Eerste dag Algemene Politieke Beschouwingen

20 september 2023 - Op de eerste dag van de Algemene Politieke Beschouwingen gaan de fractievoorzitters met elkaar in debat over de kabinetsplannen voor 2024.

PVV

Dit kabinet gaan we niet missen, zegt Wilders. Met de val ervan is er een einde gekomen aan de jarenlange afbraak van Nederland. Het uitgeven van miljarden aan klimaat- en stikstofbeleid en de opvang van asielzoekers heeft de bestaanszekerheid aangetast. We moeten na de verkiezingen puin gaan ruimen en beginnen aan de heropbouw van het land. De keuze is: Nederlanders eerst of Nederlanders laatst?

Asielzoekers, arbeidsmigranten en buitenlandse studenten. Een tsunami aan vreemdelingen overstroomt ons land, betoogt Wilders. Er moet een einde komen aan het opengrenzenbeleid en het idee dat Nederland een immigratieland is. Ons land wordt te druk en de leefbaarheid en veiligheid staan onder druk. De PVV is bereid om na de verkiezingen met andere partijen samen te werken, maar alleen als de immigratie wordt ingeperkt.

Migratie versterkt ook de islamisering van Nederland, waarschuwt Wilders. En dat is een slechte zaak, omdat de islam een totalitaire ideologie is die haaks staat op onze westerse manier van leven. Vrouwen, homo's, christenen, Joden, afvalligen en islamcritici worden als minderwaardig gezien, gediscrimineerd, verketterd en met geweld geconfronteerd. In een land waarin de islam domineert, is er geen vrijheid van meningsuiting, pers of godsdienst, stelt Wilders.

VVD

De tijd is rijp voor een nieuw politiek hoofdstuk, stelt Hermans. Na de verkiezingen moet de focus liggen op het oplossen van de problemen waar Nederland mee kampt. Het is goed dat het kabinet nu 2 miljard uittrekt voor de laagste inkomens, meent zij, maar de middeninkomens mogen niet vergeten worden. Een grote groep hardwerkende Nederlanders met een normaal inkomen heeft ook moeite met de stijgende vaste lasten, bijvoorbeeld door de hogere benzineprijzen en duurdere energie. Daarom wil Hermans geen verhoging van de brandstofaccijnzen per 1 januari 2024.

Verdienen gaat boven verdelen, benadrukt de fractievoorzitter. Door het verhogen van de belastingen voor ondernemers wordt voorbijgegaan aan de verdiencapaciteit. De VVD vreest voor vertrekkende ondernemers en minder banen. Om dit te voorkomen, moet bij het maken van keuzes rekening gehouden worden met de langetermijneffecten op het verdienvermogen van Nederland.

Mensensmokkelaars wachten niet tot er een nieuw kabinet is, stelt Hermans. Migratie leidt tot een gigantische druk op Nederlandse voorzieningen zoals woningen, zorg en onderwijs. De VVD'er roept het demissionaire kabinet dan ook op tot het sluiten van migratiedeals met landen in Afrika.

SP

Snijden in de zorg leidt niet tot besparingen voor de samenleving, betoogt Marijnissen. Zo hebben bezuinigingen op de ggz ervoor gezorgd dat mensen met psychische problemen vaker in het ziekenhuis terechtkomen. Er zijn betere manieren om geld te besparen. Kap met onnodige bureaucratie, met de zorgverzekeraars en hun aanbestedingen, met inkopers en juristen, met de grote hoeveelheid managers, met reclames en met winstuitkeringen.

Bedrijven maken woekerwinsten en tegelijkertijd hebben 400.000 mensen in Nederland voedselhulp nodig. De VVD-kabinetten hebben geleid tot Amerikaanse toestanden, stelt Marijnissen vast: particuliere scholen, onbereikbare commerciële huisartsen en een overheid die vijandig is tegen de eigen mensen. Zij wil na de verkiezingen gaan bouwen aan een beter Nederland. Met voor iedereen goede zorg, een betaalbare woning en een fatsoenlijk inkomen.

Om zaken in Nederland daadwerkelijk te verbeteren, moeten we volgens Marijnissen de zeggenschap terugpakken. Volkshuisvesting moet geen markt zijn waar beleggers de baas zijn. Huurders moeten meer rechten krijgen en kunnen meebeslissen. De publieke sector moet niet gebaseerd zijn op spreadsheetterreur en babbelende managers, maar op inbreng van zorgverleners, leraren en kinderopvangmedewerkers. En invoering van het correctief referendum geeft burgers de mogelijkheid om foute wetten tegen te houden.

