Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden De Hoop en Gabriëls over het bericht 'Vervuiling Jelsumer Feart komt van vliegbasis Leeuwarden'

Antwoord van Minister Harbers (Infrastructuur en Waterstaat), mede namens de Staatssecretaris
van Defensie (ontvangen 28 juni 2024).

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Vervuiling Jelsumer Feart komt van vliegbasis Leeuwarden»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Deelt u de mening dat het zeer zorgelijk is dat er een overschrijding van 13.000 keer
de PFOS-norm uit de Kaderrichtlijn Water is aangetroffen in de hoofdwaterweg?

Antwoord 2

De mening dat het zeer zorgelijk is wordt gedeeld. De hogere overschrijding van 8800
nanogram per liter (ng/L) PFOS is geconstateerd in de hoofdwatergang op het terrein
van de vliegbasis. Deze hoofdwatergang voert via een gemaal af op de Jelsumer Feart.
Daar is maximaal 590 ng/L PFOS in het water gemeten. De norm vanuit de Kaderrichtlijn
Water (KRW) voor PFOS is 0,65 ng/L. Dit betekent dat de overschrijding in de Jelsumer
Feart ruim 900 keer boven de KRW-norm voor PFOS uitkomt.

Vraag 3

Hoe makkelijk verspreidt deze vervuiling zich naar de omgeving? Hoe zit het met de
wateren waar de Jelsumer Feart op loost?

Antwoord 3

Omdat de Jelsumer Feart onderdeel is van het Friese boezemsysteem (stelsel van meren
en kanalen), kan het water uit de Feart zich goed verspreiden. In het voorjaar van
2024 zijn daarom maatregelen getroffen om de concentraties PFOS in de omgeving te
beheersen. Zo wordt er sindsdien geen water meer in de omliggende polders uit de Jelsumer
Feart en directe zijtak Lytse Feart gelaten ten behoeve van peilbeheer. Daarbij voert
het Wetterskip Fryslân schoner water aan in de richting van deze polders.2

Uit metingen blijkt dat de concentraties PFOS snel dalen zodra het water van de Jelsumer
Feart zich mengt met het water uit de Dokkumer Ie.3 In de Dokkumer Ie is maximaal 13 ng/L PFOS aangetroffen. Dat is ruim 20 keer boven
de KRW-norm.

Vraag 4

Welke consequenties worden er verbonden aan de constatering dat de grote vervuiling
in de Jelsumer Feart afkomstig is van de vliegbasis in Leeuwarden?

Antwoord 4

Na de officiële vaststelling dat de vervuilingsbron zich op de vliegbasis bevindt
heeft het Wetterskip Fryslân de verontreiniging gemeld bij het Openbaar Ministerie.
Het Wetterskip Fryslân heeft onderzoek gedaan naar de aanwezigheid van PFAS in de
watergangen van de vliegbasis. Het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) had reeds vastgesteld
dat er sprake is van een hoge mate van PFOS-verontreiniging ter plaatse van de locatie
van de voormalige brandweer-oefenlocatie.

Het RVB heeft daarom opdracht gekregen om de grond op de voormalige oefenbrandweerplek
en het baggerslib in de watergangen op de vliegbasis te saneren. De uitvoering hiervan
wordt via een saneringsplan afgestemd met de bevoegde gezagen: Inspectie Leefomgeving
en Transport (ILT), gemeente Leeuwarden, provincie Friesland en Wetterskip Fryslân.
Voor de details over de uitvoering, zie het antwoord op vraag 9.

Vraag 5

Hoe groot zijn de gezondheidsrisico’s voor omwonenden en grondeigenaren in de omgeving?
En hoe worden zij daarvan op de hoogte gesteld?

Antwoord 5

Voor de algemene gezondheidsrisico’s van PFAS wordt verwezen naar de site van het
RIVM (www.RIVM.nl/PFAS).

