Verslag van een schriftelijk overleg : Verslag van een schriftelijk overleg over AcICT Advies Logius ICT-infrastructuur (Kamerstuk 26643-1014)

Nr. 1093
VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG

Vastgesteld 7 december 2023

De vaste commissie voor Digitale Zaken heeft een aantal vragen en opmerkingen voorgelegd
aan de Staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties over de brief
van 24 april 2023 over «AcICT Advies Logius ICT-infrastructuur» (Kamerstuk 26 643, nr. 1014) en over de brief van 5 juli 2023 inzake «Bestuurlijke reactie AcICT-rapport Logius
Infrastructuur» (Kamerstuk 26 643, nr. 1050).

De vragen en opmerkingen zijn op 26 september 2023 aan de Staatssecretaris van Binnenlandse
Zaken en Koninkrijksrelaties voorgelegd. Bij brief van 6 december zijn de vragen beantwoord.

De fungerend voorzitter van de commissie, Kathmann

Adjunct-griffier van de commissie, Muller

Vragen en opmerkingen van de leden van de VVD-fractie en antwoord

De leden van de VVD-fractie hebben met interesse kennisgenomen van het AcICT advies
over de Logius ICT-infrastructuur en de bestuurlijke reactie op het rapport.

De leden van de VVD-fractie vragen of met het bouwen van de nieuwe Digipoort rekening
gehouden is met het feit dat deze ook moeten voldoen aan alle door Europa op ons afkomende
wetten, zodat we in de nabije toekomst niet alsnog alles opnieuw hoeven te bouwen?
Met andere woorden: is het nieuwe platform EU-wetgevingsproof? (1)

De nieuwe softwarearchitectuur van Digipoort is wendbaar. In tegenstelling tot de
huidige Digipoort, is de nieuwe architectuur opgebouwd uit kleine en herbruikbare
componenten. Daarbij maakt het meer gebruik van open standaarden en open source technologie.
Het is daarmee makkelijker om wijzigingen, ook als die voortkomen uit Europese regelgeving,
te realiseren.

Gezien Logius herhaaldelijk adviezen niet heeft opgevolgd sluiten de leden van de
VVD-fractie niet uit dat dit in de toekomst vaker gaat gebeuren. Er lijkt ook sprake
te zijn van een verstoorde samenwerkingsrelatie die niet snel zal verbeteren. Deze
leden vragen hoe de Staatssecretaris van plan is dit op te lossen. (2)

Ik heb naar aanleiding van het AcICT-advies direct mitigerende maatregelen genomen
en een heroriëntatie in gang gezet langs de lijn van het AcICT-advies. Ik heb DG Digitalisering
en Overheidsorganisatie (DGDOO) en Logius gevraagd het zakelijk sturen verder vorm
te geven.

Logius heeft allereerst de zakelijke aansturing op de eigen processen verbeterd. Om
meer grip te krijgen op de eigen werkzaamheden wordt er gewerkt aan het inrichten
van inhoudelijke domeinsturing (om de span-of-control te verbeteren). Daarnaast wordt
er strakker gestuurd op rapportages om zo tijdig te kunnen bijsturen als dat nodig
is.

Het opdrachtgeverschap aan Logius is in zijn geheel ondergebracht bij DGDOO. Daarnaast
werken Logius en DGDOO aan het invoeren van organisatie-overstijgende domeinsturing,
waarbij de inhoudelijke lijnen tussen Logius en DGDOO korter worden.

De afgelopen periode is de samenwerking belangrijk verbeterd. Logius rapporteert periodiek
en er is meer transparantie en afstemming over de keuzes die Logius moet maken. DGDOO
stuurt daarbij als opdrachtgever op deze keuzes, in samenspraak met de programmeringsraad
Generieke Digitale Infrastructuur, waarin de belangrijkste afnemende overheidsorganisaties
vertegenwoordigd zijn.

De dagelijkse samenwerking tussen beleidsopdrachtgever en Logius is geïntensiveerd.

DGDOO is daarbij gestart met het versterken van de eigen functies zoals architectuur,
strategisch portfolio management, financieel management en quality assurance, om effectiever
invulling te geven aan de opdrachtgeversrol en het verzakelijken van de aansturing
van Logius.

Al met al zijn er belangrijke stappen gezet, in lijn met het AcICT advies op dit punt,
ook om herhaling te voorkomen.

