Brief regering : Ouderbetrokkenheid en reactie op evaluatie van de landelijke ouderorganisatie Ouders & Onderwijs

Nr. 158 BRIEF VAN DE MINISTER VOOR BASIS- EN VOORTGEZET ONDERWIJS EN MEDIA

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 31 januari 2019

Versterking van de samenwerking tussen school en ouders is voor het kabinet een belangrijk
aandachtspunt. 1 In deze brief ga ik in op het thema ouderbetrokkenheid en reageer ik op de evaluatie
van de landelijke ouderorganisatie Ouders & Onderwijs, die ik uw Kamer op 9 februari
2018 heb aangeboden.2 De vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft mij verzocht om een
reactie op de brief van de Balans en anderen met betrekking tot de evaluatie van Ouders
& Onderwijs.3 Met deze brief voldoe ik tevens aan dat verzoek.

Scholen en ouders hebben een gezamenlijk belang: ze willen optimale omstandigheden
creëren voor de ontwikkeling en het leren van kinderen. Een goede relatie tussen de
school en de ouders kan helpen om kinderen onderwijs te bieden dat aansluit op hun
talenten en leerbehoeften. De betrokkenheid van ouders bij de school van hun kinderen
is geen doel op zich, maar een middel om leerlingen een goede schoolloopbaan te bieden
als voorbereiding op hun verdere leven. Het betrekken van ouders staat bij de meeste
scholen in het funderend onderwijs dan ook hoog op de agenda. Het is echter niet altijd
gemakkelijk om ouders te bereiken en op een goede manier te betrekken. De betrokkenheid
van ouders is een groot goed, maar kan soms ook leiden tot een verhoogde werkdruk
op de school. Ouders van hun kant kunnen het gevoel hebben dat de school veel van
hen verwacht zonder er rekening mee te houden dat ouders dikwijls werken. Het is voor
kinderen, ouders en scholen van belang om de juiste balans te vinden. Mijn inzet is
om het partnerschap tussen scholen en ouders te versterken, samen met Ouders & Onderwijs
en de sectorraden.

De relatie tussen ouders en school

De betrokkenheid van ouders bij het onderwijs is geen nieuw thema.4 Door de jaren heen is niet alleen veel onderzoek gedaan, maar ook expertise opgebouwd.
Het is een gegeven dat betrokken ouders een extra bijdrage leveren aan de ontwikkeling
van hun kinderen op school. Onderwijsondersteunend gedrag van ouders – bijvoorbeeld
voorlezen, helpen bij het huiswerk, praten over het belang van school en het voeren
van een gesprek met de leerkracht van het kind – beïnvloedt de schoolloopbaan van
het kind positief. Daarom is het een punt van zorg dat niet alle ouders even goed
in staat zijn om hun kind op deze manier te ondersteunen.

Het bevorderen van ouderbetrokkenheid is een van de aandachtsgebieden binnen de regionale
aanpak van de Gelijke Kansen Alliantie.5 Ook bij de voorschoolse educatie wordt grote waarde gehecht aan het betrekken van
de ouders. Sommige scholen werken met een of meer oudercontactpersonen. Zij zijn het
eerste aanspreekpunt voor ouders met een vraag of een probleem. Meestal zijn het vrijwilligers.
Maar er zijn ook scholen die de betreffende ouder gedurende een of enkele dagdelen
per week in dienst nemen. Zo’n contactpersoon kan het team en de ouders «ontzorgen»
en ouders het gevoel geven dat zij beter gehoord worden.

Ouderparticipatie en medezeggenschap

Een andere vorm van betrokkenheid van ouders bij het onderwijs heeft te maken met
hun actieve bijdrage aan de school. Deze ouderparticipatie kent een informele kant
− kort gezegd: het bieden van praktische hulp op een school – en een formele, die
betrekking heeft op de mogelijkheid voor ouders om deel te nemen aan bijvoorbeeld
de medezeggenschapsraad of het schoolbestuur.6 De formele ouderparticipatie is wettelijk verankerd in de Wet medezeggenschap op
scholen (WMS) en is een belangrijke pijler in ons onderwijsbestel.

Het kabinet heeft de afgelopen jaren geïnvesteerd in de medezeggenschap op scholen
met het project Versterking medezeggenschap. Ook is sinds 1 januari 2018 de positie
van ouders bij sluiting of fusie van een school versterkt. In het Regeerakkoord is
het voornemen opgenomen om de medezeggenschapsraad instemmingsrecht te geven op de
hoofdlijnen van de begroting. Over de uitwerking van dit voornemen wordt uw Kamer
separaat geïnformeerd.

