Brief regering : Invulling vierde pijler 'Cultuur'

Nr. 524
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN FINANCIËN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 20 september 2019

Bijna anderhalf jaar geleden deelde ik mijn veranderaanpak voor de Belastingdienst
met uw Kamer.1 Met mijn aanpak «Beheerst vernieuwen» heb ik een andere invulling gegeven aan de
vernieuwingsopgave van de Belastingdienst. In de «Beheerst vernieuwen»- pijlers Personeel,
ICT en Sturing en Beheersing streef ik continu naar een balans tussen verandering
en vernieuwing enerzijds en het waarborgen van de werkprocessen anderzijds.

Tegelijkertijd ben ik mij terdege bewust van de problemen die ik sinds de start van
mijn ambtstermijn ben tegengekomen. Die problemen hebben te maken met de uitvoering
van de taken, maar soms ook met de manier waarop in de organisatie gewerkt wordt en
waarop we communiceren met burgers en bedrijven. Met de eerste drie pijlers van «Beheerst
vernieuwen» ben ik gestart met verbeteringen op de «harde» kant. Nu is het hoog tijd
om de menselijke kant meer aandacht te geven. Investeren in leiderschap en cultuur
is urgent en noodzakelijk. Om die reden heb ik van cultuur een op zichzelf staande
pijler gemaakt binnen mijn aanpak «Beheerst vernieuwen» en heb ik het bestaande cultuurprogramma
van de Belastingdienst geïntensiveerd en met extra acties uitgebreid.

Vierde pijler: «Cultuur»

In deze brief informeer ik u over de invulling van deze pijler. Deze pijler bestaat
uit een stevig en niet vrijblijvend programma. Dat programma is in maart jl. gestart
en is als invulling van deze pijler geïntensiveerd, onder andere door een aantal extra
acties. Als onderdeel hiervan zal een extern onderzoek plaatsvinden. Onderstaand treft
u informatie over het onderzoek en het programma.

Extern onderzoek naar cultuur

Een belangrijk onderdeel van de vierde pijler, is een breed en fundamenteel onderzoek
naar de cultuur binnen de Belastingdienst door een extern onderzoeksbureau, dat ik
uw Kamer heb toegezegd in de voortgangsrapportage van 2 juli jongstleden.

De opdracht aan het externe bureau richt zich op een brede nulmeting, op het onderzoeken
van de huidige en de gewenste cultuur, op adviezen om van de huidige cultuur naar
de gewenste te komen, en op mijlpalen om tussentijds te sturen en te rapporteren op
de voortgang.

Onderwerpen die meegenomen kunnen worden in het onderzoek zijn:

• Onderliggende oorzaken voor het feit dat bepaalde zaken niet snel genoeg naar boven
komen tot de ambtelijke en politieke top (incidenten).

• De menselijke maat binnen de Belastingdienst.

• Resultaat en perverse prikkels.

• Vertrouwen, verbinding en samenwerken (ook tussen Belastingdienst en Kerndepartement).

• Normen en waarden van rechtsstatelijkheid.

• De toereikendheid van het net gestarte programma (zie onder) en mogelijke blinde vlekken.

• Waardering en beeldvorming van de dienst door burgers en bedrijven.

U treft de volledige onderzoeksopdracht voor dit cultuuronderzoek aan in de bijlage2.

De cultuur die ik beoog

Een toekomstbestendige Belastingdienst, die ten dienste staat van de samenleving,
bijdraagt aan een financieel gezond Nederland en bovenal betrouwbaar en betrokken
is. Dat is waaraan ik bouw en blijf bouwen.

Om dat te bereiken beoog ik een cultuur waarin burgers en bedrijven centraal staan.
Met gerichte communicatie naar burgers en bedrijven, die zoveel mogelijk vrijwillig
aan hun verplichtingen voldoen en die tevreden zijn over de manier waarop zij worden
geholpen. Ik wil een Belastingdienst waar heldere en concrete afspraken zorgen voor
goed lopende werkprocessen en resultaten. Waar samenwerken zorgt voor verbinding en
het snel oplossen van problemen. Ik streef ernaar een open en veilig klimaat te creëren
waar medewerkers zich veilig voelen, waar dilemma’s worden besproken en wordt gereflecteerd
op wat beter kan. Een klimaat waar fouten mogen worden gemaakt, die fouten op het
juiste niveau worden gemeld, en nadrukkelijk van fouten wordt geleerd. Ik wil dat
de medewerkers van de Belastingdienst zich verantwoordelijk, geloofwaardig en zorgvuldig
opstellen – zowel binnen de organisatie als in de communicatie met burgers en bedrijven.
Moreel leiderschap en rechtstatelijk handelen zijn daarbij de standaard. En ten slotte
vraag ik van elke leidinggevende en medewerker het besef dat veranderen bij jezelf
begint.

