Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Dekker-Abdulaziz, Warmerdam en Van Baarle over het illegaal verzamelen van gegevens van uitkeringsgerechtigden door het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV)

Antwoord van Minister Van Gennip (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) (ontvangen 9 oktober
2023). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2022–2023, nr. 3353.

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «UWV verzamelde illegaal gegevens van uitkeringsgerechtigden»
van 15 juli 2023?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Waarom is het UWV, ondanks waarschuwing en twijfel in mei 2022, toch doorgegaan met
landelijke uitrol van deze vorm van monitoring?

Antwoord 2

Kort gezegd heeft dit te maken met het feit dat bij de ontwikkelaars van de risicoscan
niet bekend was dat de IP-adressen die daarvoor werden gebruikt, waren verkregen uit
cookies. Hoe dit in zijn werking is gegaan licht ik hieronder toe.

UWV heeft aangegeven dat er binnen de organisatie twee separate ontwikkelingen liepen
die pas later met elkaar in verband werden gebracht. Het kon gebeuren dat de risicoscan
verblijf buiten Nederland verder werd geïmplementeerd terwijl ook bekend was dat het
gebruik van cookies in lijn moest worden gebracht met de Telecommunicatiewet (Tw).

UWV geeft aan dat zij gebruik maken van cookies om onder andere hun websites en daarmee
de dienstverlening aan uitkeringsgerechtigden te verbeteren. Het plaatsen van die
cookies gebeurde zonder toestemming van bezoekers van de websites. Binnen UWV was
al eerder gewezen op het feit dat UWV hiermee in strijd handelt met de Tw. In november
2021 is binnen UWV opdracht gegeven om daarom o.a. een zogenaamde consent manager
te plaatsen op de websites van UWV. Dit is in februari 2023 gebeurd. Met deze consent
manager kan de bezoeker UWV toestemming geven voor het gebruik van cookies.

De gegevens, waaronder de IP-adressen die uit die cookies komen, worden bewaard en
voor verschillende doeleinden gebruikt. Omdat er geen toestemming was gevraagd was
dit in strijd met de bepalingen uit de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG).
UWV had de vergaarde gegevens niet mogen bewaren en inzetten. Voor wat betreft het
bewaren van vergaarde gegevens verwijs ik verder naar het antwoord op vraag 23. Zie
voor de ondernomen acties naar aanleiding hiervan ook het antwoord op vraag 4 en voor
meer uitleg over het voormalig en huidig gebruik van cookies het antwoord op vraag
7.

In mei 2022 was de landelijke implementatie van de risicoscan verblijf buiten Nederland
afgerond. UWV geeft aan dat het tot dat moment bij UWV ontwikkelaars niet bekend was
dat in de bron waaruit IP-adressen werden gehaald er sprake was van een verwevenheid
met de eerder genoemde cookies. In de periode mei-juli 2022 ontstond er wel een besef
dat een deel van deze gegevens via cookies werd verzameld. In de maanden juli-september
2022 kwam vervolgens binnen UWV de vraag naar boven of door de verwevenheid van IP-gegevens
met cookies de risicoscan verblijf buiten Nederland al dan niet voldeed aan de AVG
en Tw. IP-gegevens kunnen namelijk in principe wel gebruikt worden als kenmerk om
risico’s te detecteren. Wat ook bleek uit de interne en externe toetsingen voorafgaand
aan de implementatie van de scan.

Naar aanleiding van bovenstaande twijfels over en de complexiteit van deze doorwerking
heeft UWV op 6 september 2022 extern juridisch advies gevraagd. Tegelijkertijd was
het overwegende beeld – en daarmee de inschatting – van UWV op dat moment dat de wijze
van verzamelen en het gebruik van IP-gegevens ten behoeve van de risicoscan verblijf
buiten Nederland nog steeds mogelijk was.

Op basis van het externe conceptadvies op 18 januari 2023 heeft UWV de risicoscan
verblijf buiten Nederland en de separate handhavingsactiviteit IP-logging begin februari
jl. stopgezet, omdat de verwerking van de gegevens niet voldeed aan de AVG en Tw.

Hoewel ook het externe juridische advies heeft bevestigd dat IP-gegevens op zich gebruikt
kunnen worden als kenmerk, kan het niet op de wijze waarop UWV dit heeft gedaan via
cookies. Daarnaast kwam in dat advies naar voren dat het structurele gebruik van IP-gegevens
voor de risicoscan verblijf buiten Nederland niet proportioneel was.

