Verantwoordingsdebat over het jaar 2021

9 juni 2022, debat - De Kamer kijkt in het Verantwoordingsdebat met minister-president Rutte, minister Kaag (Financiën) en staatssecretaris Van Huffelen (Koninkrijksrelaties en Digitalisering) terug op de overheidsbestedingen in 2021.

De schatkist is van ons allemaal, benadrukt minister Kaag. Goede verantwoording over inkomsten, uitgaven en beheer is daarom cruciaal. Het is de taak van de Auditdienst Rijk en de Algemene Rekenkamer om de regering te wijzen op zaken die verbetering of radicale verandering behoeven.

Onrechtmatig

De boekhouding van het Rijk laat voor het derde jaar op rij te wensen over, zegt Van Dijck (PVV). Hij wijst op de conclusies van de Algemene Rekenkamer in de jaarlijkse beoordeling van de uitgaven. Daarin wordt gesproken over een "fors percentage" onrechtmatige verplichtingen: gemaakte afspraken die nog tot uitgaven zullen leiden.

Krijgt de Nederlander volgend jaar wel goed te weten waar alle miljarden aan belastinggeld naartoe zijn gegaan en of die doelmatig en rechtmatig zijn besteed, vraagt Eppink (JA21). Hoe groter de overheid, hoe groter de verspilling, stelt Ephraim (Groep Van Haga), die pleit voor een kleine overheid en lagere belastingen.

Ook Omtzigt hekelt de onrechtmatigheden en zegt dat we "wegzakken in onze rechtsstaat". De gedachte dat Nederland een aangeharkt land is, moeten we volgens Sneller (D66) terzijde schuiven.

We nemen de geconstateerde onrechtmatigheden uiterst serieus, verzekert minister Kaag. Zij gaat een taskforce inrichten die zich bezig gaat houden met het verbeteren van het financieel beheer bij het Rijk.

Ministeries

Departementen hebben onvoldoende ambtenaren die het naadje van de kous weten op financieel vlak, stelt Grinwis (ChristenUnie). Ook Stoffer (SGP) wil weten hoe de financiële expertise op de ministeries kan worden verstevigd.

Dit is een punt van zorg, erkent minister Kaag, maar er is wel aandacht voor. Zo zijn er wervingscampagnes om meer financiële experts binnen te halen. En de Rijksacademie voor Financiën verzorgt trainingen en opleidingen.

De financiële problemen verschillen per departement, zegt Van Dijk (CDA). Ze wil dat de minister van Financiën de "intrinsieke motivatie" voelt om mee te kijken bij haar collega-ministers. De ministeries van VWS, Financiën en Defensie vormen al jaren een "financiële Bermudadriehoek", meent Azarkan (DENK), waarin belastinggeld op onnavolgbare wijze lijkt te verdwijnen.

Ik ga niet op de stoel van vakministers zitten, zegt minister Kaag: die moeten er zelf voor zorgen dat zaken op orde komen. Financiën heeft wel een coördinerende en ondersteunende rol. De op te richten taskforce gaat daaraan bijdragen.

De boekhouding van het ministerie van VWS is versterkt, zegt Rutte. Er zijn in 2021 grote stappen gezet, maar er moet nog meer gebeuren. Het gaat ook om de cultuur in de organisatie: het gehele departement moet zich bewust zijn van het belang van een goede financiële verantwoording.

Werkwijze

Als het belang van het Rijk in het geding is, mag het kabinet zonder toestemming van het parlement geld uitgeven. Dit is het afgelopen jaar te vaak te makkelijk gebeurd, vindt Heinen (VVD). De wet waarin dit geregeld is, wil hij aanscherpen. Nijboer (PvdA) houdt een pleidooi voor zuinigheid en bekritiseert de werkwijze waarbij eerst ergens budgetten voor worden vrijgemaakt en pas daarna plannen voor de besteding worden bedacht.

Kaag erkent het belang van het respecteren van het budgetrecht van de Kamer. We willen daarom terug naar een ordentelijk begrotingsproces met minder incidentele besluitvorming, verzekert de minister. Ook in tijden van onzekerheid en crisis, die soms vragen om snel handelen.

Brede welvaart

Goed boekhouden is geen doel op zich, benadrukt Van der Lee (GroenLinks), maar een middel om iedereen te kunnen laten delen in brede welvaart. Volgens Van Raan (PvdD) hebben veel maatschappelijke problemen dezelfde oorsprong: een "failliet systeem" waarin hardnekkig economisch groeidenken de boventoon voert.

Het beleid van elk kabinet moet erop gericht zijn om de brede welvaart te vergroten, vindt Kaag. De planbureaus is gevraagd om een kernset van indicatoren samen te stellen om brede welvaart te meten en uiteindelijk te gebruiken in de begrotingscyclus. Het kabinet heeft de Sustainable Development Goals omarmd, beklemtoont Rutte.

De fundamentele keuzes die de basis vormen voor de rijksuitgaven deugen niet, vindt Baudet (FVD). Hij stelt dat Nederland wordt "opgeofferd" om er internationaal beter op te komen staan.

Vertrouwen

We vragen de Rekenkamer niet voor niks om te rapporteren, stelt Dassen (Volt). Als de overheid het vertrouwen van burgers wil repareren, moet ze volgens hem eerst gewicht toekennen aan het oordeel van dergelijke instituties. Zijn pleidooi om meer gebruik te maken van burgerbudgetten wil staatssecretaris Van Huffelen meenemen in de discussie over burgerberaden.

De overheid moet zich eerst zelf betrouwbaar tonen om het vertrouwen terug te winnen, vindt Van der Plas (BBB). Volgens Alkaya (SP) is er bij de overheid sprake van "wantrouwen richting gewone mensen" en "blind vertrouwen richting het bedrijfsleven".

Een betrouwbare overheid moet ook de digitalisering op orde hebben, betoogt staatssecretaris Van Huffelen. Ze gaat werken aan het oplossen van de onvolkomenheid bij het rijksbrede IT-beheer die de Algemene Rekenkamer heeft vastgesteld. Ook stuurt ze de Kamer voor het zomerreces een brief over het gebruik van algoritmen.

De Kamer stemt op 14 juni over de moties die tijdens het debat zijn ingediend.

Zie ook: