Brief regering : Casussen fraude en witwassen

Nr. 38 BRIEF VAN DE MINISTER VAN FINANCIËN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 26 maart 2019

Tijdens de regeling van werkzaamheden in uw Kamer op 5 maart 2019 is verzocht om een
brief over een aantal recente casussen gerelateerd aan corruptie en witwassen (de
zaak Odebrecht, Troika Laundromat en het boek Moneyland) (Handelingen II 2018/19,
nr. 58, item 27). Met deze brief kom ik, mede namens de Minister van Justitie en Veiligheid, tegemoet
aan dit verzoek van uw Kamer. De recente casussen laten zien dat banken onvoldoende
hun verantwoordelijkheden hebben genomen om witwassen te voorkomen. Het is daarom
allereerst zaak dat banken hun verplichtingen om hun klanten te kennen, transacties
te monitoren en ongebruikelijke transacties te melden bij de FIU voor al hun klanten
adequaat uitvoeren. DNB houdt hier toezicht op en zet waar nodig haar handhavingsinstrumentarium
in. Om de vinger aan de pols te houden heb ik DNB gevraagd jaarlijks in de zbo-verantwoording
uitgebreid te rapporteren over de vervulling van de poortwachtersfunctie door banken
en over het toezicht dat door DNB daarop uitgeoefend wordt.

Het kabinet komt voor de zomer met een plan van aanpak om te zorgen dat financiële
instellingen, en in het bijzonder banken, hun poortwachtersrol verbeteren. Belangrijke
trajecten daarin zijn het vergroten en effectiever maken van samenwerking en informatiedeling,
het in beeld brengen van de uiteindelijk belanghebbenden en het versterken van Europees
toezicht op financiële instellingen. Na een uiteenzetting van de casussen ga ik nader
in op deze trajecten.

Recente casussen

De FIOD doet onder leiding van het Openbaar Ministerie strafrechtelijk onderzoek naar
steekpenningen die betaald zijn door het Braziliaanse conglomeraat Odebrecht SA. Het
vermoeden is dat Nederlandse vennootschappen op grote schaal het betalen van steekpenningen
hebben gefaciliteerd. Het gaat om minimaal 100 miljoen euro die op deze manier door
het Nederlandse financiële stelsel is gestroomd. De steekpenningen waren vermoedelijk
uiteindelijk bestemd voor buitenlandse ambtenaren en politieke partijen. Het onderzoek
is gestart nadat een bank ongebruikelijke transacties had gemeld bij de Financial
Intelligence Unit-Nederland (FIU-Nederland). Ook vanuit de Belastingdienst kwamen
signalen over de opgezette structuren. Dit onderzoek vloeit voort uit het Braziliaanse
«Car Wash-onderzoek» naar grootschalige corruptie en wordt uitgevoerd door het Anti
Corruptie Centrum (ACC). Het ACC is een onderdeel van de FIOD en werkt nauw samen
met andere organisaties zoals de FIU-Nederland, de Rijksrecherche en het Openbaar
Ministerie. Omdat er in de casus Odebrecht sprake is van een lopend strafrechtelijk
onderzoek kan ik daar geen verdere mededelingen over doen.

Op 4 maart jl. berichtten verschillende media over de inmiddels verkochte Russische
Troika Bank die tientallen anonieme bedrijven koppelde in belastingparadijzen aan
twee inmiddels niet meer opererende banken in Litouwen. Volgens de berichtgeving kwamen
op deze wijze miljarden gelden van dubieuze herkomst Europa en de VS binnen. In totaal
zou er bijna een miljard euro vanuit de Litouwse banken bij in Nederland opererende
banken terecht zijn gekomen. Het grootste deel daarvan eindigt op rekeningen van Amsterdam
Trade Bank (ATB) en GarantiBank. ATB is onderdeel van de Russische Alfa-Bank. GarantiBank
is een dochter van de Turkse GarantiBank. Ook ING, ABN AMRO en de Rabobank zijn in
dit verband genoemd. Het Openbaar Ministerie en de FIOD hebben aangegeven de door
de media aan het licht gebrachte zaken te bestuderen op aanknopingspunten voor een
strafrechtelijk onderzoek.

Uw Kamer heeft ook gevraagd het boek Moneyland, van Oliver Bullough te betrekken in
deze brief. Dit boek behandelt in brede zin internationale praktijken van belastingontwijking,
fraude, witwassen en verhulling van door misdaad verkregen vermogen. Het boek laat
zien dat corruptie in stand kan blijven doordat vermogen in ondoorzichtige juridische
structuren over de wereld verplaatst wordt. In een interview met NRC op 8 maart jl.
geeft de auteur aan dat transparantie over wie wat bezit in Europa een belangrijke
maatregel zou zijn.

Aanpak nationaal, Europees en mondiaal

Het kabinet zet in verschillende trajecten in op effectiever tegengaan van witwassen.
Het vergroten van de transparantie rond wie achter juridische entiteiten schuilgaat
(zoals rond de Troika Laundromat aan de orde is), is een van de speerpunten van dit
kabinet in de aanpak van witwassen en de onderliggende delicten waaronder corruptie
en belastingontduiking. In dat verband is het register van uiteindelijk belanghebbenden
van vennootschappen en andere juridische entiteiten van belang. Vanaf 10 januari 2020
moet elke lidstaat binnen de Europese Unie voor de in diens lidstaat opgerichte vennootschappen
en andere juridische entiteiten een openbaar register bijhouden van uiteindelijk belanghebbenden.
Dit levert een bijdrage aan het voorkomen van het gebruik van het financiële stelsel
voor witwassen en terrorismefinanciering, zoals ook de auteur van Moneyland benoemt.
Het wetsvoorstel dat het Nederlandse register regelt wordt zeer binnenkort bij uw
Kamer ingediend.