Gezien het voorgaande heb ik met UWV afgesproken dat zij de sinds 2018 ontwikkelde
wijze van risicobeheersing en risicocultuur tegen het licht houdt. In de Stand van
de uitvoering zal ik uw Kamer hierover nader informeren.

Vraag 3

Wat waren de bevindingen van de ethische commissie, genoemd in Nieuwsuur-uitzending
van 15 juli 2023 over deze risicoscan?2

Antwoord 3

UWV heeft aangegeven dat er geen afgerond advies door de ethische commissie is gegeven.
De Commissie Data Ethiek is begin 2022 opgericht en wordt ondersteund door een expertteam,
dat bestaat uit UWV-medewerkers. Dit team heeft samen met een vertegenwoordiging van
zowel gebruikers als de ontwikkelaar binnen UWV het IAMA (Impact Assessment Mensenrechten
en Algoritmes) ingevuld. Het IAMA zou worden voorgelegd aan de Commissie Data Ethiek.
Dat is echter nog niet gebeurd, omdat het proces rond het IAMA is stilgelegd op het
moment dat de risicoscan verblijf buiten Nederland is stopgezet.

Vraag 4

Kunt u, in het licht van het feit dat in de beslisnota van 13 maart 2023 staat dat
er in 2022 al twijfel was over de rechtmatigheid van de werkwijze, toelichten hoe
er enerzijds twijfel was, maar aan de andere kant «alle seinen op groen stonden» zoals
het UWV heeft gesteld in een uitzending van Nieuwsuur,?3

Antwoord 4

UWV heeft aangegeven dat voordat de risicoscan verblijf buiten Nederland in mei 2022
volledig is geïmplementeerd, deze uitvoerig is getoetst en gevalideerd door een externe
partij. Ook is onderzocht door UWV of de maatregel rechtmatig was. Deze toetsen hadden
een positieve uitkomst.

In de rapportage functionaris gegevensbescherming werd vanaf 2020 gesignaleerd dat
met de inzet van cookies gehandeld werd in strijd met de Tw en de AVG. Naar aanleiding
daarvan is onder andere besloten om hier een zogenaamde cookie consent manager voor
te gaan bouwen. De ontwikkeling van een cookie consent manager heeft gedurende deze
periode niet voldoende prioriteit gekregen. Bij de uitwerking van de consentmanager
bleek ook dat de technische realisatie zeer complex was. Deze is uiteindelijk in februari
2023 geïmplementeerd.

In 2020 werden de signalen van de rapportage functionaris gegevensbescherming nog
niet gekoppeld aan de (ontwikkeling van de) risicoscan. Die koppeling werd pas vanaf
mei 2022 gelegd, na de afronding van de implementatie van de risicoscan verblijf buiten
Nederland. Dit leidde tot de externe juridische adviesaanvraag in september 2022.
Zie ook het antwoord op vraag 2.

Vraag 5

Gebruikt het UWV ook andere risicoscans? Zo ja, is het gebruik daarvan rechtmatig
en proportioneel?

Antwoord 5

Ja. UWV gebruikt de risicoscan verwijtbare werkloosheid. Deze wordt gebruikt om te
controleren op verwijtbare werkloosheid bij de aanvraag van een WW-uitkering. Daarnaast
gebruikt UWV de sollicitatiescan. Deze sollicitatiescan (voorheen in de Stand van
de uitvoering genoemd als risicoscan sollicitaties) heeft als doel om zicht te krijgen
op uitkeringsgerechtigden die mogelijk niet effectief solliciteren, zodat UWV (na
nader dossieronderzoek en indien noodzakelijk) hierover het gesprek kan aangaan met
die uitkeringsgerechtigden. Deze sollicitatiescan heeft een andere insteek dan de
twee andere scans omdat de sollicitatiescan door UWV wordt ingezet om een betere dienstverlening
te bieden.

UWV geeft aan dat gegevens, voortkomend uit cookies, die in de risicoscan verblijf
buiten Nederland gebruikt werden, niet gebruikt worden in de andere twee scans. In
de pilotfase van de risicoscan verwijtbare werkloosheid is wel gebruik gemaakt van
locatiegegevens afgeleid uit IP-adressen die voortkwamen uit een andere bron dan de
cookies die gebruikt werden in de risicoscan verblijf buiten Nederland. Deze locatiegegevens
werden op een andere wijze gebruikt in deze scan. UWV onderzoekt zekerheidshalve of
dit gebruik rechtmatig en proportioneel was. Naar aanleiding van signalen uit deze
pilotfase van de risicoscan verwijtbare werkloosheid is destijds onderzoek gedaan
in hoeverre er sprake was van verwijtbare werkloosheid. Onderdeel van dit onderzoek
was contact met uitkeringsgerechtigden. Daar zijn vervolgens gevolgen aan verbonden
als was vastgesteld dat iemand verwijtbaar werkloos was. Deze locatiegegevens zijn
in de uiteindelijke versie van de risicoscan verwijtbare werkloosheid niet gebruikt
omdat deze informatie niet van toegevoegde waarde bleek.

