturing van de discussie op de Leaders»
Meeting heeft secretaris-generaal Stoltenberg een rapport opgesteld over de voortgang
van de implementatie van de Wales-afspraken.

3. Deterrence & Defence – het NATO Readiness Initiative

De verder verslechterende veiligheidssituatie vraagt erom dat de NAVO in staat moet
zijn snel te kunnen reageren. Tijdens de Top in Brussel in 2018 namen de staatshoofden
en regeringsleiders daarom diverse maatregelen, waaronder het NATO Readiness Initiative
(NRI). Dit houdt in dat de NAVO-landen gezamenlijk vanaf 2020 binnen dertig dagen,
dertig gemechaniseerde bataljons, dertig squadrons gevechtsvliegtuigen en dertig oorlogsschepen
naar een artikel-5 situatie of een crisis moet kunnen sturen. Afgesproken is dat eind
2019 de politieke doelstelling om het initiatief te vullen met aangewezen eenheden
moet zijn gerealiseerd. De staatshoofden en regeringsleiders zullen stilstaan bij
de gemaakte voortgang en vooruitkijken naar volgend jaar, wanneer de aangeboden eenheden
moeten worden samengebracht in grotere verbanden.

Nederland draagt proportioneel bij aan het NRI. De door Nederland aangeboden capaciteiten
zijn daarbij niet onttrokken aan reeds bestaande toezeggingen en planningen voor de
snel inzetbare capaciteiten van de NAVO, de enhanced NATO Reponse Force. Voor Nederland
betekent het aanbieden van bijdragen aan het NRI een aanzienlijke uitdaging voor de
krijgsmacht, nu deze nog bezig is met het herstel van de (basis)gereedheid. Dit geldt
ook voor sommige andere landen. Voor Nederland staat transparantie over de (on)mogelijkheden
voorop.

4. Rusland (inclusief wapenbeheersing)

Rusland is de afgelopen jaren voortgegaan met het op grote schaal investeren in zowel
conventionele als nucleaire wapensystemen, waarover Uw Kamer al eerder is geïnformeerd.1 Met name in het Europese deel van Rusland zijn de Russische strijdkrachten daardoor,
zowel kwantitatief als kwalitatief, sterk versterkt. Rusland laat dit o.a. zien in
grootschalige oefeningen in de nabijheid van het NAVO-verdragsgebied, alsook in de inzet in militaire operaties in het buitenland, zoals in Oekraïne
en Syrië. Daarnaast bezigt de Russische regering steeds assertievere retoriek over
de eigen nucleaire slagkracht, en verschaft het beperkte openbaarheid over militaire
oefeningen (waarmee het niet in de geest handelt van internationale afspraken hieromtrent,
zoals neergelegd in het Weens Document).

Bijzonder zorgelijk voor veiligheid en stabiliteit in Europa is de ontwikkeling, productie
en opstelling van de SSC-8, een nieuw Russisch grondgelanceerd kruisvluchtwapen (dat
ook met een nucleaire lading kan worden uitgerust) dat leidde tot het einde van het
INF-verdrag. Nederland kan deze schending eigenstandig bevestigen.2

Het is zaak dat de NAVO komt met een gebalanceerde, proportionele en defensieve reactie
om in een post-INF scenario de bondgenootschappelijke veiligheid blijvend te kunnen
garanderen zonder een destabiliserende wapenwedloop te voeden. De NAVO heeft al een
pakket aan maatregelen aangekondigd – waaronder lucht- en raketafweer, nauwere inlichtingensamenwerking,
realistische oefeningen en het behoud van een geloofwaardige nucleaire afschrikking.
Op de korte tot middellange termijn is binnen dat pakket het versterken van de geloofwaardigheid
van Europese regionale afschrikkingscapaciteit ook noodzakelijk.

Nederland zet zich sinds jaar en dag waar mogelijk in voor conventionele en nucleaire
wapenbeheersing en ontwapening, en ook Europese landen en NAVO-bondgenoten zijn gecommitteerd
aan effectieve wapenbeheersing als veiligheidsinstrument. Zolang Moskou echter alle
transparantie weigert over het nieuwe kruisvluchtwapen, is een effectief wapenbeheersingsverdrag
over zulke systemen weinig waarschijnlijk. Om deze reden is ook het recente idee van
President Poetin van een moratorium op het plaatsen van zulke grondgelanceerde kruisvluchtwapens
niet geloofwaardig. Bovendien valt een dergelijk moratorium technisch vrijwel niet
te verifiëren, en zou Rusland snel zijn raketsystemen weer in positie kunnen brengen
indien het eventueel moratorium wegvalt. Europese landen en NAVO bondgenoten zijn
en blijven bereid tot een nieuw effectief wapenbeheersingsverdrag, maar de huidige
Russische houding beperkt de mogelijkheid daartoe.