Omdat veel partijen die een rol spelen bij het voorkomen en opsporen van witwassen
een deel van de puzzel in handen hebben, is samenwerking en informatiedeling van groot
belang. Ter implementatie van de wijziging van de vierde anti-witwasrichtlijn regelt
het kabinet ten eerste meer mogelijkheden voor publieke partijen om informatie uit
te wisselen. Het gaat zowel om informatiedeling tussen integriteitstoezichthouders
en prudentiële toezichthouders, als om informatie-uitwisseling tussen integriteitstoezichthouders
en onder meer opsporingsinstanties. Het wetsvoorstel hiertoe wordt naar verwachting
voor de zomer bij uw Kamer ingediend.

Verder kan de voorgenomen Wet gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden een grondslag
bieden voor meer structurele vormen van gezamenlijke gegevensverwerking ten behoeve
van de bestrijding van witwassen. Over dat wetsvoorstel heeft de Autoriteit persoonsgegevens
(AP) begin januari advies uitgebracht. Naar aanleiding van dat advies is het wetsvoorstel
aangepast. Zoals met de AP is afgesproken is dat aangepaste voorstel eind februari
opnieuw aan haar voorgelegd. De AP zal haar tweede advies naar verwachting binnenkort
uitbrengen. Mijn ambtgenoot van Justitie en Veiligheid streeft ernaar het voorstel
daarna snel aan de afdeling Advisering van Raad van State te kunnen voorleggen.

Daarnaast heb ik in mijn agenda voor de financiële sector aangekondigd dat ik samen
met de sector, DNB en de AFM onderzoek doe naar de mogelijkheden voor informatiedeling
om de uitvoering van het cliëntenonderzoek door financiële instellingen effectiever
te maken. Het gaat om informatiedeling tussen publieke en private partijen en om uitwisseling
tussen private partijen onderling. Ik zal daarbij ook breder kijken naar mogelijkheden
om het systeem als geheel effectiever te maken. Ik denk daarbij zowel aan het cliëntenonderzoek
door instellingen, als aan het monitoren van transacties. Voor de zomer informeer
ik uw Kamer over de resultaten van dit onderzoek.

Tegelijkertijd onderstrepen de recente casussen dat we op Europees en mondiaal niveau
samen stappen moeten zetten. Ik zet mij tijdens Europese en mondiale bijeenkomsten
en in gesprekken met mijn collega ministers actief in voor verbeteringen. Zo heb ik
mij in Europees verband hard gemaakt voor het uitvoeren van een post-mortem review
naar de eerdere witwaszaken waarbij Europese banken betrokken waren. Deze post-mortem
review heeft als doel om te identificeren welke factoren daaraan hebben bijgedragen,
zodat mogelijke aanvullende acties op de midden en lange termijn kunnen worden bepaald.
Deze analyse wordt in september 2019 verwacht. Ik zal mij er voor inzetten dat de
uitkomsten van deze analyse zoveel als mogelijk openbaar worden gemaakt.

Aan de hand van de resultaten van het eerder genoemde onderzoek zal ik een verdere
Europese inzet bepalen. Ik denk dan ten eerste in Europees verband aan meer mogelijkheden
voor informatie-uitwisseling. Ten tweede zet ik in op toezicht op witwassen op Europees
niveau. Omdat de geldstromen die betrokken zijn bij witwassen de grenzen van de lidstaten
overschrijden, moet geborgd zijn dat er goed toezicht is op deze grensoverschrijdende
stromen. De prominentere rol en de uitgebreide capaciteit die de European Banking
Authority krijgt voor het toezicht op financiële instellingen op het terrein van witwassen,
is een belangrijke verbetering. We moeten op termijn verder gaan om op Europees niveau
te borgen dat het toezicht in de hele Unie van hoge kwaliteit is. Het is niet wenselijk
dat er grote verschillen bestaan binnen Europa in de mate waarin lidstaten het gebruik
van het financiële stelsel voor witwassen en de financiering van terrorisme weten
te voorkomen. Dit pleit voor een geharmoniseerde aanpak binnen Europa. Ik werk samen
met DNB en de AFM aan een Nederlandse inzet op dit punt voor langere termijn en zal
uw Kamer daar voor de zomer over informeren. Vervolgens zal ik mijn Europese collega’s
en de nieuwe Commissie hierover actief benaderen.

Ook mondiaal zet Nederland in op het tegengaan van witwassen. In de Financial Action
Task Force speelt Nederland een actieve rol bij het opstellen en aanscherpen van internationale
standaarden. In lijn met deze standaarden doet Nederland doorlopend onderzoek naar
de effectiviteit van het nationale beleid dat gericht is op het voorkomen en bestrijden
van witwassen. Op dit moment werk ik samen met de Minister van Justitie en Veiligheid
aan een integrale beleidsreactie op enkele onderzoeken die zijn gericht op het op
effectieve en risicogebaseerde wijze tegengaan van witwassen.1 Ik informeer uw Kamer hierover in een aantal weken.

Tot slot

Het borgen van de integriteit van ons financiële stelsel vergt constante aandacht.
Daarvoor zijn financiële instellingen primair zelf verantwoordelijk. Zij moeten investeren
in hun personeel en systemen. Toezichthouder DNB, in samenwerking met FIOD en OM waar
het gaat om de strafrechtelijke aanpak, moet zorgen dat de aandacht hiervoor niet
verslapt. Het kabinet komt voor de zomer met een plan van aanpak om witwassen nationaal,
Europees en mondiaal effectiever tegen te gaan.

Mede namens de Minister van Justitie en Veiligheid,

De Minister van Financiën,
W.B. Hoekstra