Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Westerveld en Van der Lee over het bericht 'Studieschuld niet afbetaald? Dan geen paspoort. 'Ik begrijp niet waarom Duo dit doet''

Antwoord van Minister Dijkgraaf (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap), mede namens Minister
van Buitenlandse Zaken en de Staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
(ontvangen 14 oktober 2022).

Vraag 1

Bent u bekend met het krantenbericht «Studieschuld niet afbetaald? Dan geen paspoort.
«Ik begrijp niet waarom Duo dit doet»»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Hoe worden oud-studenten met een studieschuld gewezen op de verplichting om een adreswijziging
door te geven aan DUO?

Antwoord 2

In algemene zin worden oud-studenten er op gewezen dat het van belang is dat hun gegevens
op orde zijn. Dat geldt uiteraard niet alleen voor DUO, maar ook voor hun gegevens
bij andere overheidsdiensten. In contacten met studenten wordt ook specifiek benoemd
dat wanneer oud-studenten naar het buitenland verhuizen, zij dit zelf moeten doorgeven.
Van deze studenten krijgt DUO in tegenstelling tot de in Nederland wonende oud-studenten
namelijk geen adresmutaties door van de Basisregistratie personen. Ook op de website
en in MijnDUO worden oud-studenten geattendeerd op de noodzaak van een recent adres
en op eventuele ontbrekende gegevens. Op het moment dat van een oud-student geen adres
bekend is, maar wel een e-mailadres, dan kan de correspondentie digitaal voortgezet
worden. In deze digitale correspondentie wordt ook gewezen op het doorgeven van het
nieuwe adres.

Vraag 3

Hoe worden oud-studenten geïnformeerd over de mogelijkheid om een schuld op te schorten?

Antwoord 3

Oud-studenten worden jaarlijks geïnformeerd over hun studieschuld. In die brief wordt
ook verwezen naar de mogelijkheden om niet of minder terug te betalen op het moment
dat zij het termijnbedrag niet kunnen betalen. Daarnaast is er ook veel informatie
te vinden op de website van DUO.

Vraag 4

Welke mogelijkheden ziet u om oud-studenten beter te informeren over hun rechten en
plichten als het gaat om hun studieschuld en eventuele betalingsregelingen?

Antwoord 4

Studenten worden reeds breed geïnformeerd over hun rechten en plichten en de mogelijkheden
voor een betalingsregeling. Dat gebeurt zowel in persoonlijke communicatie met de
student door DUO als via meer algemene communicatiemiddelen, zoals de website en sociale
media.

Vraag 5

Kunt u in gesprek gaan met DUO om de hardheden in de aanpak van betalingsregelingen
weg te nemen?

Antwoord 5

Zoals u in het antwoord op vraag 8 kunt lezen gaat DUO in veel gevallen akkoord met
een betalingsregeling. Daarnaast werkt DUO met het zogenoemde Persoonsgericht Innen
(PGI). Daarmee wordt uitdrukkelijk naar de persoon gekeken en de mogelijkheden die
hij heeft om terug te betalen. Waar mogelijk wordt ook proactief contact opgenomen
met debiteuren, als er bijvoorbeeld een betaling is gemist.

Als we hardheden – of knellende wetgeving – constateren wordt daar in gezamenlijkheid
tussen DUO en het Ministerie van OCW over gesproken. Ik hecht er echter aan om ook
te benoemen dat er ruimte moet zijn voor een passende aanpak voor debiteuren die wel
kunnen betalen, maar dat niet doen.

Vraag 6

Hoe vaak wordt de hardheidsclausule van de Wet studiefinanciering 20002 gebruikt om een oplossing voor de oud-student te vinden?

Antwoord 6

DUO verleent regelmatig maatwerk aan studenten en oud-studenten. Dat kan op basis
van de hardheidsclausule, maar DUO kan ook binnen de bestaande wet- en regelgeving
tot een maatwerkoplossing komen. Het gaat dan bijvoorbeeld om een betalingsregeling
op maat of het verlengen van de duur waarop een student recht heeft op studiefinanciering.
DUO registreert niet hoe vaak een maatwerkoplossing getroffen wordt of de hardheidsclausule
wordt toegepast.

Vraag 7

Kunt u aangeven hoe vaak het voorkomt dat oud-studenten een betalingsachterstand hebben,
omdat ze verzuimd hebben een inkomen op te geven, maar die waarschijnlijk niets hadden
hoeven af te lossen vanwege een ontoereikend inkomen?

Antwoord 7

DUO is in het buitenland afhankelijk van de debiteur voor de verstrekking van actuele
contact- en inkomensgegevens. Indien deze niet worden verstrekt is het voor DUO niet
mogelijk om in contact te komen met deze debiteuren over hun veelal opgelopen betalingsachterstand.
Ook is het dan niet mogelijk om vast te stellen of het inkomen van de debiteur (en
eventuele partner) zodanig is dat de draagkracht lager is dan de wettelijke annuïtaire
aflossingstermijn.

Indien het contact met de debiteur wordt hersteld met behulp van de paspoortsignalering
gaat DUO met deze persoon in gesprek over een oplossing. Bij het oplossen van betalingsachterstanden
kijkt DUO in eerste instantie vooral naar de toekomst; wat kunnen we nu doen om een
betalingsachterstand op te lossen en wat is de huidige inkomens- en vermogenspositie
van de debiteur en een eventuele partner? Op basis daarvan maakt DUO afspraken over
een betalingsregeling.

Uiteraard worden debiteuren op het moment dat het contact is hersteld ook gewezen
op de mogelijkheid om een draagkrachtberekening aan te vragen, maar bijvoorbeeld ook
op de aflosvrije maanden die voor iedere debiteur beschikbaar zijn. Op die manier
wordt voor de toekomst voorkomen dat zij een betalingsachterstand op lopen.

Vraag 8

In hoeveel procent van de gevallen gaat DUO akkoord met het voorstel van de oud-student
voor een betalingsregeling?

Antwoord 8

Indien de debiteur zelf een voorstel doet voor een regeling waarmee de betalingsachterstand
binnen uiterlijk 24 maanden is ingelopen, gaat DUO vrijwel altijd akkoord. Indien
het voorstel van de debiteur een regeling voor een langere termijn betekent, toetst
DUO het voorstel aan de huidige financiële situatie van de debiteur. Als het voorstel
in overeenstemming is met die financiële situatie, dan gaat DUO altijd akkoord. Indien
dit niet het geval is en de debiteur dus sneller zou moeten kunnen aflossen, dan gaat
DUO verder in gesprek met de debiteur. Dat kan ook leiden tot een aangepaste afspraak.

Vraag 9

Hoe kijkt u aan tegen het feit dat Nederlandse ambassades meewerken aan het laten
blokkeren van de verlenging van een paspoortaanvraag door DUO?

Antwoord 9

Het Ministerie van Buitenlandse Zaken (BZ) behandelt aanvragen voor paspoorten van
Nederlanders die in het buitenland verblijven. BZ gaat bij iedere aanvraag voor een
paspoort na of de aanvrager voorkomt in het register paspoortsignaleringen (RPS).
Dit kan aan de orde zijn indien de aanvrager bij DUO een studieschuld heeft. Op grond
van artikel 22 van de Paspoortwet kan DUO bij het Ministerie van BZK een verzoek tot
opname in het RPS doen. Opname in het RPS kan weigering van een paspoort tot gevolg
hebben. Een verzoek tot opname in het RPS kan worden ingediend door DUO als er sprake
is van het niet nakomen van een betalingsverplichting en als daarbij ook het gegronde
vermoeden bestaat dat de persoon zich door verblijf in het buitenland aan de betalingsverplichting
zal onttrekken. Artikel 22 Paspoortwet biedt de rechtsbasis om op deze grond een paspoort
te kunnen weigeren.

Wanneer een gesignaleerd persoon een nieuw paspoort aanvraagt wordt hij van de signalering
op de hoogte gesteld. De gesignaleerde persoon krijgt dan de mogelijkheid om in gesprek
te gaan met DUO. In veel gevallen maakt DUO betalingsafspraken met de paspoortaanvrager
en kan een paspoort alsnog worden verstrekt (soms voor de duur van korter dan 10 jaar,
de exacte duur wordt door DUO bepaald conform artikel 22 van de Paspoortwet). Wordt
een paspoort toch geweigerd, dan kan de aanvrager bezwaar maken tegen deze beslissing.
Voor de goede orde zij vermeld dat een Nederlandse Identiteitskaart niet geweigerd
kan worden. Daarnaast kan BZ, indien urgentie en reisdoel is vastgesteld, zo nodig
een laissez-passer verstrekken voor terugkeer naar Nederland.