D66

Hulp aan Oekraïne is voor Paternotte net zo vanzelfsprekend als de Marshallhulp aan Nederland na de Tweede Wereldoorlog. Hij wil dat Nederland zich committeert aan langdurige steun aan Oekraïne, zolang het nodig is met wapens, en zodra het kan met hulp voor de wederopbouw.

We moeten mensen met een kleine beurs helpen, maar de middeninkomens verdienen ook een steun in de rug, zegt de D66-voorman. Hij wil de arbeidskorting met 1 miljard verhogen, de energierekening verlagen en meer kinderopvangtoeslag geven. Maar de ambities van D66 reiken verder, want "bestaanszekerheid is het vangnet, onderwijs de springplank". Paternotte benadrukt dat D66 zich met alle politieke middelen zal verzetten tegen bezuinigingen op het onderwijs.

Hoewel Nederland kampioen zonnepanelen en laadpalen is geworden, zijn we er nog niet, zegt Paternotte. Het afschaffen van fossiele subsidies moet volgens hem een diplomatiek speerpunt worden om hierin stappen te zetten.

Een zeker bestaan gaat wat Paternotte betreft ook over goede zorg, waardig ouder worden en sterven. In de komende tien jaar zal het aantal mensen met dementie stijgen naar 500.000. Euthanasie bij vergevorderde dementie blijkt in de praktijk lastig. De fractievoorzitter wil dat mensen met dementie regie houden op hun leven, zodat zij kunnen "sterven met hun herinneringen".

GroenLinks en Partij van de Arbeid

"Het kon niet, totdat we het deden." Zo verwijst GroenLinksfractievoorzitter Klaver naar de samenwerking van zijn partij met de PvdA, namens wie hij in het debat ook het woord voert. Maar dit uitgangspunt geldt volgens hem breder. Verbeeldingskracht, doorzettingsvermogen en geduld zijn belangrijk om zaken voor elkaar te krijgen, en vormen de basis voor vooruitgang.

Decennia van privatiseren en neoliberaal beleid hebben geleid tot een "holle staat" die machteloos is geworden, stelt Klaver vast. Het is tijd dat de overheid het stuur weer in handen neemt, zodat er een visie komt op hoe het land er over 40 jaar uitziet. Er moet een sterke staat komen die zorgt voor goede publieke voorzieningen, zoals openbaar vervoer en energievoorziening, die toegankelijk zijn voor alle burgers.

Een sterke staat kan ook handelen tegen de enorme klimaatcrisis die ons voortbestaan bedreigt, zegt Klaver. Fossiele subsidies moeten verdwijnen, en de afbouw moet in een wet worden vastgelegd. Ook moet er een einde komen aan de bio-industrie, die klimaat, dierenwelzijn en natuur ondergeschikt maakt aan de voortdenderende massaconsumptie. En bedrijven die milieuregels aan hun laars lappen, zoals Chemours, moeten dicht.

CDA

Bontenbal benadrukt dat iedereen leeft in relatie tot anderen. Daarom vindt hij dat er meer gemeenschappelijkheid nodig is om de inwoners van Nederland te verbinden. Hij pleit ervoor beter te luisteren naar "mensen die elke dag het goede willen doen, maar te weinig gehoord en gezien worden".

Bontenbal waarschuwt voor onverschilligheid, "de grootste kwaal van deze tijd". Dat verbindt hij aan zijn kijk op het buitenland, bijvoorbeeld op de oorlog in Oekraïne. De Oekraïense soldaten vechten in de eerste plaats natuurlijk voor hun eigen land, maar "ook voor onze vrijheid en democratie". De coronacrisis en de oorlog hebben laten zien dat Europa te afhankelijk is van onberekenbare landen, Rusland en China in het bijzonder. Die afhankelijkheid moet minder en daarom zal Europa eigen keuzes moeten maken, zegt de CDA'er.

Verder gaat Bontenbal in op zijn ideeën over een groene industriepolitiek: de industrie moet verduurzamen, maar daarbij moet gewaakt worden voor kortzichtigheid en valse tegenstellingen. Volgens hem vormen bedrijven juist een deel van de oplossing.

ChristenUnie

Niet alleen in woorden meeleven, maar ook in daden. Dat is de samenleving op haar sterkst, zegt Bikker. Ze pleit voor gemeenschappen waarin mensen zich met elkaar verbonden voelen en voor elkaar zorgen. De overheid heeft een onmisbare rol en moet dienstbaar zijn, maar de samenleving begint altijd met mensen, aldus de fractievoorzitter.