Via verschillende communicatiekanalen wordt contact gehouden met omwonenden en grondeigenaren
over dit onderwerp. Omwonenden zijn op de hoogte gesteld met een bewonersbrief die
gezamenlijk is verstuurd door Defensie, de Provincie Friesland, de GGD Fryslân en
het Wetterskip Fryslân. Voorts houden de GGD, het Wetterskip en de gemeente Leeuwarden
omwonenden en grondeigenaren regelmatig op de hoogte met gezamenlijke nieuwsupdates.
Daarbij hebben ook verschillende fysieke bijeenkomsten plaatsgevonden met omwonenden,
grondeigenaren en agrariërs. Tot slot besteden de gemeente Leeuwarden, de GGD Fryslân
en het Wetterskip Fryslân aandacht aan dit onderwerp op hun websites.4

Vraag 6

Wordt er onderzocht in hoeverre er nog steeds vervuiling plaatsvindt door PFAS-houdende
stoffen vanaf de vliegbasis of dat het alleen gaat om historische vervuiling?

Antwoord 6

Ja. Het Ministerie van Defensie voert een bronnenonderzoek uit naar de huidige bijdrage
aan de emissie van PFOS en andere PFAS naar de omgeving ten gevolge van activiteiten
en gebruik van producten. Daarnaast wordt er in beeld gebracht wat de aanwezige bodemverontreiniging
is ten gevolge van het historisch gebruik van PFOS-houdend blusschuim en hoe deze
verontreiniging kan worden gesaneerd.

Vraag 7

Houdt de vliegbasis zich aan het verbod op PFOS-houdend blusschuim dat sinds 2011
van kracht is?

Antwoord 7

Sinds 2006 mag volgens Europese richtlijnen niet meer worden gewerkt met PFOS houdend
blusschuim. De vliegbasis houdt zich aan dit verbod.

Vraag 8

Wat zijn de vervolgstappen nu Wetterskip Fryslân deze vervuiling gemeld heeft aan
het Openbaar Ministerie?

Antwoord 8

Het is aan het Openbaar Ministerie om te bepalen wat de vervolgstappen zijn op deze
melding.

Vraag 9

Per wanneer verwacht Defensie het saneringsplan af te hebben en uit te kunnen voeren?

Antwoord 9

Het RVB is bezig met het opstellen van het saneringsplan voor het ontgraven van de
bodemverontreiniging bij het voormalig brandweeroefenterrein. Dit is de plek die zich
het dichtst bij de watergang bevindt waar de hoogste gehalten in het oppervlaktewater
zijn gemeten. Ook het lozen van verontreinigd grondwater tijdens de ontgraving dient
te worden onderzocht. Dit leidt tot een saneringsplan dat vervolgens door de bevoegde
gezagen (ILT, gemeente Leeuwarden en Wetterskip Fryslân) moet worden goedgekeurd.
Vervolgens kan de bodemsanering worden aanbesteed. De planning is dat de aanbesteding
in het derde kwartaal van 2024 plaats vindt. De intentie is om voor het eind van het
jaar te saneren. Of dit lukt, hangt af van de aanbesteding en de weersomstandigheden
(bij regenachtige omstandigheden is saneren beperkt mogelijk).

Vraag 10

Hoe zit het met de vervuiling bij andere vliegvelden of defensielocaties waar met
dit schuim is gewerkt? Wordt hier onderzoek naar gedaan?

Antwoord 10

Ja, het Ministerie van Defensie heeft de afgelopen jaren onderzoek gedaan naar de
aanwezigheid van bodemverontreinigingen op defensielocaties. Dit is tot nu toe altijd
te relateren aan het gebruik van PFOS-houdend blusschuim. Op basis van de ervaring
op de vliegbasis Leeuwarden wordt ook op andere locaties onderzoek verricht naar de
aanwezigheid van PFAS in het oppervlaktewater. De resultaten van het momenteel lopende
bronnenonderzoek op Leeuwarden kunnen ook leiden tot vergelijkbare vervolgonderzoeken
op andere defensielocaties. Dit past binnen de programmatische aanpak voor PFAS die
Defensie sinds 2022 uitvoert. Binnen dit programma wordt PFAS integraal bekeken: milieu
(saneringsplannen), veiligheid en gezondheid van het personeel. Daarnaast heeft Defensie
het initiatief genomen voor het opzetten en financieren van een kennisprogramma PFAS
gekoppeld aan de sanering van de voormalige vliegbasis Soesterberg.