Vraag 10

Acht u dit wenselijk?

Antwoord 10

BZ volgt de vigerende wetgeving en voert het proces conform wetgeving uit. De wetgever
heeft deze bepaling vastgesteld omdat invordering van de schulden in het buitenland
problematischer is dan in het Koninkrijk.3

Inzake het doel en de achtergrond hiervan verwijs ik tevens naar mijn antwoord onder
vraag 12.

Vraag 11

Bent u zich bewust van de schrijnende situaties die dit op kan leveren?

Antwoord 11

Ik ben mij bewust dat het weigeren van een paspoort grote impact kan hebben. Dat is
dan ook de reden dat DUO het instrument van paspoortsignalering hoofdzakelijk gebruikt
om het contact te herstellen met de oud-student. Op het moment dat dat contact er
is heeft DUO tot op heden nog nooit de uitgifte van een paspoort aangehouden.

Daarbij wil ik ook benadrukken dat DUO paspoortsignalering als laatste middel inzet
en daar niet lichtzinnig mee omgaat. Naast dat er voorwaarden zijn waaraan moet zijn
voldaan – zoals de termijn dat er geen contact is en de hoogte van de betalingsachterstand
– zal DUO ook altijd eerst op allerlei andere manieren proberen om contact te krijgen
met de debiteur.

Vraag 12

Vindt u dat het wel of niet verkrijgen van een paspoortverlenging in principe een
drukmiddel mag zijn als het gaat om het betalen van een (studie)schuld?

Antwoord 12

Het is wettelijk bepaald dat deze mogelijkheid bestaat. Deze mogelijkheid is opgenomen
in de Paspoortwet om te voorkomen dat een persoon die zich wil onttrekken aan het
wettelijke systeem van invordering van publiekrechtelijke schulden, dit kan doen.
Het beschermen van de staatsfinanciën wanneer personen zich willen onttrekken aan
het wettelijke systeem van invordering van publiekrechtelijke schulden wordt gezien
als een wezenlijk staatsbelang. Wel zij hierbij opgemerkt dat onthouden van reisdocumenten
op grond van artikel 22 Paspoortwet slechts als uiterste middel zal mogen dienen.
Dit kan pas wanneer er geen andere mogelijkheden zijn om betrokkene tot nakoming van
zijn verplichtingen te dwingen en deze zich door verblijf in het buitenland daaraan
dreigt te onttrekken.

De Staatssecretaris van BZK zal niettemin nagaan in hoeverre het systeem van paspoortsignaleringen
nog bij de huidige maatschappelijke context past en of dit eventueel aanpassing behoeft.
Hierbij worden de verschillende signaleringsgronden en de hoogte van schulden geëvalueerd.
Ook wordt gekeken naar de duur van de maatregel.

Vraag 13

Zijn er naast DUO ook afspraken met andere overheidsorganisaties waarbij het hebben
van een schuld een reden kan zijn om geen paspoort te verlengen in het buitenland?

Antwoord 13

Ja.

Vraag 14

Zo ja, kunt u aangeven om welke organisaties dit precies gaat?

Antwoord 14

Artikel 22 Paspoortwet regelt de signalering van personen voor het weigeren of vervallen
verklaren van een paspoort naar aanleiding van het niet nakomen van een publiekrechtelijke
schuld (zoals belastingen, ten onrechte genoten uitkeringen of het terugbetalen van
studiefinanciering) of het niet voldoen aan wettelijke onderhoudsverplichtingen of
onderhoudsverplichtingen die door de rechter zijn opgelegd. Op grond van de Paspoortwet
kan weigering of vervallenverklaring bij het niet nakomen van een betalingsverplichting
gebeuren op verzoek van het college van burgemeester en wethouders, het college van
gedeputeerde staten of door het bestuurscollege dan wel een ander tot invordering
bevoegd orgaan van een rechtspersoon die krachtens publiekrecht is ingesteld, dat
het aangaat. In de praktijk betekent dit dat DUO, het Landelijk Bureau Inning Onderhoudsbijdragen
(LBIO), de Belastingdienst en (gemeentelijke) sociale diensten een verzoek tot weigering
of inhouding van een paspoort kunnen doen als er sprake is van het niet nakomen van
een betalingsverplichting en als daarbij ook het gegronde vermoeden bestaat dat de
persoon zich door verblijf in het buitenland aan de betalingsverplichting zal onttrekken.