De problemen met de woningmarkt, de arbeidsmarkt en het belastingstelsel vragen om fundamentele keuzes, meent Bikker. De "ergste uitwassen" op het gebied van volkshuisvesting zijn de kop ingedrukt, maar we zijn er nog niet. Pak door met een doorbouwgarantie, en bouw voor iedereen. Het mkb moet worden gekoesterd en we moeten af van "sprinkhaankapitalisme". Daarnaast wil Bikker investeren in regionaal openbaar vervoer, "de levensader tussen stad en dorp".

Rust in het huishoudboekje is de basisvoorwaarde voor een gezonde samenleving. Bikker complimenteert het kabinet met de maatregelen voor armoedebestrijding, maar er is meer nodig. Daarom wil ze het minimumloon verhogen naar 18 euro in 2028. Daarnaast zijn er praktische stappen nodig op het gebied van duurzaamheid, zoals het verhogen van de vliegbelasting.

Partij voor de Dieren

De toekomst kan mooier en beter worden, maar dan moet je wel durven kiezen, stelt Ouwehand. Het gebrek aan lef van het kabinet staat verandering in de weg. De belangen van grote bedrijven staan boven die van onze burgers, van wie er 800.000 leven in armoede. 

Ouwehand wijst op de Grondwet, waarin staat dat de overheid de bestaanszekerheid van de bevolking moet garanderen. Als we geen einde maken aan de klimaatcrisis, heeft niemand bestaanszekerheid, waarschuwt ze. Er is genoeg geld, maar dat gaat nu naar vervuilende bedrijven. Ouwehand zegt dat er per jaar 39,7 tot 46,4 miljard wordt uitgegeven aan fossiele subsidies, terwijl deze juist "olie op het vuur van de klimaatcrisis gooien". 

Het goede nieuws is dat verandering aanstaande is: op de A12 protesteren mensen tegen het uitblijven van keuzes van de overheid. Het economische systeem kan alleen hervormd worden als de vervuilers betalen. Daarnaast moet de volgens Ouwehand vastgelopen landbouw hervormd worden. Vertel boeren dat we radicaal afscheid moeten nemen van het gebruik van dieren in ons voedselsysteem, zegt ze. Het moet nu. 

Forum voor Democratie

Iedereen die van een afstandje naar Nederland kijkt, ziet dat we langzaam afglijden, vindt Baudet. Het wordt er volgens hem "steeds minder prettig". Baudet noemt het klimaat- en duurzaamheidsbeleid als voorbeeld: energie wordt er onbetaalbaar door, boodschappen worden steeds duurder en windturbines ontsieren het landschap. Ook hekelt hij de gevolgen van immigratie, want die zou onder andere een woningtekort opleveren.

Baudet wil dat het land en de politiek na de verkiezingen op 22 november een nieuwe weg inslaan. Hij pleit voor "intelligentie uittreding" uit de Europese Unie en andere internationale samenwerkingsverbanden. Met een bindend referendum naar Zwitsers voorbeeld moet de bevolking de regering kunnen corrigeren, zodat mensen "daadwerkelijk de baas worden over het beleid".

Daarnaast wil Baudet met een deltaplan het onderwijs hervormen, onder andere door docenten bij te scholen en het aanzien van het beroepsonderwijs te verbeteren. De maximumsnelheid op snelwegen zou omhoog moeten naar 130 km/u. Een naturalisatiestop en hulp bij terugkeer naar het land van herkomst moeten zorgen voor minder migratie. Ook stelt Baudet voor om de belastingen te hervormen, zodat werken meer loont.

BBB

Het kabinet plakt "een pleister van 2 miljard" om het aantal mensen in armoede niet te laten stijgen, zegt Van der Plas, terwijl veel hogere bedragen worden uitgetrokken voor asiel en migratie, voor klimaat en voor stikstof. De onderbouwing van het stikstofbeleid rammelt volgens haar aan alle kanten, terwijl duizenden boeren door het beleid geen toekomst meer zien. Zij bepleit een gelijke bijdrage van alle uitstoters, dus ook industrie, scheepvaart en huishoudens.

Van der Plas hekelt het gebrek aan aandacht voor de regio en voor de niet te rechtvaardigen verschillen die tussen regio's ontstaan. Investeer daarom in een langjarig programma voor regionale ontwikkeling en in een vitale relatie tussen rijksoverheid en regio's.

De zorg in Nederland heeft het zwaar, zegt Van der Plas. Zij wil investeren om de zorg dicht bij mensen terug te brengen. Daarom moeten streekziekenhuizen en verzorgingshuizen behouden blijven. En de tandartszorg moet weer terug in de basisverzekering.