Het programma – uitgangspunten van de aanpak

Om bovengenoemde cultuur te ontwikkelen intensiveer ik het programma Leiderschap en
Cultuur. Het programma richt zich op alle leidinggevenden en medewerkers van de Belastingdienst.
Omdat medewerkers van de Belastingdienst vakmanschap hoog in het vaandel hebben staan
werkt het programma langs de invalshoek van de dagelijkse werkpraktijk, op alle niveaus
binnen de organisatie. Leiderschap en cultuur gaan immers over onze keuzes en ons
gedrag in ons dagelijks werk.

Ik wil dat het programma wordt gedragen door leidinggevenden en de medewerkers van
de Belastingdienst. Daarom is er naast de centrale concernbrede aanpak ook in elk
organisatie-onderdeel een aanpak gestart die specifiek is toegesneden op het werk
en de taal van dat onderdeel.

Het programma is gebaseerd op uitkomsten van zowel Rijksbrede onderzoeken naar leiderschap
en cultuur als onderzoeken binnen de Belastingdienst. Uw Kamer kan hierbij denken
aan het onderzoek naar publiek leiderschap van de Algemene Bestuursdienst en de Universiteit
van Leiden, het Medewerkersonderzoek Belastingdienst en het onderzoek dat de Belastingdienst
met de Universiteit van Twente heeft gedaan. Ook de adviezen uit het eerder met uw
Kamer gedeelde rapport «Ongeschreven regels» van de Auditdienst Rijk3 worden als extra actie meegenomen in het programma.

We zullen het programma zodra mogelijk ook herijken naar aanleiding van de uitkomsten
van het externe onderzoek naar de cultuur in de Belastingdienst. Het zal aangevuld
en aangepast worden met acties op basis van de adviezen en het aangedragen handelingsperspectief
uit het externe onderzoek.

Naast het externe onderzoek naar de cultuur, onderneem ik nog een actie om de «blik
van buiten» in te richten voor het programma. Ik stel een externe klankbordgroep in
van gezaghebbende deskundigen die de Belastingdienst een spiegel kunnen en zullen
voorhouden gedurende de looptijd van het programma. Na instelling van de klankbordgroep
zal ik uw Kamer daarover informeren.

Het programma op hoofdlijnen

Om tot de benodigde cultuurverandering te komen zet ik acties in op drie terreinen.
De acties bevorderen bewustwording, het gesprek, het ontwikkelen van het gewenste
gedrag en het sturen daarop. Want verandering begint in de basis, door erkenning en
bewustwording, en in een constructieve dialoog.

1. Acties gericht op inspiratie

Medewerkers die weten wat hun bijdrage in het geheel is, werken geïnspireerd. Dat
komt de kwaliteit van het werk en de dienstverlening ten goede. Ook helpt het de motivatie
te versterken om met de verandering mee te bewegen. De Belastingdienstbrede titel
van het programma ziet dan ook toe op de rol van elke leidinggevende en medewerker
in de organisatie: «Wij zijn de Belastingdienst. De Belastingdienst maken we samen. Wat draag jij bij?».

2. Acties gericht op leiderschap

Leidinggevenden vervullen een voorbeeldfunctie in de cultuur. Zij hebben een bepalende
rol doordat zij binnen hun teams of directies kunnen sturen op de gewenste cultuur.
Er is daartoe een kader ontwikkeld met de vereiste leiderschapskwaliteiten die nodig
zijn om te sturen op de gewenste cultuur. Die kwaliteiten zijn: sturen op resultaat
en betekenis, samenwerken, integriteit, initiatief & assertief, leren en experimenteren,
en reflectie.

3. Acties gericht op sturing en structuur

Tot slot moet het gewenste gedrag van de leidinggevende en medewerker in het personeelsbeleid
overal terugkomen, zoals bijvoorbeeld werving en selectie. Juist door de grote instroom
van nieuwe medewerkers kunnen we de cultuurverandering versterken en versnellen door
hun frisse en nieuwe blik.

Hoe verder

Het voornemen is om het onderzoek in het 4e kwartaal van 2019 te laten starten, met de oplevering van het rapport in het 1e kwartaal 2020.

In de voorgangsrapportages Jaarplan Belastingdienst zal ik ook over de vierde pijler
rapporteren aan uw Kamer.

Ten slotte

Ik realiseer mij dat cultuurverandering niet over één nacht ijs gaat; het is een uitdagend
meerjarenproces dat constante aandacht nodig heeft. Van medewerkers, leidinggevenden
en mijzelf. Ik ga graag met uw Kamer in gesprek over de door mij voorgestelde invulling
van de pijler Cultuur.

De Staatssecretaris van Financiën,
M. Snel