Voor het landelijk in gebruik nemen van deze scans hebben verschillende zorgvuldigheidschecks
plaatsgevonden door UWV, waaronder een Gegevensbeschermingseffectbeoordeling (GEB)
en een externe toets. Zekerheidshalve controleert UWV intern de andere scans nogmaals
op rechtmatigheid en proportionaliteit met een herijking van de GEB’s. Op beide scans
zal opnieuw een externe toetsing plaatsvinden. Gedurende dit proces houdt mijn ministerie
nauw contact met UWV. Ik zal uw Kamer nader informeren over de uitkomsten bij de eerstvolgende
Stand van de uitvoering.

Vraag 6

Wanneer was u op de hoogte van de onrechtmatige werkwijze van het UWV? Is de verwerking
van IP-adressen gemeld in het verwerkingsregister, zo nee, waarom niet?

Antwoord 6

Zoals gedeeld tijdens het commissiedebat Uitvoering sociale zekerheid op 30 maart
2023, heeft UWV mijn ministerie op 20 januari 2023 op de hoogte gesteld van de problematiek
rondom de risicoscan verblijf buiten Nederland.

UWV geeft aan dat de verwerking van IP-adressen is gemeld in het verwerkingsregister.
UWV verwerkt het IP-adres voor drie doeleinden:

1. Contact met UWV

2. Controle door UWV

3. Emailmarketing

Deze verwerkingen zijn in te zien via het uitgebreide overzicht: uwv-en-uw-privacy.pdf.

Vraag 7

Werden de cookies voor andere doeleinden dan deze risicoscan gebruikt, zo ja, welke
precies?

Antwoord 7

Ja, UWV heeft aangegeven dat zij noodzakelijke cookies gebruiken voor toegankelijkheid
en analyse van de website. Deze cookies kunnen niet geweigerd worden. Optionele cookies
waarvoor wel toestemming gevraagd wordt, zijn gericht op dienstverlening en zogenaamde
derde cookies om Youtube filmpjes op de site van UWV af te spelen. UWV vraagt sinds
februari 2023 toestemming voor het plaatsen van functionele (noodzakelijke) en derden
cookies. UWV deelt op hun website een volledig overzicht van cookies: Overzicht van cookies op uwv.nl | UWV.

Vraag 8

Hoe reflecteert u op het feit dat het UWV de Centrale Cliëntenraad UWV (CCUWV) niet
vooraf op de hoogte gebracht heeft van de plannen om op deze manier fraude op te sporen
terwijl het UWV hiertoe verplicht is?

Antwoord 8

UWV hoort de Centrale Cliëntenraad tijdig op de hoogte te brengen van informatie die
invloed kan hebben op de dienstverlening aan uitkeringsgerechtigden, zoals plannen
om fraude op te sporen. UWV heeft dit omtrent de risicoscans onvoldoende gedaan. Dat
is betreurenswaardig en de Raad van Bestuur van UWV heeft hiervoor excuses aangeboden
aan de Cliëntenraad.

De betrokkenheid van de Cliëntenraad is van grote waarde voor de dienstverlening en
UWV spant zich in om de leden zo volledig en transparant mogelijk te informeren over
de ontstane situatie en verdere ontwikkelingen. Daarom vonden er in augustus en september
2023 extra informatiesessies plaats.

Vraag 9

Klopt het dat u de Kamer bij het stopzetten van het algoritme de Kamer toentertijd
niet heeft geïnformeerd, omdat het UWV dat niet wilde, ondanks dat uit een advies
van de landsadvocaat al bleek dat de werkwijze niet voldeed aan de wet?

Antwoord 9

Dit klopt niet. De risicoscan is begin februari stopgezet. De Kamer is op 30 maart
2023 mondeling geïnformeerd tijdens het commissiedebat Uitvoering sociale zekerheid
en op 21 juni 2023 in de Stand van de uitvoering sociale zekerheid4.

