Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Kathmann en Six Dijkstra over ‘de groeiende afhankelijkheid van Amerikaanse techgiganten’

Antwoord van Staatssecretaris Van Marum (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties)
(ontvangen 19 september 2025). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2024–2025,
nr. 2435. Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2024–2025, nr. 2558.

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht: «Overheidsorganisaties blijven in de Amerikaanse cloud,
ondanks zorgen in de Tweede Kamer»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Bent u tevens bekend met het feit dat de hoofdaanklager van het Internationaal Strafhof
onlangs de toegang tot Microsoft-diensten is ontzegd op laste van de Amerikaanse regering?

Antwoord 2

Ja.

Vraag 3

Kunt u bevestigen dat Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO), die Business News Radio (BNR)
met zestien andere overheidsorganisaties onder de loep heeft genomen, de overstap
naar clouddiensten van Amerikaanse dienstverleners niet heroverweegt? Zo ja, kunt
u dit besluit onderbouwen?2

Antwoord 3

Rijksbreed

Het Kabinet is het met de indieners eens dat zorgvuldige afwegingen bij cloudmigraties
van groot belang zijn. Daarom moeten volgens het huidige beleid al een reeks van aspecten
afgewogen worden. Onderdelen van de Rijksdienst zijn verplicht het Rijksbreed cloudbeleid
2022 te volgen. Hierin wordt reeds aandacht besteed aan de risico’s rondom marktconcentratie.
Zbo’s zijn niet verplicht het Rijksbreed cloudbeleid te volgen, maar het wordt hen
wel aangeraden. Daarnaast zijn zbo’s verplicht – op basis van de Kaderwet zbo’s –
om op de voet van de ter zake voor de Rijksdienst geldende voorschriften maatregelen
te nemen.

De continuïteit van de dienstverlening, nationale veiligheid en publieke waarden zijn
daar verdere voorbeelden van. Ook dienen beveiligingsmaatregelen genomen te worden
en risicoanalyses geactualiseerd te worden wanneer daar aanleiding toe is. In de herziening
van het rijksbreed cloudbeleid wordt tevens aandacht besteed aan het verder beperken
van afhankelijkheid van enkele leveranciers, de zogeheten marktconcentratie- en continuïteitsrisico’s.

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Het Ministerie van OCW volgt de ontwikkelingen en de reacties vanuit de Tweede Kamer,
de Staatssecretaris Digitalisering (BZK) en CIO Rijk nauwgezet. Dit zal leiden tot
een herziening van het Rijkscloudbeleid en het OCW Cloudbeleid wat na de zomer wordt
verwacht. Het OCW Cloudbeleid is een afgeleide van het Rijkscloudbeleid en vertaalt
dit beleid naar de OCW specifieke situatie. Aan de hand daarvan zal OCW de keuzes
die OCW (inclusief DUO) heeft gemaakt en nog gaat maken evalueren/heroverwegen.

Vraag 4

Welke processen, registers, (mail)communicatiediensten en/of organisatieonderdelen,
die onder uw verantwoordelijkheid vallen, zijn op dit moment reeds ondergebracht in
de cloud van Amerikaanse dienstverleners?

Antwoord 4

Rijksbreed

Voor de beantwoording limiteren wij ons tot het gebruik van materieel public cloudgebruik.
Materieel public cloudgebruik is gebruik van public clouddiensten ten behoeve van
het uitvoeren van de primaire taak van een organisatie. Met andere woorden, voor de
organisatie is die (cloud)dienst van wezenlijk belang.

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Binnen het Ministerie van OCW zijn geen primaire processen of registers ondergebracht
in de cloud van Amerikaanse dienstverleners. Wel is de werkplek van OCW afhankelijk
van Amerikaanse producten. Overheidsdata die met behulp van Amerikaanse producten,
zoals die van Microsoft, worden geproduceerd, zijn voornamelijk in de eigen OCW-infrastructuur
opgeslagen. OCW heeft de keus voor de Amerikaanse producten destijds zorgvuldig afgewogen
tegen het huidige Rijkscloudbeleid en OCW Cloudbeleid en die keus voldoet dan ook
aan dit beleid.

Hiernaast wordt op korte termijn binnen het Ministerie van OCW een klantcontactsysteem
(Microsoft Dynamics 365) gebruikt door DUO welke ondergebracht is in de cloud van
een Amerikaanse dienstverlener.