SGP

Stoffer begint zijn bijdrage met de zorgen van mensen uit zijn woonplaats Elspeet op de Veluwe. De schoolmeester bijvoorbeeld is bezorgd dat "christelijke scholen in een seculiere mal worden geperst". De eenverdieners vinden het oneerlijk dat zij door de fiscus zwaarder worden aangeslagen dan tweeverdieners. Boeren verkeren in onzekerheid door maatregelen uit Brussel en Den Haag. En jonge stelletjes willen trouwen, maar kunnen geen woning vinden. Stoffer vraagt Rutte of hij deze zorgen herkent en vooral wat hij daaraan gaat doen zolang hij nog demissionair premier is.

Verder wil de SGP de kabinetsformatie weer laten starten bij de koning in plaats van bij de Kamer. Stoffer vraagt ook aandacht voor de druk die migratie op Nederland legt en voor de zondagsrust. Hij wijst erop dat we "het leven naar onze hand willen zetten", maar dat de realiteit niet maakbaar is. "Alleen een terugkeer naar God en Zijn Woord kan ons vooruithelpen."

DENK

Mijn opa, die als gastarbeider naar Nederland kwam, zou waarschijnlijk schrikken van het huidige Nederland, aldus Van Baarle. De huidige generatie ervaart druk door racisme, discriminatie en moslimhaat. Ze moet zich beschermen tegen uitspraken van politici, beleidsmaatregelen en discriminerende algoritmes. Er is sprake van institutioneel racisme tegen moslims, aldus de DENK-fractievoorzitter.

Van Baarle pleit voor een politiek die radicaal staat voor gelijke kansen en een betrouwbare overheid. Maar waarom staat er in de begroting niets over de strijd tegen discriminatie en racisme?

Dat de bestaanszekerheid onder druk is komen te staan, komt niet door mensen met een andere afkomst, maar door verkeerde politieke keuzes. Het is een schande dat bijna 1 miljoen huishoudens in armoede leven, oordeelt Van Baarle. Bovendien wordt het leven nog onbetaalbaarder door een hogere zorgpremie en het wegvallen van de steunmaatregelen voor de energierekening. Wat gaat het demissionaire kabinet daartegen doen?

Volt

Zonder een federaal Europa is Nederland straks een klein landje achter de dijken aan de Noordzee, waarschuwt Dassen. Nederland kan in 2050 in een groener, schoner en socialer Europa liggen, maar dan moet het kabinet wel kiezen. Door fossiele subsidies te verstrekken én met een klimaatfonds te komen, zet het kabinet de verwarming en de airconditioning tegelijkertijd aan. Daarom pleit Dassen voor een Europese spoedvergadering van ministers om samen tot de afschaffing van fossiele subsidies te komen.

Nederland is een van de rijkste landen ter wereld, en toch zitten 600.000 huishoudens in een schuldenspiraal. Dassen vindt het daarom tijd voor een radicaal ander mensbeeld. De systemen zouden voor mensen moeten werken en niet andersom. Dassen wil ook een schuldenpardon invoeren. Dat bespaart maatschappelijke kosten, en de mensen om wie het gaat krijgen weer een leven.

JA21

Het is slecht gesteld met de werkende middenklasse, benadrukt Eerdmans. Voor mensen met een modaal inkomen is het door de gestegen kosten behelpen. Met hogere belastingen en andere vormen van "klimaatdwang" worden zij gedwongen om andere keuzes over hun levensstijl te maken. Als deze "ruggengraat van Nederland" breekt, verlamt de samenleving.

Nederland moet weer financieel gezond worden. Eerdmans stelt voor om over de eerste 20.000 euro die mensen verdienen geen belasting te heffen, zodat zij meer overhouden. Gasvoorraden moeten worden benut. En maak werk van een snelle uitrol van kernenergie.

Naast de afnemende koopkracht ziet Eerdmans de wereldwijde migratiecrisis als het grootste probleem van deze tijd. De instroom van asielzoekers drukt op de samenleving. Nederland kan dat maatschappelijk, culturereel en financieel niet dragen. Voorzieningen als de sociale zekerheid, het onderwijs en de zorg zijn niet overeind te houden. Daarom wil Eerdmans een herziening van het asielbeleid, met een asielstop en opvang in de regio.

Fractie Den Haan

De grote vraagstukken in deze maatschappij vragen om een overheid die een eerlijk verhaal vertelt en die scherpe keuzes durft te maken, zegt Den Haan. De huidige governance is naar haar mening uit balans: de Eerste Kamer speelt Tweede Kamer en de Tweede Kamer houdt zich te veel bezig met details en de uitvoering.