Vraag 10

Kunt u uitsluiten dat de toepassing van het betreffende fraudemonitoringsmodel een
(indirect) discriminerende werking heeft, zowel in de opzet als in de praktijk? Is
er in de toepassing van het fraudemonitoringsmodel een selectie toegepast op kenmerken
die mogelijk een (indirect) discriminerende werking kunnen hebben?

Antwoord 10

Zoals gemeld in de Stand van de uitvoering van juni jl. werkt UWV na de stopzetting
van de risicoscan verblijf buiten Nederland aan een aangepaste werkwijze om de verwerking
van gegevens te laten voldoen aan de wettelijke vereisten. In het onderzoek naar een
aangepaste werkwijze, wordt zekerheidshalve ook gekeken naar andere kenmerken van
de stopgezette risicoscan verblijf buiten Nederland. Ook kijkt UWV naar de kenmerken
van de risicoscan verwijtbare werkloosheid en de sollicitatiescan. Dit omdat zowel
UWV als ik er zeer aan hechten dat de opzet en werking van de scans voldoen aan de
eisen en regels die gesteld worden op het gebied van privacy en gelijke behandeling,
zodat er geen ongeoorloofde kenmerken meegenomen worden in de uitvoering. De afstemming
tussen UWV en mijn ministerie hierover is nog niet afgerond. Ik zal uw Kamer hier
verder over informeren bij de eerstvolgende Stand van de uitvoering.

Vraag 11

Kunt u alle indicatoren en risicoselectiemechanismen uit het algoritme aan ons doen
toekomen en bij elke indicator of risicoselectiemechanisme aangeven waarom deze is
toegepast?

Antwoord 11

In het belang van inspectie, controle en toezicht kan ik dit niet openbaar maken.
Daarom bied ik uw Kamer, mede namens UWV, een vertrouwelijke technische briefing aan.
Daarnaast heb ik van UWV vernomen dat zij op dit moment nagaan op welke manier de
transparantie rondom (risico)scans kan worden vergroot.

Volgens informatie van UWV werken zij met een combinatie van gedragskenmerken en persoonsgegevens
(zoals IP-adres) in de risicoscans en niet met bijzondere persoonsgegevens (zoals
geslacht of afkomst).

Vraag 12

Kunt u nauwgezet uitleggen hoe mensen een risicoscore toebedeeld kregen en waar dat
van afhing?

Antwoord 12

In het belang van inspectie, controle en toezicht kan ik dit niet in detail openbaar
delen. Daarom bied ik uw Kamer, mede namens UWV, een vertrouwelijke technische briefing
aan.

UWV heeft in algemene zin het proces beschreven. Volgens UWV gaf de risicoscan op
basis van gedragskenmerken en persoonsgegevens (waaronder IP-gegevens) een indicatie
van een verhoogde kans op ongeoorloofd verblijf in het buitenland en een aanleiding
om een onderzoek te starten. Om vooringenomenheid te voorkomen was 30% van de aangeboden
signalen afkomstig uit een willekeurige steekproef uit het WW-bestand. Vervolgens
werden deze signalen (70% scan / 30% willekeurig) beschikbaar gesteld aan medewerkers
van UWV om op te pakken voor verder onderzoek. Het is belangrijk om te benadrukken
dat de risicoscan niet bepaalde of mensen daadwerkelijk een overtreding hadden begaan.
Beslissingen werden nooit automatisch genomen en bleven altijd mensenwerk. Deze werden
altijd, op basis van zorgvuldig onderzoek, genomen door medewerkers van UWV. Onderdeel
van dit onderzoek was altijd persoonlijk contact met de uitkeringsgerechtigde om zo
te bepalen wat er aan de hand was en of iemand inderdaad de regels had overtreden.
De medewerker verrichtte het onderzoek zonder enige kennis over welke kenmerken aanwezig
waren en zonder te weten of het signaal uit de random steekproef kwam of uit de risicoscan.
Dit om bias te voorkomen. Resultaat van het onderzoek was het al dan niet vaststellen
van ongeoorloofd verblijf buiten Nederland.

Vraag 13

Welke data, naast het via cookies verkregen IP-adres, heeft het UWV gebruikt? Is de
data met andere overheidsdata van buiten de UWV gecombineerd, zo ja welke?

Antwoord 13

In het belang van inspectie, controle en toezicht kan ik niet openbaar maken welke
data UWV naast het via cookies verkregen IP-adres heeft gebruikt. Daarom bied ik uw
Kamer, mede namens UWV, een vertrouwelijke technische briefing aan. Wel kan ik delen
dat UWV de data gecombineerd heeft met andere overheidsdata van buiten UWV, namelijk
met gegevens uit de Basis Registratie Personen (BRP). Dit betrof adresgegevens en
gegevens over inschrijving in de BRP.

Vraag 14

Heeft het UWV een mensenrechtentoets (IAMA: Impact Assessment Mensenrechten en Algoritmes)
toegepast voordat dit algoritme op landelijke schaal in gebruik is genomen, waar motie
26 643, nr. 835 toe verplicht?5

Antwoord 14

UWV geeft aan dat in 2019 is gestart met het ontwikkelen van de risicoscan verblijf
buiten Nederland. IAMA is in juli 2021 gepubliceerd en motie 26 643, nr. 835 is op 29 maart 2022 aangenomen. De implementatie van de risicoscan is in mei 2022
afgerond. Ten tijde van de ontwikkeling en de implementatie van de risicoscan was
deze toets nog niet aan de orde. UWV is in november 2022 gestart met het invullen
van het IAMA voor de risicoscan verblijf buiten Nederland. Dit proces was nog niet
afgerond op het moment dat de risicoscan verblijf buiten Nederland werd stopgezet
in februari 2023. Na het stopzetten van de risicoscan is het IAMA-proces ook stopgezet.
Zodra UWV een nieuwe werkwijze heeft ontwikkeld voor de risicoscan verblijf buiten
Nederland zal het IAMA onderdeel zijn van de toetsing voorafgaande aan implementatie.

Vraag 15

Is het UWV bereid om, in afwachting van een eventueel nieuw model, 100% steekproefsgewijs
te werken? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 15

UWV onderzoekt op dit moment wat een alternatieve manier van controle kan zijn. Eén
van de mogelijkheden is een steekproefsgewijze controle. Uit onderzoeken blijkt wel
dat de effectiviteit van steekproefsgewijs werken veel lager is dan de effectiviteit
van risicogericht werken. Daarnaast levert steekproefsgewijs werken een grote belasting
op voor uitkeringsgerechtigden als er geen aanleiding is om onderzoek te doen.

Vraag 16

Bent u bereid te onderzoeken of steekproefsgewijs werken een vergelijkbaar resultaat
oplevert als risicosturend werken? Kunt u de ontwikkel- en onderzoekskosten van risicosturend
werken meenemen?

Antwoord 16

Risicoscans zijn een vorm van risicogericht handhaven en hebben als doel gericht te
controleren op regelovertreding. Door het gebruik van risicoscans kan UWV zich richten
op de uitkeringsgerechtigden die mogelijk de regels overtreden. Zo hebben de overige
uitkeringsgerechtigden minder last van onderzoeken of controles. Na de WW-fraude van
2018 was het doel om meer en effectiever overtredingen aan te pakken.

UWV heeft tijdens het gebruik van de risicoscan het resultaat van de scan en van een
willekeurige steekproef gemonitord. Daaruit is gebleken dat risicogericht werken een
beter resultaat oplevert dan een willekeurige steekproef uit de gehele WW-populatie.
Dat wil zeggen dat er meer fraude wordt geconstateerd na onderzoek aan de hand van
signalen vanuit de risicoscan dan vanuit een willekeurige steekproef uit de gehele
WW-populatie. Medewerkers kregen signalen uit de risicoscan en uit de willekeurige
steekproef aangeboden. Zij beoordeelden vervolgens of deze signalen onderzoekswaardig
waren. De signalen die voortkwamen uit de risicoscan werden door medewerkers vier
tot vijf keer vaker onderzoekswaardig bevonden dan de signalen uit de willekeurige
steekproef, terwijl de medewerkers de herkomst van de signalen niet kenden. Een dossier
is onderzoekswaardig wanneer een eerste onderzoek tot de conclusie leidt dat er meer
onderzoek nodig is. In totaal zijn er op basis van signalen uit de risicoscan verblijf
buiten Nederland 3.600 vervolgonderzoeken gedaan, 13% van deze onderzoeken leidde
tot een sanctie in de vorm van een boete of een terugvordering.

UWV heeft in de uitvoeringstoets de ontwikkel- en onderzoekskosten voor de risicoscans
verwijtbare werkloosheid en verblijf buiten Nederland vermeld. De structurele kosten
zijn € 15,7 miljoen, maar waren lager in 2022 omdat personele uitgaven en uitgaven
aan technologie lager waren in dat jaar. In 2022 kwam dit neer op € 11,7 miljoen.
De incidentele kosten zijn € 4,4 miljoen in 2021, € 9,5 miljoen in 2022, en € 0,8 miljoen
in 2023. Het gaat hierbij om kosten voor de implementatie van de risicoscans waaronder
de kosten van de infrastructuur die gebruikt wordt voor alle drie de risicoscans.
Het is niet mogelijk deze kosten uit te splitsen voor de verschillende scans.

Vraag 17

Het UWV zegt nu volgens een nieuwe risicosturende manier te gaan werken, kunt u precies
uitleggen hoe hier te werk gegaan zal worden? Hoeveel gaat dit kosten? Zal het UWV
deze keer wel een mensenrechtentoets uitvoeren?

Antwoord 17

Zoals gemeld in de Stand van de uitvoering van 21 juni 2023, werkt UWV nog aan een
nieuwe aangepaste werkwijze. Om deze in te kunnen voeren is meer onderzoek nodig.
Omdat UWV nog bezig is met het ontwikkelen van de nieuwe werkwijze zijn ook de bijkomende
kosten nog niet in kaart gebracht. Zodra UWV een nieuwe werkwijze heeft voor de risicoscan
verblijf buiten Nederland, zal ook een IAMA onderdeel zijn van de toetsing die voor
implementatie afgerond wordt (zie ook het antwoord op vraag 14). In de tussentijd
blijft UWV op andere manieren controleren op ongeoorloofd verblijf buiten Nederland
om zoveel mogelijk misbruik van werkloosheidsuitkeringen te voorkomen en op te sporen.

Vraag 18

Bent u bereid deze details met de Kamer te delen (als het niet anders kan vertrouwelijk)
alvorens dit nieuwe algoritme in gebruik wordt genomen? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 18

Ja. In het belang van inspectie, controle en toezicht kan ik dit niet openbaar maken.
Daarom bied ik uw Kamer, mede namens UWV, een vertrouwelijke technische briefing aan.

Vraag 19

Bent u bereid om de totstandkoming van het fraudemonitoringsmodel, de toepassing en
de vraag of er mogelijke gedupeerden zijn extern te laten onderzoeken?

Antwoord 19

Ik ben in gesprek met UWV om het hele proces te evalueren. Ten tijde van de ontwikkeling
is UWV bijgestaan door externe partijen in de vorm van advies en externe validatie.
De nieuwe werkwijze zal UWV ook extern laten toetsen. Daarnaast is het zo dat – zoals
ook beschreven in de Stand van de uitvoering van 11 januari 2023 – risicoscans niet
bepalen of mensen daadwerkelijk een overtreding hebben begaan. Ze geven een indicatie
van een verhoogde kans op regelovertreding en een aanleiding om een onderzoek te starten.

Vraag 20

Kunt u ons een overzicht doen toekomen van het aantal mensen dat door het fraudemonitoringsmodel
is onderzocht, in hoeveel gevallen dat heeft geleid tot een gevolg voor de onderzochte
en om welke verblijfslanden het gaat?

Antwoord 20

In totaal zijn er 3.600 zaken onderzocht door UWV naar aanleiding van signalen uit
de risicoscan verblijf buiten Nederland. Van de onderzochte zaken is er in 460 gevallen
(circa 13%) een onrechtmatigheid gevonden waaraan gevolgen zijn verbonden (zoals een
boete, terugvordering en/of het stopzetten van de uitkering). UWV gaat deze 460 afgesloten
zaken opnieuw onderzoeken, waarbij de rechtmatigheid van de verkregen gegevens centraal
staat en dit kan leiden tot herziening. Ik zal uw Kamer hierover informeren via de
volgende Stand van de uitvoering.

Verblijfslanden worden niet bijgehouden door UWV. UWV kan daarom niet aangeven om
welke verblijfslanden het gaat. Daarnaast is het niet relevant om welke verblijfslanden
het gaat, het gaat erom of mensen met een WW-uitkering onrechtmatig buiten Nederland
verblijven of niet.

Vraag 21

Van hoeveel websitebezoekers heeft het UWV gegevens verzameld?

Antwoord 21

UWV geeft aan dat om de toegankelijkheid van de websites te optimaliseren en de dienstverlening
te verbeteren UWV analytische data van alle websitebezoeken op UWV.nl en Werk.nl verzamelt.
Deze websites zijn tot en met juli 2023 gemiddeld 76 miljoen keer per jaar bezocht.

22

Heeft het UWV de verzamelde gegevens sinds 2019 bewaard?

Antwoord 22

Ja, deze gegevens zijn bewaard. De onrechtmatig verkregen gegevens zijn ontoegankelijk
gemaakt. Zie ook het antwoord op vraag 23.