Scholen investeren over het algemeen in heldere communicatie met ouders. Ook een website
als www.scholenopdekaart.nl kan behulpzaam zijn voor ouders die een school willen kiezen of meer willen weten
over het onderwijs op een school. De beschikbaarheid van meer (digitale) informatie
kan ouders helpen om betrokken te zijn bij de school en het onderwijs van hun kinderen.
Ik hecht eraan dat niet alleen scholen en schoolbesturen, maar ook de overheid en
andere organisaties zich ervoor inspannen om ouders goed te informeren over ontwikkelingen
in en rond het onderwijs.

Partnerschap tussen school en ouders

Een goede relatie tussen de school, de ouders en het kind is van groot belang. Het
is essentieel dat scholen en ouders van meet af aan weten wat zij van elkaar kunnen
verwachten en dat zij elkaar, vanuit hun gedeelde verantwoordelijkheid voor het kind,
tijdig weten te vinden. De basis van dit «partnerschap» tussen ouders en scholen is
wederzijds vertrouwen en begrip.

Er zijn echter schoolleiders en leraren die aangeven een toenemende druk te ervaren
van ouders die bij de school aankloppen met kwesties die vooral te maken hebben met
het welbevinden en de schoolprestaties van hun eigen kind. Dit gedrag van ouders draagt
bij aan het gevoel dat de school-oudercontacten leiden tot meer werkdruk en dat ouders
soms weinig oog hebben voor de school als (leer)gemeenschap. Anderzijds kan ook te
weinig ondersteuning voor het kind thuis ervoor zorgen dat kinderen een minder goede
start kunnen maken op school. Dit vind ik belangrijke aandachtspunten.

Contacten tussen ouders en school zijn altijd nodig, maar ze mogen ook weer niet té
veel tijd kosten en moeten tegelijkertijd ook tot een voor beide partijen bevredigend
resultaat leiden. Samen met de sectororganisaties en andere betrokkenen wil ik bekijken
hoe we ook voor dit dilemma meer aandacht kunnen genereren.

Ouders en School Samen

Het versterken van het partnerschap tussen school en ouders was ook het doel van het
programma Ouders en School Samen, dat in 2011 op initiatief van toenmalig Minister van Bijsterveldt van start ging.
In dit programma werden scholen, ouders en verschillende organisaties gestimuleerd
om actief met het thema aan de slag te gaan, bijeenkomsten te organiseren en goede
voorbeelden te delen. Het programma heeft het onderwerp blijvend op de agenda gezet.

Dit heeft geleid tot meer aanbod van gemeenten en onderwijsadviesbureaus om scholen
te ondersteunen bij het organiseren van de contacten met ouders. Ook wordt sindsdien
– via het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) en een aantal hogescholen
− meer geïnvesteerd in praktijkgericht onderzoek naar de relatie tussen school en
ouders en de aandacht voor dit thema bij het opleiden van leraren. Een van de voorbeelden
is de zogenoemde Gereedschapskist van het lectoraat Ouders in Rotterdam Zuid van Hogeschool
Rotterdam. Deze gereedschapskist bevat meerdere instrumenten en handreikingen, waarmee
scholen hun samenwerking met ouders kunnen vormgeven.

Loopbaanoriëntatie en -begeleiding

Ouders kennen hun kind het best. De eigen (beroeps)ervaring helpt ouders om hun kinderen
te adviseren bij de keuze voor een vervolgopleiding of een beroep. Ook de school heeft
hierin een rol. Daarom ondersteunt het Expertisepunt LOB scholen voor vo en mbo bij
het verbeteren van de loopbaanoriëntatie en -begeleiding van leerlingen en studenten.
Dit expertisepunt wordt mede mogelijk gemaakt door een subsidie van OCW. Het expertisepunt
informeert, organiseert en faciliteert. Het ontsluit informatie over loopbaanoriëntatie
en -begeleiding (lob) en organiseert zowel landelijk als regionaal kennisdelingsbijeenkomsten.
Daarnaast kunnen scholen bij het expertisepunt terecht met vragen over de implementatie
en kwaliteitsborging van lob en over de aansluiting op vervolgonderwijs.

Evaluatie Ouders & Onderwijs

Op verzoek van uw Kamer werd in 2014 Ouders & Onderwijs opgericht, het landelijk informatiepunt
voor ouders.7 De organisatie heeft als doel de positie van ouders en hun kinderen binnen het onderwijs
te versterken. De activiteiten van Ouders & Onderwijs richten zich op: 1) het informeren
en adviseren van ouders; 2) het verbinden en ondersteunen van lokale en regionale
initiatieven en 3) het representeren van ouders in gesprekken met de onderwijssector,
het parlement en de overheid. Conform het verzoek van uw Kamer ontvangt Ouders & Onderwijs
een jaarlijkse subsidie van € 1 miljoen.

In de al genoemde evaluatie van Ouders & Onderwijs, uitgevoerd door onderzoeksbureau
Oberon, is door middel van enquêtes, interviews en documentanalyses onderzoek gedaan
naar de doeltreffendheid en doelmatigheid van deze organisatie. De onderzoekers stellen
vast dat Ouders & Onderwijs in de betrekkelijk korte tijd dat ze bestaat veel heeft
bereikt. Hieronder volgen de belangrijkste bevindingen van de evaluatie.

Informatie en advies voor ouders

Een aanzienlijk deel van de werkzaamheden van Ouders & Onderwijs bestaat uit het informeren
en adviseren van ouders. Hiertoe biedt de organisatie een helpdesk die telefonisch
en per mail bereikbaar is. Ook organiseert Ouders & Onderwijs gesprekken met ouders,
publiceert ze een nieuwsbrief en is ze actief in de (sociale) media. Het merendeel
van de ouders die gebruik hebben gemaakt van deze functie, is tevreden over de dienstverlening.
Tegelijkertijd blijkt echter dat de organisatie niet bij alle ouders van schoolgaande
kinderen bekend is. De onderzoekers adviseren Ouders & Onderwijs te werken aan de
naamsbekendheid en zien hierbij ook een rol voor OCW. Daarnaast stellen zij dat meer
samenwerking met gespecialiseerde organisaties (bijvoorbeeld op het gebied van passend
onderwijs) de kwaliteit van de dienstverlening door Ouders & Onderwijs ten goede kan
komen.

Relatie met de achterban

In hun brief uiten Landelijke Oudervereniging Balans en anderen zorgen over het feit
dat Ouders & Onderwijs geen vereniging met leden is, maar een stichting. De evaluatie
heeft de wenselijkheid van de rechtsvorm van Ouders & Onderwijs onderzocht. De evaluatie
geeft aan dat een deel van de geïnterviewden van mening is dat Ouders & Onderwijs
als stichting goed functioneert en dat dit ook de voorkeur heeft. Een stichting is
volgens hen een passende rechtsvorm voor een organisatie die daadkrachtig, snel en
resultaatgericht wil handelen. In de vorm van een stichting is Ouders & Onderwijs
laagdrempelig en voor iedereen bereikbaar. Bij de verenigingsvorm loopt Ouders & Onderwijs
volgens deze respondenten het risico dat alleen bepaalde (groepen) ouders zich melden
waardoor specifieke belangen een relatief grote rol gaan spelen.

Weer andere geïnterviewden vinden dat het voor de uitoefening van de drie hoofdtaken
niet uitmaakt welke rechtsvorm Ouders & Onderwijs heeft. Volgens hen gaat het erom
dat Ouders & Onderwijs ouders met vragen kan helpen en onder andere daardoor zelf
goed geïnformeerd is over wat er speelt, zodat zij de overheid onderbouwd en onafhankelijk
te woord kan staan. Volgens de evaluatie vult Ouders & Onderwijs deze rol naar behoren
in.

Voorts uiten Landelijke Oudervereniging Balans en anderen de twijfel of Ouders & Onderwijs
de belangen van ouders adequaat kan behartigen gezien haar financiële afhankelijkheid
van het Ministerie van OCW. Ouders & Onderwijs is een organisatie met een onafhankelijke
blik op het onderwijs die haar visie onderbouwt met feiten en standpunten die zij
ophaalt bij ouders. Zo heeft Ouders & Onderwijs in september 2018 op basis van een
eigen enquête onder ouders met kinderen in het voortgezet onderwijs het signaal afgegeven
dat ouders van mening zijn dat zij hoge kosten maken om de ict-middelen die scholen
voorschrijven aan te schaffen. Op deze manier neemt de stichting zelf het initiatief
om onderwerpen die voor ouders van belang zijn landelijk over het voetlicht te brengen
en houdt zij het Ministerie van OCW scherp dankzij haar onafhankelijke reflectie op
de effecten van het beleid van het ministerie.