De zorg en het onderwijs staan onder druk door de vergrijzing, maar die vergrijzing was al decennialang te voorzien. Door eerder een visie te ontwikkelen, hadden we veel ellende kunnen voorkomen, aldus Den Haan. Zij hoopt dat het eindrapport van de staatscommissie demografische ontwikkelingen onderdeel wordt van het nieuwe coalitieakkoord.

De ouderenzorg is gebaat bij een snelle uitbreiding van het aantal zelfstandige woonvoorzieningen voor ouderen en goede zorg dichtbij. Maar bezuinigingen zullen de herinrichting van de ouderenzorg eerder vertragen dan versnellen. Den Haan vreest onder meer voor een toenemende druk op mantelzorgers en vraagt een toekomstig kabinet om duidelijke politieke keuzes te maken, omdat "wij er voor de ouderen moeten zijn".

BIJ1

Simons verwijst naar een eerder Kamerdebat waarin zij heeft verteld over het slavernijverleden van haar eigen familie. Onder andere dat verhaal heeft eraan bijgedragen dat premier Rutte en de koning excuses hebben uitgesproken voor het Nederlandse slavernijverleden.

Die excuses zijn heel mooi, vindt Simons, maar hoe gaat het nu verder? Rutte had het over "geen punt, maar een komma". Simons' antwoord daarop is: na de komma begint nú. Zonder heling en herstelmaatregelen is er volgens haar geen sprake van een komma, want woorden verliezen betekenis als er geen concrete maatregelen volgen. Omdat het kapitalisme en het kolonialisme herstel nog altijd in de weg staan, zal BIJ1 blijven vechten voor systeemverandering, zegt Simons.

Groep Van Haga

De "almachtige staat" is een "woekerend gezwel" dat steeds groter wordt en de samenleving "necrotiseert", oordeelt Van Haga. De overheid is niet de oplossing, maar het probleem. Als het aan hem ligt, snijdt de overheid in eigen vlees en wordt die kleiner, betrouwbaarder en transparanter, gericht op kerntaken als zorg, onderwijs, infrastructuur en defensie.

Van Haga wil dat Nederland weer soeverein wordt en voorop gaat lopen. Onze welvaart is opgebouwd door sterke, hardwerkende Nederlanders. Hij bepleit een reeks maatregelen om hen tegemoet te komen, waaronder een belastingverlaging voor iedereen. Ook wil hij het toeslagenstelsel en de erf- en schenkbelasting afschaffen. De "stikstofdwaling" moet van tafel. En om ouderen weer het respect te geven dat ze verdienen, moeten pensioenen eerlijk worden geïndexeerd.

Omtzigt

De officiële armoedestatistieken laten het niet zien, maar 400.000 mensen leven in voedselarmoede. En er zijn nog schrijnender situaties. Omtzigt vraagt aandacht voor 10.000 gezinnen die al zeven jaar onder het bestaansminimum zitten, vanwege een rare samenloop van allerlei regelingen. Het gaat tot 2028 duren om dat op te lossen.

Basisvoorzieningen zijn de afgelopen jaren overgelaten aan de "ongetemde krachten van de neoliberale markt". Gronings gas is niet gebruikt om de leveringszekerheid en betaalbaarheid voor Nederlanders te waarborgen, maar is goedkoop aan het buitenland verkocht.

Internationale investeringsmaatschappijen maken woekerwinsten, onder andere in de jeugdzorg en de huisartsenzorg. Omtzigt pleit voor winstmaxima en inperking van de fiscale regelingen waar deze investeerders misbruik van maken.

Als we de woningnood willen oplossen, moeten we migratiestromen inperken, stelt Omtzigt. Hij denkt aan een instroom van maximaal 50.000 mensen en wil ook minder studiemigranten.

Gündoğan

Het is tijd dat wij als parlement wat gaan vinden van het "integritisme" dat als een epidemie door ons land waart, vindt Gündoğan. Na een anonieme melding van aanranding kan een voetbalsupporter van de ene op de andere dag een clubverbod krijgen zonder een eerlijk proces, terwijl het recht daarop is vastgelegd in de Grondwet. Als we niet oppassen, leven we straks in een samenleving die uitgaat van schuld in plaats van onschuld, waarschuwt ze.

Gündoğan stelt daarnaast dat de Tweede Kamer uitgebreid moet worden. De kracht van onze parlementaire democratie gaat namelijk gepaard met haar omvang. En die strookt al lang niet meer met de bevolkingsomvang. Ook zonder grondwetswijziging kan dit proces mogelijk al versneld worden, denkt Gündoğan.

Premier Rutte reageert op 21 september op de inbreng van de fractievoorzitters.

Zie ook: