Brief regering : Actieplan Consumentenkeuzes

Nr. 224 BRIEF VAN DE MINISTER VAN FINANCIËN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 28 oktober 2019

Verstandige financiële keuzes zorgen voor weerbare huishoudens. Dat is een van de
speerpunten uit mijn agenda financiële sector. Consumenten hebben echter niet altijd
evenveel tijd, motivatie en parate kennis om financiële keuzes te maken, waardoor
intuïtie en het onbewuste denken kunnen leiden tot suboptimale uitkomsten. Aanbieders
van financiële producten, dienstverleners, belangenorganisaties, toezichthouders en
beleidsmakers op de financiële markten zijn zich hiervan steeds meer bewust. We kunnen
de inzichten in consumentengedrag gebruiken om dienstverlening en keuzeomgevingen
zo in te richten dat we consumenten helpen bij financieel gezond gedrag.

Eind 2018 heb ik de financiële sector, consumentenorganisaties, en kennisinstituten
uitgenodigd om vernieuwende manieren te ontwikkelen om consumentenkeuzes te faciliteren.1 Dit met als doel gezamenlijk te komen tot een Actieplan om nieuwe initiatieven te
stimuleren die financiële consumentenkeuzes simpeler maken. Uitvoering en uitbreiding
van het plan wil ik de komende periode ondersteunen door partijen met elkaar te verbinden,
het delen van kennis onderling te stimuleren en goede initiatieven aan te jagen.

In deze brief licht ik toe waarom ik de toepassing van gedragsinzichten belangrijk
vind, welke partijen op de uitnodiging zijn ingegaan en wat de vervolgstappen zijn
voor de komende tijd. Daarnaast herhaal ik mijn oproep aan partijen om gezamenlijk
met consumentenkeuzes aan de slag te gaan.2

Weerbaarheid huishoudens vergroten met kennis van gedrag

De gemiddelde Nederlander heeft een veelheid aan financiële producten en maakt regelmatig
keuzes die van invloed zijn op zijn of haar financiële situatie. Zal ik een spaarrekening
openen? Moet ik meer aflossen op mijn hypotheek? Zal ik iets wel of niet op krediet
kopen?3 Wanneer veel of ingewikkelde stappen nodig zijn om een spaarrekening te openen of
de hypotheek af te lossen, dan stellen we dit liever uit. Is krediet de standaardoptie
om een telefoon te kopen, dan volgen we deze optie vaak nagenoeg ondoordacht.

Lange tijd is de heersende opvatting geweest dat wanneer je consumenten van de juiste
informatie voorziet, zij vanzelf passende – rationele – beslissingen nemen. Deze theoretische
opvatting van een rationeel denkende en handelende mens, gaat echter in veel situaties
in de praktijk niet op. Veel vaker zijn consumenten beperkt in tijd, motivatie en
parate kennis, en worden keuzes sneller en meer intuïtief gemaakt. Juist omdat een
beslissing deels intuïtief wordt genomen, heeft de manier waaróp de keuzes gepresenteerd
worden een sterk sturende werking.

De uitdaging ligt allereerst in sterke en brede bewustwording van deze sturende werking
bij partijen in het veld, en daarnaast in het dusdanig vormgeven van de zogenoemde
keuzeomgeving dat dit een consument in het maken van een minder intuïtief en meer
weloverwogen keuze goed ondersteunt. Denk aan het makkelijk en aantrekkelijk maken
om een spaarrekening te openen of de hypotheek af te lossen. En kredieten die niet
als standaardoptie worden aangeboden. Advies en passende voorlichting met handelingsperspectief
dat zichtbaar en beschikbaar is, op het moment dat consumenten bepaalde keuzes moeten
maken. Financiële ondernemingen, consumentenorganisaties, financieel adviseurs en
vergelijkingssites spelen hierbij een cruciale rol.

Actieplan Consumentenkeuzes: deelnemende partijen en hun initiatieven

Kennis op het gebied van keuzegedrag ontwikkelt zich snel. Zowel private ondernemingen
als de kennisinstituten zoeken naar manieren om de keuzeomgeving voor consumenten
beter te maken. Met het Actieplan wil ik bijdragen aan snelle kennisdeling en vernieuwing
verder aanjagen. Ik ben dan ook zeer verheugd dat veel verschillende partijen op mijn
oproep in 2018 hebben gereageerd en dat deze partijen inmiddels de moeite hebben genomen
elkaar mee te nemen in de door hen gezette en nog te zetten stappen om verstandige
consumentenkeuzes te ondersteunen. De initiatieven zijn belangrijk voor de weerbaarheid
van consumenten, en ook van belang voor het vertrouwen in de financiële sector op
de lange termijn.

De volgende partijen nemen op dit moment al deel aan het Actieplan Consumentenkeuzes:

Partij(en)

Initiatief

Consumentenkeuze

Rabobank;

Universiteit Utrecht;

Stichting Behavioural Insights

Ontwikkelen van een lifetime consumption model en bijbehorende digital savings planner; veldexperiment waarin verschillende interventies worden getest om mensen dichter
bij hun optimale spaargedrag te krijgen.