Verbinden en ondersteunen

De tweede functie van Ouders & Onderwijs is het verbinden en ondersteunen van lokale
en regionale initiatieven. De schrijvers van de hierboven genoemde brief zijn van
mening dat Ouders & Onderwijs ouders niet kan ondersteunen in hun zoektocht naar (passend)
onderwijs en zorgondersteuning omdat zij geen georganiseerde regionale vertegenwoordiging
van ouders in heel Nederland heeft. Ouders & Onderwijs heeft echter een netwerk opgebouwd
van verschillende regionale (ouder)organisaties. Verder worden ouderplatforms en ouderinitiatieven
rond bepaalde scholen ondersteund. Op deze manier is Ouders & Onderwijs verbonden
met ouders in de regio en is zij goed geïnformeerd over ontwikkelingen in de regio.
Zij is daarom ook in staat om ouders die naar (passend) onderwijsaanbod en ondersteuning
voor hun kind zoeken te ondersteunen. Feit blijft dat Ouders & Onderwijs de belangen
van alle ouders dient te behartigen en niet slechts van ouders met kinderen die (regionaal
georganiseerd) passend onderwijs behoeven. Gegeven deze doelstelling vind ik een landelijke
organisatie die zowel een brede blik op landelijk onderwijsbeleid als regionale contacten
heeft een passende invulling van de motie van Lucas en Mohandis die oproept tot de
oprichting van een centrale ouderorganisatie die de verbinding zoekt met regionale
en lokale ouderinitiatieven.

Ouders & Onderwijs is voorts, als vertegenwoordiger van ouders, gesprekspartner van
het onderwijs, het parlement en de overheid. Met betrekking tot deze functie concluderen
de onderzoekers dat de organisatie veel heeft ondernomen om deze rol te vervullen.
Ouders & Onderwijs is op de hoogte van wat er leeft onder ouders en zet zich in om
ouders te vertegenwoordigen in diverse gremia. Een deel van de respondenten uit het
onderzoek is evenwel van mening dat Ouders & Onderwijs zich nadrukkelijker kan opstellen
als belangenvertegenwoordiger van specifieke (groepen) ouders.

Aanscherping van de opdracht

Ouders & Onderwijs heeft sinds haar oprichting een stevige positie opgebouwd als landelijke
ouderorganisatie. Tegelijkertijd stel ik vast dat er verbeteringen nodig zijn. Daarom
ben ik met Ouders & Onderwijs in overleg over aanscherping van de opdracht ten aanzien
van:

– Het vergroten van de naamsbekendheid bij ouders en onderwijsinstellingen;

– Het versterken van de samenwerking met specifieke organisaties, onder meer op het
vlak van passend onderwijs;

– De inzet van financiële middelen voor de ondersteuning van lokale en regionale initiatieven.

Om Ouders & Onderwijs in positie te brengen om ook op wat langere termijn aan haar
doelen te werken, heb ik het advies uit de evaluatie van Oberon om de projectsubsidie
aan Ouders & Onderwijs om te zetten in een instellingssubsidie overgenomen. Daarnaast
zal ik het belang en de bekendheid van Ouders & Onderwijs agenderen in mijn overleggen
met de sectorraden.

Tot slot

Betrokkenheid van ouders bij de ontwikkeling van hun kind én bij de school is cruciaal.
Ik vind het belangrijk te benadrukken dat veel scholen en andere organisaties dagelijks
werken aan het versterken van de relatie tussen ouders en school. Het partnerschap
tussen scholen en ouders krijgt vorm op het niveau van de school – en moet ook aansluiten
bij de uitgangspunten en populatie van de school. Dit betekent dat er geen blauwdruk
is te geven voor het «organiseren» van ouderbetrokkenheid. Ik realiseer me dat het
geen gemakkelijke opgave is om ouders volop te betrekken bij de gemeenschap die elke
school behoort te zijn. Een van de initiatieven om scholen te ondersteunen is «Samen
zijn wij school», een landelijke campagne waarin meerdere partijen het belang van
samenwerking tussen ouders, leerlingen en de school agenderen.8 Ook ik onderschrijf de noodzaak om gezamenlijk in te zetten op een vruchtbare samenwerking
tussen school en ouders. Samen met Ouders & Onderwijs, de sectorraden en andere betrokkenen
wil ik het partnerschap tussen ouders en school de komende tijd nog beter op de kaart
zetten.

De Minister voor Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media, A. Slob