Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Sjoerdsma, Van der Graaf en Gündogan over de rol van de media bij de verspreiding van de rechts-extremistische omvolkingstheorie

Antwoord van Minister Yeşilgöz-Zegerius (Justitie en Veiligheid), mede namens de Staatssecretaris
van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (ontvangen 30 maart 2023). Zie ook Aanhangsel
Handelingen, vergaderjaar 2022–2023, nr. 1734.

Vraag 1

Bent u bekend met het meest recente «dreigingsbeeld» van de Nationaal Coördinator
Terrorisme bestrijding (NCTV), waaruit blijkt dat het accelerationisme de voornaamste
rechts-extremistische geweldsdreiging vormt voor de nationale veiligheid?1

Antwoord 1

Ja, daar ben ik bekend mee. De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid
heeft in het Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 55, 56 en 57 gesteld dat de voornaamste
rechts-terroristische gewelddreiging voortkomt uit het accelerationisme.

Vraag 2

Bent u bekend met het feit dat de omvolkingstheorie een van de pijlers is van het
accelerationisme en dat deze stroming propageert dat terroristisch geweld een legitiem
middel is om het ideaal van een witte etnostaat te bereiken, aldus de NCTV?

Antwoord 2

Ja, daar ben ik bekend mee.

Vraag 3

Hoe reflecteert u op de onweersproken verspreiding van omvolkingstheorie door Ongehoord
Nederland in de uitzendingen d.d. 5 mei 2022 en 15 december 2022, in het licht van
de door de NCTV geïdentificeerde dreiging voor de nationale veiligheid die van die
theorie uitgaat?

Antwoord 3

Zoals u kunt lezen in de beantwoording van de vragen vanuit uw Kamer die eerder over
deze kwestie zijn ingezonden op 19 mei 20222, spreekt het voor zich dat het media-aanbod van publieke media-instellingen geen
risico’s voor de nationale veiligheid met zich mee mag brengen. Daartoe is in artikel
2.88 van de Mediawet voorgeschreven dat publieke media-instellingen passende maatregelen
nemen om te voorkomen dat hun media-aanbod aanzet tot haat tegen een groep personen
of een lid van een groep of uitlokt tot het plegen van een terroristisch misdrijf.
Zoals de Staatssecretaris van OCW heeft aangegeven kan er bij passende maatregelen
bijvoorbeeld worden gedacht aan een gedragscode, al dan niet in combinatie met het
instellen van een klachtenpunt.

Vraag 4 en 5

Bent u bekend met het feit dat de regering op 29 juni 2022 heeft toegezegd om de NCTV
een onderzoek te laten doen naar de risico’s voor de nationale veiligheid van het
uitzenden van de omvolkingstheorie, en dat de resultaten van een dergelijk onderzoek
tot op heden niet aan de Kamer zijn verstuurd?3

Kunt u er voor zorgen dat aan de toezegging van 29 juni 2022 op de kortst mogelijke
termijn, maar in ieder geval binnen de beantwoordingstermijn van deze vragen, wordt
voldaan, door de NCTV te laten onderzoeken wat de risico’s voor de nationale veiligheid
zijn van het uitzenden van de omvolkingstheorie en de Kamer hierover te informeren?

Antwoord 4 en 5

Zoals in de aanbiedingsbrief bij het Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 57 is beschreven
is met het verschijnen van het Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 57, opvolging gegeven
aan het verzoek van het lid Sjoerdsma (D66) om nader in te gaan op de omvolkingstheorie4. Het is zorgelijk en zeer kwalijk als rechts-extremistisch gedachtengoed, zoals de
omvolkingstheorie, breed verspreid wordt en het is onacceptabel als getracht wordt
om een racistisch gedachtengoed te normaliseren.

In het Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 57 wordt uitgebreid aandacht besteed aan
rechts-extremisme en rechts-terrorisme, en de ontwikkelingen omtrent de omvolkingstheorie.
Samengevat wordt in het Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland 57 gesteld dat de omvolkingstheorie
ook in Nederland van de uithoeken van het internet naar meer mainstreamdiscussies
is verplaatst en dit een zorgelijke ontwikkeling is. Het openlijk en kritiekloos bespreken
van dergelijk xenofoob en deels racistisch gedachtegoed, en andere complottheorieën,
draagt bij aan de sociale acceptatie. Uit onderzoek blijkt dat het herhaaldelijk uitdragen
van dergelijk gedachtegoed in de media en op sociale media bijdraagt aan verdere normalisering
ervan. Het risico voor de nationale veiligheid dat van de omvolkinsgtheorie uitgaat
is dat deze voor individuen kan dienen als inspiratie voor extremistisch geweld of
een aanslag in Nederland, zoals dit eerder is voorgekomen in Christchurch, Nieuw-Zeeland
of recent in Buffalo in de Verenigde Staten.

Hierbij wil ik wel de kanttekening plaatsen dat tijdens het opstellen van het Dreigingsbeeld
Terrorisme Nederland 57 de NCTV sterk beperkt is in de uitvoering van zijn taken omdat
er geen gebruik gemaakt kan worden van online monitoring van open bronnen. Momenteel
is er voor deze taken van de NCTV geen grondslag en is deze taak opgeschort waar het
gaat om het bezien van online open bronnen zoals Twitter of Facebook. Inmiddels is
de nota van wijziging aan de Raad van State voorgelegd voor advies. Daarna wordt de
nota van wijziging aan de Tweede Kamer aangeboden. Dit betekent dat er nu vanuit de
NCTV geen direct zicht is op hoe er bijvoorbeeld door groepen rechts-extremisten online
wordt gereageerd op uitingen in relatie tot de omvolkingstheorie naar aanleiding van
de genoemde uitzendingen, en de NCTV niet in staat is voldoende te bezien wat dergelijke
ontwikkelingen betekenen voor Nederland. Dit illustreert de gevolgen van het niet
eigenstandig kunnen analyseren van online debatten en wat het betekent als deze mogelijkheid
definitief zou wegvallen.