Vraag 23

Is het UWV bereid, met de kennis van nu, alle niet legaal verkregen gegevens te verwijderen?
Zo nee, waarom niet?

Antwoord 23

UWV geeft aan hiertoe bereid te zijn. Wel merkt UWV op dat sommige gegevens de aanleiding
en/of onderdeel van de onderbouwing zijn geweest voor door UWV genomen besluiten.
UWV zoekt op dit moment uit welke gegevens inderdaad verwijderd kunnen worden of dat
er zwaarwegende redenen zijn om dat (nog) niet te doen. Ook heeft UWV besloten om
de 460 afgesloten zaken te heropenen en opnieuw te onderzoeken, waarbij de rechtmatigheid
van de verkregen gegevens centraal staat. Dit kan leiden tot herziening. Ik zal uw
Kamer informeren over de uitkomsten van deze onderzoeken in de eerstvolgende Stand
van de uitvoering. Zie ook het antwoord op vraag 22.

Vraag 24

Welk bedrag hebben de 3600 onderzoeken gekost en hoeveel hebben de 460 gevonden gevallen
van fraude opgeleverd? Wegen de kosten op tegen de baten?

Antwoord 24

UWV heeft de taak om toe te zien op de rechten, plichten en rechtmatigheid die horen
bij het ontvangen van een uitkering. Handhaving is van belang om het draagvlak voor
sociale zekerheid te behouden en om misbruik te ontmoedigen. In 2018 ontstond maatschappelijke
onrust naar aanleiding van mediaberichten over onrechtmatig gebruik van WW-uitkeringen.
Vanwege de toezichtstaak van UWV en na Kamervragen en debatten, die hierop volgden,
heeft mijn ministerie UWV de opdracht gegeven om strakker te handhaven op overtredingen
in de WW. Onder meer door het ontwikkelen en beproeven van risicoscans. Dat heeft
UWV vanaf 2019 gedaan, onder andere met de ontwikkeling van de risicoscan verblijf
buiten Nederland. De inzet van de risicoscan gaat dan ook verder dan financiële baten
en uit zich in een hogere detectie van overtredingen, een effectievere inzet van middelen,
en het behoud van draagvlak voor de sociale zekerheid (zie ook het antwoord op vraag
16).

UWV geeft aan dat in de uitvoeringstoets is uitgegaan van jaarlijkse personeelskosten
van € 1.662.000 en een afname van uitkeringslasten van jaarlijks tussen de € 1.536.000
en € 5.184.000. De 460 gevonden gevallen van fraude hebben geresulteerd in circa € 2,5 miljoen
aan terugvorderingen en boetes. Deze cijfers kunnen wijzigen omdat UWV heeft besloten
om de 460 afgesloten zaken te heropenen en opnieuw te onderzoeken. Ik zal uw Kamer
hierover informeren via de volgende Stand van de uitvoering.

Vraag 25

Acht u het bewaren en verzamelen van persoonsgegevens van alle websitebezoekers proportioneel?
Hoe kijkt u naar de proportionaliteit van dit specifieke beleid?

Antwoord 25

Proportionaliteit vergt een afweging tussen de ingezette middelen en het doel dat
gediend wordt. Deze moeten in redelijke verhouding tot elkaar staan. In het antwoord
op vraag 22 en vraag 23 heb ik aangegeven dat onrechtmatig verkregen gegevens ontoegankelijk
zijn gemaakt en dat gegevens indien mogelijk verwijderd zullen worden. Het verzamelen
en bewaren van gegevens is alleen toegestaan indien wet- en regelgeving zich daar
niet tegen verzet. Zoals omschreven bij vraag 7 mag UWV bijvoorbeeld wel gegevens
van websitebezoekers bewaren voor het verbeteren van hun websites.

Toen in 2018 de WW-fraude aan het licht kwam, was er een duidelijke vraag vanuit de
Kamer naar een strakkere aanpak van misbruik op onder meer ongeoorloofd verblijf in
het buitenland. Om effectievere handhaving mogelijk te maken, heeft UWV vervolgens
de risicoscan verblijf buiten Nederland ontwikkeld.

Hoewel het gebruik van IP-gegevens een effectieve indicator kan zijn voor het risico
op ongeoorloofd verblijf in het buitenland, constateer ik op basis van het externe
juridische advies dat het op deze schaal verzamelen van IP-adressen met behulp van
cookies voor de risicoscan verblijf buiten Nederland en de separate handhavingsactiviteit
IP-logging niet proportioneel was.