Sparen faciliteren door inzicht in het verschil tussen optimaal en werkelijk spaargedrag

Verbond van verzekeraars; De Gedragsstudio; Universiteit van Amsterdam; Nibud

Kwetsbare klanten met problematische schulden vroeg signaleren, en middels veldexperimenten
onderzoeken hoe het communicatieproces beter kan zodat klanten eerder de gewenste
actie ondernemen

Consumenten helpen om te gaan met betaalachterstanden en andere schulden

Gezamenlijke banken in opdracht van NVB

Campagne aflossingsblij; een onderzoek naar waarom klanten die intenties uitspreken
om maatregelen te treffen om mogelijke problemen met de aflossingsvrije hypotheek
te voorkomen niet tot actie overgaan

Consumenten helpen om op tijd maatregelen te nemen, om mogelijke problemen met de
aflossingsvrije hypotheek in de toekomst te voorkomen

Vereniging Eigen Huis; Nibud; Universiteit van Leiden

Experimenteren met verschillende communicatieboodschappen in e-mails om klanten met
aflossingsvrije hypotheken te benaderen en te activeren

Consumenten helpen om gewenste aanpassingen aan de aflossingsvrije hypotheek te laten
doorvoeren

Vereniging van Financierings-ondernemingen in Nederland; De Gedragsstudio; Universiteit
van Amsterdam

Onderzoek naar betere bescherming van klanten van doorlopende consumptieve kredieten
om indien nodig passende betaalregelingen te kunnen treffen; veldexperimenten met
verschillende communicatiemiddelen en -boodschappen

Consumenten activeren om persoonlijke informatie te verstrekken ten behoeve van het
voorkomen van toekomstige betaalproblemen

Prospectlabs MoneyCoach (Think Forward Initiative)

Ontwikkelen van de app MoneyCoach met een veldexperiment waarin verschillende type berichten worden getest

Consumenten helpen om spaardoelen te bereiken en te budgetteren

Universiteit Leiden; Hogeschool van Amsterdam (Think Forward Initiative)

Verkennend onderzoek om te bepalen hoe we mensen met (toekomstige) financiële problemen
in beweging krijgen en hulp kunnen laten zoeken.

Consumenten eerder oplossingen aanreiken als er een risico op problematische schulden
is

Vereniging van Effectenbezitters; Radboud Universiteit

Verkennend experimenteel onderzoek naar gebruik van informatie over duurzame beleggingen

Consumenten kunnen beter bepalen wat duurzame beleggingen zijn

Rabobank; Universiteit Maastricht

Onderzoek, waaronder experimenten, om de invloed van eerdere ervaringen op beleggingsbeslissingen
beter te begrijpen en systematisch suboptimale beslissingen te beperken.

Consumenten helpen om betere beleggingsbeslissingen te nemen

Volksbank; Behavior Change Group; Natuur en Milieu

Onderzoeken welke psychologische factoren een rol spelen bij het treffen van duurzame
maatregelen en met gedragsexperimenten communicatie testen op effectiviteit

Consumenten helpen om energiebesparende maatregelen aan de woning te treffen

Centerdata; Nibud; Universiteit van Amsterdam; Ministerie van Financiën

Bepalen van de invloed van tools op basis van de maximale leennorm op consumentenkeuzes middels experimenten

Consumenten kunnen zonder sturing de gewenste hoogte van de hypotheek bepalen

Een aantal partijen ontwikkelden onafhankelijk van deze uitnodiging al mooie initiatieven
ten behoeve van consumenten en hun financiële welzijn. Bijzonder in dit kader zijn
bijvoorbeeld de Schuldeiserscoalitie – waarin 22 primaire schuldeisers (waaronder
verschillende financiële ondernemingen4) zich ervoor inzetten om probleemschulden te voorkomen en mensen met betalingsachterstanden
zo goed mogelijk te helpen – en het Think Forward Initiative5, een Europees open netwerk dat onderzoek en toepassing van gedragsinzichten aanjaagt
om financieel kwetsbare mensen sterker te maken. Verder is Wijzer in geldzaken vanuit
haar nieuwe koers nauw betrokken bij de activiteiten in het kader van het Actieplan
en vervolgstappen.6

Volgende stappen: stimuleren kennisdeling en vernieuwing

Deelnemers aan het Actieplan Consumentenkeuzes hebben hun plannen nader uitgewerkt,
doelstellingen geformuleerd en toegezegd er het komende jaar mee aan de slag te gaan.
Ik zal mijn uiterste best doen om het werk zoveel mogelijk te faciliteren door partijen
te verbinden waar en wanneer dat nuttig is en kennis te laten uitwisselen waar en
wanneer dat zinvol is. Ook zal ik ervoor zorgdragen dat resultaten in het netwerk
worden gedeeld, zodat er van elkaar kan worden geleerd.

Naast deelnemers aan het Actieplan zijn er meer marktpartijen die klantinteracties
willen verbeteren, meer gedragsexperts met ideeën voor interventies, en meer partijen
die al aan de slag zijn met vernieuwende projecten op het gebied van consumentengedrag.
Zij zijn ook van harte welkom om zich aan te sluiten bij het Actieplan en zo kennis
op te doen, samenwerkingen aan te gaan, en nieuwe initiatieven te ontwikkelen.

De Minister van Financiën,
W.B. Hoekstra