Met inachtneming van de reactie op de moties van 18 maart 20253, wordt nu extra aandacht besteed aan bijvoorbeeld concrete exit-strategieën.

Vraag 5

Kunt u een overzicht geven van de geplande en voorgenomen migraties naar clouddiensten
van Amerikaanse dienstverleners, daar waar het uw departement, DUO en andere overheidsorganisaties
onder uw gezag betreft?

Antwoord 5

Rijksbreed

Ten behoeve van de Kamerbrief van 22 november 20244is een uitvraag gedaan bij alle departementen ten behoeve van een overzicht van alle
geplande en voorgenomen cloudmigraties van overheids-ICT naar het buitenland. Het
Ministerie van Defensie is daarin buiten beschouwing gelaten omdat zij buiten de scope
van het Rijksbreed cloudbeleid vallen. Dit neemt niet weg dat Defensie wel gebruik
maakt van clouddiensten. De departementen zijn zelf verantwoordelijk voor de implementatie
van het cloudbeleid en daarom is het hun eigen afweging en invulling over wat zij
onder (materiële) cloudmigraties verstaan.

Voor dit overzicht verwijst het Kabinet naar de Kamerbrief over geplande en voorgenomen
cloudmigraties van overheids-ICT naar het buitenland van 22 november jl.

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

In bovengenoemde kamerbrief heeft OCW aangegeven bezig te zijn met het verder implementeren
van (cloud) functionaliteiten van de werkplek. Op dit moment is de implementatie nog
in onderzoek en zijn geen besluiten genomen.

Vraag 6

Kunt u illustreren wat de directe gevolgen zouden zijn voor de continuïteit van de
processen, dienstverlening en dataopslag binnen uw departement, DUO en andere overheidsorganisaties
onder uw gezag, wanneer deze de toegang tot Amerikaanse digitale dienstverlening zouden
worden ontzegd, zowel op dit moment als na de geplande en voorgenomen migraties?

Antwoord 6

Rijksbreed

De Verenigde Staten is en blijft een belangrijke bondgenoot, niet op de laatste plaats
voor onze welvaart en veiligheid. Nederland zet zich er daarom voor in dat we als
EU blijven samenwerken en optrekken met de VS, maar tegelijkertijd zelf verantwoordelijkheid
nemen en ook eensgezind met de EU optrekken waar het onze kernbelangen betreft. Het
kabinet is het wel met u eens dat een te grote afhankelijkheid van één of enkele marktpartijen
ongewenst is. In de afweging welke data we in eigen beheer dan wel in de public cloud
verwerken, moeten strategische afhankelijkheden én marktconcentraties worden meegewogen.

Dit nemen wij momenteel mee in de aanscherping van het Rijksbreed cloudbeleid, maar
ook in de beleidskaders voor digitale autonomie en soevereiniteit van de overheid,
en in de IT-sourcingstrategie Rijk. Ook zet het Kabinet zich deze kabinetsperiode
in voor het realiseren van een soevereine overheidscloud als alternatief voor public
clouddiensten.

Deze voorziening moet de kloof overbruggen voor digitale dienstverlening waarvoor
het gebruik van public cloud onwenselijk is, bijvoorbeeld vanwege de gevoeligheid
van gegevens of wanneer ongewenste afhankelijkheden vermeden moeten worden.

Afhankelijkheden zijn echter niet te voorkomen en zijn ook niet altijd ongewenst.
Het is van belang om op case-by-case basis zorgvuldig afwegingen te maken, om te bepalen
waar en op welke wijze risicovolle strategische afhankelijkheden waar nodig voorkomen
kunnen worden. Dit speelt op meer gebieden dan alleen cloud.

Het onderwerp «Strategische Autonomie» heeft uitgebreid aandacht van de Rijksoverheid.
Onder andere middels de Agenda Digitale Open Strategische Autonomie (DOSA) en de medio
dit jaar verwachte Visie digitale autonomie en soevereiniteit overheid.

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Bij ontzegging van gebruik van niet-Europese producten zal de ICT van vrijwel alle
primaire processen en de werkplek-omgeving niet meer beschikbaar zijn. Daarmee kan
OCW de digitale dienstverlening niet meer garanderen. OCW zal dan zo snel mogelijk
alternatieven moeten implementeren. Dit zal veel tijd kosten. Dit geldt voor vrijwel
alle overheidsorganisaties.

