Brief regering : Verantwoord opdrachtgeverschap

Nr. 343 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 1 april 2019

Er zijn veel werksituaties waarbij de opdrachtgever van het werk grote invloed heeft
op het gezond en veilig kunnen werken. Dat is bijvoorbeeld zo als het werk wordt uitgevoerd
op de locatie van een opdrachtgever of met arbeidsmiddelen van de opdrachtgever. In
die situaties heeft een opdrachtgever, gelijk als een werkgever, een rol en verantwoordelijkheid
voor gezond en veilig werken.

Er is de afgelopen jaren ingezet op het creëren van bewustwording en het faciliteren
van opdrachtgevers bij het nemen van hun verantwoordelijkheid. Verder is een onderzoek
gestart om de ontwikkeling te monitoren. Het onderhavige monitoronderzoek is het tweede
in rij1. De uitkomsten geven een representatief beeld over de rol van opdrachtgevers volgens
opdrachtnemers in de sectoren thuiszorg, bouw, metaal en chemie; sectoren waarin veel
werk wordt uitbesteed. De algemene conclusie van de onderzoekers is dat het wat betreft
verantwoord opdrachtgeverschap er redelijk goed voorstaat. Eveneens stuur ik u het
onderzoek over opdrachtgeverschap van gemeenten rondom de Wet maatschappelijke ondersteuning
(WMO 2015)2 dat eerder door Inspectie SZW is uitgevoerd.

Monitor Verantwoord opdrachtgeverschap gezond en veilig werken

Het monitoronderzoek heeft als hoofdvraag «wat is de huidige stand van zaken rondom
verantwoord opdrachtgeverschap in Nederland, en welke ontwikkelingen zijn er doorgemaakt
in de beleving/associatie van dit begrip in de afgelopen twee jaar?». Verantwoord
opdrachtgeverschap is daarbij gedefinieerd als een opdrachtgever-opdrachtnemerrelatie
waarin expliciet oog is voor gezond en veilig werken bij het aanbesteden en uitvoeren
van de opdracht en waarbij maatregelen worden genomen om gezond en veilig werken te
waarborgen. Om antwoord te kunnen geven op de hoofdvraag heeft TNO, in vervolg op
een eerste meting in 20163, een enquête uitgevoerd bij opdrachtnemers en opdrachtgevers in de sectoren bouw,
chemie, metaal en thuiszorg. Deze sectoren zijn gekozen vanwege de hoge mate van uitbesteed
werk en aansluitend op de meting van 2016. Nieuw in 2018 is een enquête-onderzoek
onder 283 opdrachtgevers. Vanwege de kleine aantallen is het onderzoek onder opdrachtgevers
niet representatief maar wel indicatief.

Resultaten

In 2018 bleek 40% van de opdrachtnemers bekend met verantwoord opdrachtgeverschap.
Het beeld daarvan bestaat voornamelijk uit een opdrachtgever die maatregelen neemt
om gezond, veilig en duurzaam werken mogelijk te maken en die aandacht heeft voor
tijdsdruk en planning.

Ten opzichte van 2016 is dit beeld stabiel. Er is wel meer structureel overleg over
gezond en veilig werken (een stijging van 14% in 2016 naar 23% in 2018). Echter, in
de thuiszorg rapporteren opdrachtnemers significant vaker dat verantwoord opdrachtgeverschap
nog geen gespreksonderwerp is. Dit beeld wordt bevestigd in het onderzoek over opdrachtgeverschap
van gemeenten rondom de Wmo dat eerder door Inspectie SZW is uitgevoerd. Wel is men
in de thuiszorg positiever over mogelijkheden om afspraken rondom veilig en gezond
werk vast te leggen in een contract. De implementatie van het Besluit reële prijs
Wmo uit 20174 zal eraan bijdragen dat opdrachtgever en opdrachtnemer structureler met elkaar in
gesprek zijn.