Vraag 26

Kunt u reflecteren op de uitspraak «we werken op basis van vertrouwen», gezien alles
wat we nu weten?

Antwoord 26

In de brieven van 18 juli 20226 en 30 juni 20237 over de herijking van het handhavingsinstrumentarium in de sociale zekerheid is toegelicht
hoe er wordt gewerkt aan een handhavingsstelsel dat werkt vanuit vertrouwen, mét alertheid
voor daadwerkelijk misbruik. Het doel is om bij de handhaving rondom uitkeringen en
andere sociale regelingen een passende sanctie op te kunnen leggen, in plaats van
dat standaard wordt uitgegaan van het opleggen van een boete. Daarom wordt meer ruimte
geboden om aan te sluiten bij de persoonlijke omstandigheden van burgers.

Er komen meer mogelijkheden om te waarschuwen of zelfs af te zien van het opleggen
van een sanctie. Tegelijkertijd blijven er voldoende mogelijkheden om daadwerkelijk
misbruik aan te kunnen pakken.

Werken vanuit vertrouwen betekent niet dat handhaving niet meer aan de orde is. Het
blijft van belang om misbruik te voorkomen, te bestrijden en om het draagvlak voor
de sociale zekerheid te behouden. De maatschappij moet er op kunnen vertrouwen dat
overheidsmiddelen op een eerlijke en rechtmatige manier verdeeld worden.

Risicogericht werken sluit daarbij aan. Het gebruik van risicoscans is – zoals eerder
in de beantwoording is aangegeven – een vorm van handhaving die als doel heeft gericht
te controleren op overtreding. Door het gebruik van risicoscans kan UWV zich richten
op de uitkeringsgerechtigden die mógelijk de regels overtreden. Daardoor hebben de
overige uitkeringsgerechtigden geen last van controle. Daarbij rust op de overheid
de plicht om de handhaving op alle aspecten van geldende regelgeving zo zorgvuldig
mogelijk vorm te geven.

Vraag 27

Gezien het feit dat ook Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) in de afgelopen jaren ten
minste drie keer gewaarschuwd is voor vooringenomenheid en het gebruik van mogelijk
discriminerende criteria tijdens fraudecontroles; ziet u een structureler probleem
bij de overheid met onrechtmatige gegevensverzameling in het kader van fraudebestrijding
dan enkel dit specifieke geval bij het UWV? Hoe zet u zich in om dit eventueel structurele
probleem op te lossen?

Antwoord 27

Het is op deze termijn niet mogelijk om een uitspraak te doen voor de overheid als
geheel. Met UWV blijf ik in gesprek om de problematiek rondom de risicoscan verblijf
buiten Nederland op te lossen en te zorgen dat ook andere processen conform de wet-
en regelgeving zijn ingericht.

Vraag 28

Het UWV gaf in Nieuwsuur aan dat de geldende wet complex is en pleit voor vereenvoudiging
van de wet; welke vereenvoudiging wenst het UWV en hoe kijkt u hiernaar?

Antwoord 28

UWV geeft aan dat het geheel van de geldende wet- en regelgeving leidt tot complexe
situaties, waarbij zowel het belang van controle en handhaving als van privacy- en
gelijke behandelingswetgeving aan de orde is. Dit spanningsveld maakt een goede uitvoering
van wet- en regelgeving soms ingewikkeld. Mijn ministerie zal in overleg met UWV bekijken
waar sprake is van dergelijke complexe situaties en zoeken naar oplossingen daarvoor,
om een goed evenwicht te behouden tussen het waarborgen van privacy en gelijkheid
enerzijds en het effectief uitvoeren van handhavingstaken anderzijds.

Zo is mijn ministerie samen met UWV (en andere uitvoerders: de SVB en de VNG namens
de gemeenten) bezig met onder andere de herijking handhaving sociale zekerheid8. Daarnaast zorg ik dat het beleid uitvoerbaar is voor onder andere UWV door samen
in gesprek te blijven. Ook geven UWV en andere uitvoerders jaarlijks inzicht in de
knelpunten waar burgers en professionals in de uitvoering tegenaanlopen in wet- en
regelgeving.

Hiernaast werk ik samen met uitvoeringsorganisaties aan de vereenvoudigingsagenda9. Een voorbeeld hiervan is de vereenvoudiging van de Werkloosheidwet10. Mijn ministerie heeft een onderzoek laten uitvoeren naar de knelpunten in de WW.
Uw Kamer wordt hier in het najaar over geïnformeerd.