Vraag 7

Welke merkbare gevolgen zou dit hebben voor Nederlandse burgers en voor de samenleving?

Antwoord 7

Zie vraag 6.

Vraag 8

Hoe gaat u ervoor zorgen dat die risico’s gemitigeerd worden?

Antwoord 8

Zie vraag 6.

Vraag 9

Kunt u onderbouwen wat Amerikaanse wetgeving, zoals de CLOUD Act en de Foreign Intelligence
Surveillance Act, in het ergste geval betekent voor de vertrouwelijkheid van de data
die uw departement, DUO en andere overheidsorganisaties onder uw gezag hebben opgeslagen
in de cloud van Amerikaanse dienstverleners?

Antwoord 9

Rijksbreed

Diverse landen kennen wet- en regelgeving met extraterritoriale werking die medewerking
aan veiligheidsdiensten verplicht, zoals de CLOUD Act in de VS. Dergelijke wet- en
regelgeving kan, in bepaalde gevallen mogelijk leiden tot ongewenste toegang tot Nederlandse
gegevens wanneer dit conflicteert met regelgeving als de AVG. Op basis van het advies
van GreenbergTraurig kan echter geconcludeerd worden dat in het geval van de CLOUD
Act het risico klein is.5

Ongeacht de wijze van verkrijging, is het in ieder geval onwenselijk dat alle data
tezamen in handen van een statelijke actor kunnen belanden. Om dit te voorkomen kent
het huidige Cloudbeleid al diverse regels omtrent de typen data die in de public cloud
verwerkt mogen worden. In de herziening van het Cloudbeleid wordt ook hier aandacht
aan besteed.

Vraag 10

Wat zou het gevolg zijn voor Nederlandse burgers en de samenleving wanneer al deze
data tezamen in handen van een statelijke actor zou belanden?

Antwoord 10

Zie vraag 9.

Vraag 11

Heeft u migraties naar digitale diensten van Amerikaanse techgiganten stopgezet of
heroverwogen naar aanleiding van de aangenomen motie van het lid Kathmann c.s. die
hiertoe oproept?6

Antwoord 11

Rijksbreed

Bij iedere migratie naar de public cloud moet zorgvuldig overwogen worden of de migratie
leidt tot risico’s. Er zijn migraties heroverwogen naar aanleiding van onder meer
de motie Kathmann. Met bijvoorbeeld als gevolg dat verwerking van data alleen binnen
de EER plaatsvindt.

Zie verder vraag 2.

Vraag 12

Hoe geven uw departement, DUO en andere overheidsorganisaties onder uw gezag voorts
invulling aan de aangenomen motie van het lid Six Dijkstra c.s. die oproept om als
doelstelling te hanteren dat de continuïteit van digitale overheidsdienstverlening
niet rechtstreeks afhankelijk is van partijen uit de Verenigde Staten?7

Antwoord 12

Rijksbreed

Zie vraag 5.

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Deze doelstelling wordt gehanteerd bij inrichting van de digitale dienstverlening.

OCW volgt de ontwikkelingen en de reacties vanuit de Tweede Kamer, de Staatssecretaris
Digitalisering en CIO Rijk nauwgezet. De geopolitieke ontwikkelingen en de moties
in de Tweede Kamer leiden binnen OCW al tot een andere risico-inschatting van aanbieders
en levering van ICT-producten en -diensten.

Vraag 13

Kunt u toezeggen dat de afhankelijkheid van Amerikaanse techgiganten binnen uw departement,
DUO en andere overheidsorganisaties onder uw gezag niet verder zal toenemen, en dat
het bevorderen van de strategische autonomie van Nederland en/of Europa het uitgangspunt
is bij elk besluit omtrent digitale diensten dat onder uw gezag genomen wordt?

Antwoord 13

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

OCW maakt voor al haar technologiekeuzes een weloverwogen afweging op basis van kaders
vanuit beleid, risico’s en bedrijfsbehoeften. Het te herziene rijksbrede cloudbeleid
is voor OCW hierin van grote waarde om toekomstige keuzes vorm te geven. OCW zal strategische
autonomie van Nederland en Europa bevorderen.

Vraag 14

Kunt u deze vragen afzonderlijk beantwoorden vóór het notaoverleg over de initiatiefnota
«Wolken aan de horizon» van 2 juni 2025?8

Antwoord 14

De verzending heeft zo spoedig mogelijk plaatsgevonden.