De leden van de VVD-fractie vragen of er is gekeken naar de mogelijkheden om de huidige
Digipoort te ontwikkelen (in plaats van te herbouwen) naar exact wat het nu al doet,
maar dan met andere technologie. (3)

Ja, Logius heeft in 2019 en 2020, in samenwerking met adviseurs van het ministerie
en van uitvoeringsorganisaties en medeoverheden (vanuit de programmeringsraad van
Logius) verschillende scenario’s voor de doorontwikkeling of herbouw van Digipoort
onderzocht.

De scenario's bleken, mede door de beperkte contractuele ruimte met de huidige leverancier
van Digipoort met name inzake het intellectueel eigendom op Digipoort, slecht realiseerbaar.

Dit heeft geleid tot de noodzaak om grote delen van de Digipoort te herbouwen, op
een wijze die toekomst-vast is (zie ook het antwoord op de eerste vraag).

De streefdatum van het nieuwe ICT-platform van Logius staat nu naar aanleiding van
de heroriëntatie op 2024. De leden van de VVD-fractie vragen of dit nog steeds reëel
is, of dat het nu al niet haalbaar is. Indien dit het geval is, kan dit opnieuw worden
onderzocht en aangepast worden naar een wel haalbare streefdatum? (4)

Op 24 mei 2023 is versie 1.2 van het ICT-platform van Logius (Picard) opgeleverd en
in gebruik genomen, wat betekent dat de voorzieningen van Logius – na een gedegen
testproces en pas na formele goedkeuring door de betreffende directies van Logius
en het ministerie – gebruik kunnen maken van Picard.

Vragen en opmerkingen van de leden van de D66-fractie met antwoord

De leden van de D66-fractie hebben met interesse kennisgenomen van de bestuurlijke
reactie op het AcICT-rapport over de Logius Infrastructuur. Voor deze leden is het
belangrijk dat er gehoor wordt gegeven aan het advies van het AcICT. Over de brief
van de Staatssecretaris hebben deze leden nog enkele vragen.

De leden van de D66-fractie lezen in het rapport van het AcICT dat het contract met
Logius vanaf 9 november 2020 onrechtmatig is verlengd en dat hiermee de continuïteit
tot 2024 geborgd blijft. Kan de Staatssecretaris toelichten hoe het kan dat dit onrechtmatig
is gebeurd en in hoeverre heeft dit nog invloed op het huidige contract? (1)

Het AcICT-advies verwijst hier naar het contract met de bestaande ICT-infrastructuur
leverancier (het zogenaamde EASI-contract). Dit contract is in november 2020 verlengd
om de continuïteit van de vitale digitale dienstverlening zoals DigiD, MijnOverheid
en Berichtenbox te waarborgen. De onrechtmatigheid is verantwoord in het jaarverslag
van 2020.

Het EASI-contract had geen rechtmatige verlengingsopties meer na november 2020. Er
is sprake van een onrechtmatige verlenging, omdat het vervangende contract niet tijdig
aanbesteed kon worden en de EASI-contract niet tijdig afgebouwd kon worden. Op grond
van het Europese aanbestedingsrecht had dit wel gemoeten.

Ik heb daarom moeten besluiten om het EASI-contract te verlengen om de continuïteit
van de dienstverlening te waarborgen, totdat de voorzieningen die gebruikmaken van
het EASI-contract zijn overgezet naar een ander ICT-platform.

De verlenging van het EASI-contract heeft geen invloed op het nieuwe contract voor
Picard. Deze bestaan naast elkaar.

Het succesvol en tijdig migreren en herbouwen van de Logius-voorzieningen heeft wel
invloed op de snelheid waarmee de bestaande dienstverlening (en onrechtmatigheid)
van het EASI-contract wordt afgebouwd.

De leden van de D66-fractie zien dat er opvolging wordt gegeven aan het advies om
Logius zich te laten beperken tot een eenvoudig platform. Kan de Staatssecretaris
toelichten hoe dit nieuwe platform (PICARD 1.2) verschilt van het oorspronkelijke
platform? En voldoet dit platform aan wat er werd beoogd? (2)

Op 24 mei jongstleden is het nieuwe ICT-platform (Picard 1.2) opgeleverd. Dit was
de laatste oplevering voor de pas op de plaats ten behoeve van de heroriëntatie zoals
in de kamerbrief aangegeven.

Het platform dat vóór het uitkomen van het AcICT-advies werd beoogd voorzag in een
hoge mate van geautomatiseerde functies. Een deel van deze automatisering zou worden
gerealiseerd door maatwerk-functies. Op het nieuwe ICT-platform (Picard) is een belangrijk
deel van deze maatwerk-functies geschrapt. Deze functies worden waar mogelijk met
standaardcomponenten ingevuld en waar nodig door handmatige handelingen.

Momenteel wordt voor elk van de maatwerk-functies beoordeeld of deze noodzakelijk
is voor de veiligheid en de stabiliteit van het platform. Voorts wordt bezien of deze
functies door standaardcomponenten van de markt of door andere werkwijzen kunnen worden
vervangen of opgevangen. De uitkomst van deze beoordeling wordt getoetst, waarbij
het uitgangspunt is dat er geen maatwerk wordt toegevoegd aan het platform tenzij
dit noodzakelijk is voor de veilige en stabiele werking en dit niet op een andere
manier redelijkerwijs ingevuld kan worden.

De leden van de D66-fractie vragen of de Staatssecretaris een tijdspad kan schetsen
van de voorgenomen migratiestrategie. Welke middelen kan zij inzetten om hierop te
sturen? Hoe wordt de Kamer op de hoogte gehouden van dit traject? Ook schrijft de
Staatssecretaris dat de opdrachtgeversrol van het ministerie breder wordt gedefinieerd.
Wat betekent dit concreet, vragen deze leden? Is de Staatssecretaris de formele opdrachtgever
en hoe geeft zij uiting aan die rol? (3)

Op mijn verzoek heeft de afgelopen maanden DGDOO van het Ministerie BZK – in overeenstemming
met advies 2 en 3 van AcICT – de aansturing en samenwerking met Logius meer programmatisch
ingericht.

Een resultaat hiervan is dat elke voorziening een migratiestrategie en plan van aanpak
heeft opgesteld, die planmatig ten uitvoering wordt gebracht. Op deze wijze behoud
ik een sterke sturing op de migraties. Inmiddels zijn al enkele niet kritische voorzieningen
gemigreerd.

De grotere voorzieningen zullen pas kunnen migreren nadat er voldoende zekerheid is
dat deze beheerst kunnen overgaan naar Picard. In mijn brief van 5 juli heb ik toegezegd
om rond de jaarwisseling de Kamer schriftelijk te zullen informeren.

In mijn brief van 5 juli heb ik toegezegd om in het najaar de Kamer schriftelijk te
zullen informeren, ik verwacht dat rond de jaarwisseling te doen (vóór het Kerstreces).
Hiernaast zal ik de over implementatie van het IT-fundament als groot ICT-project
de Kamer te informeren via de rapportage Grote ICT projecten.

Voor de vragen met betrekking tot het opdrachtgeverschap en hoe ik uiting geef aan
deze rol, verwijs ik u naar het antwoord op de eerder gestelde vraag van de VVD.

Ten slotte, de kostenstijging is fors. Kan de Staatssecretaris kort reflecteren op
hoe dit voorkomen had kunnen worden en in hoeverre Logius ook aansprakelijk is voor
deze kostenoverschrijding? (4)

De kostenstijging is onder andere een resultaat van vertraging veroorzaakt door stapeling
van (noodzakelijke) veranderingen en vernieuwingen binnen Logius. Hierover had het
AcICT in 2019 al geadviseerd. De veranderagenda en ambitie van Logius zijn groot,
de kostenstijging had voorkomen kunnen worden door nog meer in lijn met het AcICT
advies de stapeling van veranderingen te prioriteren, de veranderingen in kleinere
stappen te nemen en ook de vernieuwing te temporiseren.

Logius is een agentschap van het ministerie, en kan daarom niet persoonlijk aansprakelijk
worden gesteld. Binnen de mogelijkheden is het mijn inzet dat Logius binnen de beschikbare
financiële middelen alle kosten zelf financiert.

Vragen en opmerkingen van de leden van de PvdA-fractie en GroenLinks-fractie en antwoord

De leden van de PvdA-fractie en GroenLinks-fractie hebben kennisgenomen van de ontwikkelingen
rondom het implementeren van een nieuwe ICT-infrastructuur bij de overheid. Deze leden
zijn verrast en teleurgesteld over de gang van zaken, die een veilige en verantwoorde
migratie naar nieuwe ICT verder vertraagt.

De leden van de PvdA-fractie en GroenLinks-fractie vragen de Staatssecretaris naar
een reflectie op het proces voorafgaand aan de heroriëntatie. Wanneer kreeg de Staatssecretaris
voor het eerst te weten dat de ambitieuze migratieplanning onhaalbaar zou zijn? Heeft
zij hier toen actie op ondernomen om kosten te beperken? Deze leden missen in de brief
van 5 juli jl. (Kamerstuk 26 643, nr. 1050) een appreciatie van de tweede aanbeveling uit het AcICT-rapport. Kan deze alsnog
schriftelijk worden gegeven? (1)

Ik ben bij het AcICT advies te weten gekomen over de te ambitieuze migratieplanning.
Vanwege de opgetreden vertragingen heb ik aan het AcICT gevraagd om mij onafhankelijk
van advies te dienen. Over de vertraging heb ik de Kamer geïnformeerd in mijn brieven
van 27 juni 2022 en 18 oktober 2022.

De Kamer heb ik geïnformeerd over het advies en de door mij direct genomen maatregelen
in mijn brief van 5 juli 2023.

Met betrekking tot de appreciatie van de tweede aanbeveling van het AcICT, deze appreciatie
was gecombineerd met de appreciatie van de derde aanbeveling, zijnde:

«In afwachting van de uitkomsten van de heroriëntatie heb ik ook de geplande migraties
van de 18 Logius-voorzieningen, waaronder bijvoorbeeld DigiD, Berichtenbox en MijnOverheid,
naar het ICT-platform van Logius opgeschort. Voor elk van deze voorzieningen wordt
op dit moment de eerder gemaakte keuze voor het IT-platform PICARD en de geplande
migratie opnieuw tegen het licht gehouden. Alle relevante documentatie, met specificaties
van het nu beoogde basisplatform, wordt gedeeld met de betrokken uitvoeringsorganisaties
en medeoverheden. In nauwe afstemming wordt per voorziening gewogen of deze zal migreren
naar PICARD, of dat migratie naar een ander platform zal plaatsvinden. Hierbij worden
onder andere technische, juridische, financiële en functionele impact meegewogen.

De migratiestrategie met de migratieplanning wordt vervolgens vastgesteld, waarna
de eerste voorziening kan starten met de migratie. Om stevig te sturen wordt het ministerie
direct opdrachtgever van de ICT-activiteiten voor de bouw van en migraties naar de
Logius-infrastructuur. Tot de afronding van de migraties en de overgang naar beheer
zal sturing door Logius en het ministerie in de vorm van een programma gebeuren. Hier
zet ik direct een zakelijke sturing op zoals in mijn reactie op aanbeveling 4 beschreven.»

De leden van de PvdA-fractie en GroenLinks-fractie lezen dat het ministerie de opdrachtgeversrol
breder zal definiëren. Kan de Staatssecretaris deze definitie duidelijk formuleren?
Hoe zal deze sturing voorkomen dat er niet nogmaals te ambitieus wordt gepland? Hoe
worden de publieke waarden, gedefinieerd in de Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren,
toegepast in de doorontwikkeling van de Generieke Digitale Infrastructuur? Worden
deze waarden als uitgangspunt genomen bij de keuze voor ICT-leveranciers en ICT-oplossingen?
(2)

Voor de vragen met betrekking tot het opdrachtgeverschap en hoe ik uiting geef aan
deze rol, verwijs ik u naar het antwoord op de eerder gestelde vraag van de VVD.

Met deze gewijzigde samenwerking tussen DGDOO en Logius, krijgt DGDOO een expliciete
rol in het prioriteren van ambities en het komen tot een realistische planning. Logius
wordt zodoende vanuit één stuurlijn aangestuurd waardoor DGDOO beter in staat is om
te hoge ambities die Logius betreffen te beteugelen, te prioriteren en te controleren.
Deze sturing en de wijze van opdrachtverstrekking worden uitgevoerd binnen de kaders
van de financiële opdrachtverstrekking en de eisen die aan het goed beheer van IT-processen
worden gesteld. Waarbij de ingerichte rapportagelijnen ervoor zorgen dat er tijdig
kan worden bijgestuurd wanneer de veranderdruk te groot wordt.

De publieke waarden worden als uitgangspunt genomen bij – en geborgd vanuit het opdrachtgeverschap
op – de doorontwikkeling van de GDI.