Verder blijkt dat 4 op de 5 opdrachtnemers aangeven dat hun opdrachtgevers ten minste
één of meerdere acties onderneemt op het gebied van verantwoord opdrachtgeverschap.
In de diverse fasen van een opdracht (ontwerp, uitvoering en evaluatie) bestaat een
gemêleerd beeld. In de ontwerpfase van een opdracht is het percentage opdrachtnemers
dat volledige inspraak heeft, toegenomen (gerapporteerd door 16% in 2018 ten opzichte
van 12% in 2016). Toch heeft 27% nog geen enkele invloed in de ontwerpfase. In de
uitvoeringsfase van een opdracht blijkt de betrokkenheid van opdrachtgevers ongeveer
gelijk gebleven Een belangrijk aandachtspunt is dat zzp’ers en kleine bedrijven op
bijna alle punten slechter scoren dan grote(-re) opdrachtnemers. In kleine bedrijven
is minder sprake van kennis en acties op het gebied van verantwoord opdrachtgeverschap.
Verantwoord opdrachtgeverschap is als begrip ook minder bekend bij kleine bedrijven
en zzp’ers, in vergelijking met grotere vestigingen. Daarnaast heeft deze groep over
de gehele loop van een project minder inspraak in hun samenwerkingen met opdrachtgevers.

Beleidsreactie

Het onderzoek bevestigt dat belangrijke randvoorwaarden als inspraak in de ontwerpfase
van een opdracht, genoeg tijd en budget, veilig materiaal en de juiste opleiding om
het werk goed uit te kunnen voeren, in alle sectoren essentieel zijn en blijven. Er
is een lichte verbetering waarneembaar ten opzichte van de vorige meting. Tegelijk
is duidelijk dat er nog stappen gezet moeten worden. De Arbowetgeving gaat op dit
moment in belangrijke mate uit van arbeid in een vaste werkgever-werknemer relatie.
Gelet op de snel veranderende arbeidsrelaties is de vraag of dit naar de toekomst
toe voldoende borging blijft bieden voor gezond en veilig werken. De SER is daarom
in oktober 20175 gevraagd om een verkenning te doen naar de gevolgen van de veranderende arbeidsrelaties
en de veranderingen op de arbeidsmarkt voor het gezond en veilig werken en de borging
daarvan. Ik verwacht dit jaar een reactie van de SER en deze zal ik met een kabinetsreactie
aan uw Kamer sturen. Daarnaast wordt in 2020 een beleidsdoorlichting uitgevoerd op
artikel 1 uit de SZW-begroting. Beide trajecten geven belangrijke input voor de beoordeling
of, en zo ja welke, aanpassingen nodig zijn voor een adequaat en toekomstbestendig
stelsel voor gezond en veilig werken. Ik betrek de resultaten van onderhavig monitoronderzoek
daar eveneens bij.

Om het verantwoord opdrachtgeverschap op korte termijn te stimuleren en verder te
ondersteunen, betrek ik de resultaten van dit onderzoek in mijn overleggen met stakeholders.
Onlangs is het programma Eerlijk, Gezond en Veilig Werken gestart met als doel bij
te dragen aan een betere naleving van de regels via preventie en bewustwording. Met
dit programma wil ik het eigen initiatief in sectoren, brancheorganisaties en bedrijven
bevorderen om vanuit goed werkgeverschap en verantwoord opdrachtgeverschap te werken
aan eerlijk, gezond en veilig werk. De resultaten over de thuiszorg en de rapportage
van Inspectie SZW zal ik onder de aandacht brengen bij gemeenten. Ook Inspectie SZW
zet in 2019 met de programma’s Zorg, Industriële arbeid en Bouw in op het stimuleren
van verantwoord opdrachtgeverschap. Veilig en gezond werken moet daarbij in alle fasen
van het zorg- of bouwproces aandacht krijgen.

Tot slot ben ik voornemens om in 2020 een vervolgmeting van het onderzoek te doen
om daarmee vinger aan de pols te houden.

De Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, T. van Ark