In dit licht zet Nederland zich in voor het tegengaan van risico’s en het versterken
van de crisisstabiliteit. Grondgelanceerde kruisvluchtwapens (tot voor kort verboden
onder het INF-verdrag), zijn namelijk gemakkelijk te verplaatsen en moeilijk te detecteren,
met als gevolg een zeer korte reactietijd. Dat voedt nervositeit in Europa over een
«first strike» of een gevaarlijk dreigen daarmee, en vergroot de kans op misverstanden
en ongelukken. Daarom vormt voor Nederland het versterken van crisisstabiliteit een
belangrijk aandachtspunt – bijvoorbeeld door nucleaire risicobeperking, crisismanagement
en strategische communicatie. Om miscommunicatie en misverstanden te voorkomen, blijft
Nederland pleiten binnen de NAVO voor een regelmatige en betekenisvolle dialoog met
Rusland, juist ook als er zorgwekkende ontwikkelingen zijn. Daarbij kunnen zowel de
NAVO Rusland Raad (NRR) als militaire contacten een nuttige rol spelen. Op deze manieren
draagt Nederland bij aan veiligheid, de-escalatie en het tegengaan van een destabiliserende
wapenwedloop in een post-INF Europa, conform ook de motie van het lid Van Ojik (Kamerstuk
28 676, nr. 313).

5. China

China stelt zich in toenemende mate assertief op het wereldtoneel. Dit biedt kansen
en ook uitdagingen. Om implicaties van deze uitdagingen beter te begrijpen gaan bondgenoten
met elkaar de dialoog aan over China. Tegelijkertijd blijven de NAVO en China engageren
op politiek en militair vlak om wederzijds begrip te stimuleren en misverstanden te
voorkomen.

Het kabinet heeft op 15 mei jl. de China-notitie verstuurd3. Hierin staat vermeld dat het kabinet in samenwerking met bondgenoten binnen de NAVO
en EU-lidstaten de militaire ontwikkelingen van China monitort, en dat bedreigingen
op langere termijn worden geadresseerd door het Nederlandse beleid en door de ambitie
ons in te (blijven) bedden in de NAVO en de EU. Nederland is constructief-kritisch
t.a.v. China. Het wil op basis van gedeelde belangen met China samenwerken, met oog
voor ideologische verschillen. Er liggen kansen om met China samen te werken op thema’s
als klimaatverandering en energie, logistiek/transport en wapenbeheersing. Tegelijk
moeten we niet naïef zijn en onszelf goed beschermen tegen veiligheidsrisico’s als
(digitale) spionage, beïnvloeding en economische veiligheid.

6. Nieuwe technologieën

Niet alleen de veiligheidsomgeving waarin de NAVO functioneert is aan verandering
onderhevig. Ook dient de NAVO mee te gaan met technologische ontwikkelingen die van
belang zijn voor de veiligheid van het bondgenootschap. Daarmee wordt beoogd zeker
te stellen dat de NAVO niet achter zal gaan lopen wat betreft technologische capaciteiten,
terwijl mogelijke tegenstanders volop inzetten op verdere technologische innovatie.
Bij de NAVO-bijeenkomst van Ministers van Defensie in juni 2019 is daarom de NAVO
de opdracht gegeven om een «Roadmap on Emerging and Disruptive Technologies» te ontwikkelen.
Met deze Roadmap zet de NAVO in op het begrijpen van nieuwe technologieën en het analyseren
van veiligheidsimplicaties van nieuwe technologieën. De Roadmap is goedgekeurd tijdens
de bijeenkomst van NAVO Ministers van Buitenlandse Zaken op 20 november 2019.

7. De ruimte

In juni van dit jaar hebben de NAVO-Ministers van Defensie uitgangspunten voor een
overkoepelend NAVO-ruimtebeleid goedgekeurd. Een van de thema’s die nader moest worden
uitgewerkt betreft het eventueel benoemen van de ruimte als vijfde operationeel domein
(naast de reeds bestaande domeinen land, zee, lucht en cyber). Tijdens de BZ-ministeriele
hebben Ministers ingestemd met de erkenning van de ruimte als operationeel domein.
Ook Nederland onderkent het belang hiervan. In een wereld waarin de militaire toepassingen
van ruimtevaart steeds belangrijker worden is het belangrijk dat NAVO zich blijft
aanpassen aan

de uitdagingen die dit met zich meebrengt. Evenwel is het vooralsnog niet de bedoeling
dat de NAVO eigenstandige ruimte-capaciteiten ontwikkelt, noch wordt militarisering
van de ruimte nagestreefd.

De Minister van Buitenlandse Zaken,
S.A. Blok

De Minister van Defensie,
A.Th.B. Bijleveld-Schouten