Verslag van een bijeenkomst : Verslag van de Zitting 2022 (derde deel) van de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa

BR/ nr. 130
VERSLAG VAN DE ZITTING 2022 (DERDE DEEL)

Vastgesteld 7 september 2022

1. Inleiding

Een delegatie van acht Kamerleden nam van 20 tot en met 24 juni 2022 deel aan de derde
deelsessie van de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa (PACE) in Straatburg.1

De delegatie bestond uit Petra Stienen (D66, delegatieleider), Reina de Bruijn-Wezeman (VVD), Caspar van den Berg (VVD), Ria Oomen-Ruijten (CDA), Tiny Kox (SP, PACE-president), Margreet de Boer (GroenLinks), Bob van Pareren (Fractie-Nanninga), allen Eerste Kamerleden en het Tweede Kamerlid Agnes Mulder (CDA).

Voor de Nederlandse delegatie stond de toespraak van Koning Willem-Alexander in de
hemicycle op 23 juni centraal, inclusief zijn ontmoeting met de delegatie en het debat
over de verantwoordingsplicht voor het neerhalen van vlucht MH17. De Assemblee werd
geïnformeerd over de voorbereidingen van een aanstaande topconferentie van de staatshoofden
en regeringsleiders van de 46 lidstaten over de rol van de Raad van Europa. Een reflectiegroep
van voormalige regeringsleiders en Ministers van Buitenlandse Zaken is aan de slag
en de Assemblee heeft een ad hoc commissie en een rapporteur aangesteld. Voorts vond
een paneldebat plaats onder leiding van Tiny Kox, President van de Assemblee met oppositieleider
uit Belarus, mevrouw Svetlana Tichanovskaja en debatten over humanitaire gevolgen
van de Russische agressie tegen Oekraïne, gemelde gevallen van politieke gevangenen
in de Russische Federatie, en de noodzaak om de mensenrechten en de rechtsstaat in
de Noordelijke Kaukasus te herstellen.

Verder is er gesproken over de controle van online communicatie, hoe antisemitisme
in Europa kan worden voorkomen en bestreden, de bestrijding van ziekten die door vaccinatie
kunnen worden voorkomen en het ontrafelen van mythes over vaccins. Op de agenda stond
ook een rapport over de rol van politieke partijen bij het bevorderen van diversiteit
en inclusie waarin wordt voorgesteld een nieuw handvest voor een niet-racistische
samenleving te ondertekenen.

De delegatie sprak en marge van de sessie met de Permanent Vertegenwoordiger van Nederland
bij de Raad van Europa, de heer Böcker. In verband met zijn aanstaande vertrek uit
Straatsburg bedankte de delegatie hem voor zijn goede ontvangsten en briefings tijdens
iedere plenaire vergadering in de afgelopen jaren.

2. Nederlandse interventies in plenaire debatten

De Parlementaire Assemblee heeft op 20 juni het rapport over de rol van politieke
partijen bij het bevorderen van diversiteit en inclusie met een voorstel voor een
nieuw handvest voor een niet-racistische samenleving behandeld. Dit rapport richt
zich op de rol die politici spelen bij het voorkomen en bestrijden van haat zaaiende
uitlatingen door zelf in hun eigen communicatie negatieve stereotypering, denigrerende
taal, stigmatisering, zondebokken, slachtofferbeschuldiging en uitsluiting achterwege
te laten. Mevrouw De Boer sprake namens haar politieke groep de Socialists, Democrats and Greens Group (SOC) dank uit voor dit rapport. Zoals het verslag terecht stelt, zei mevrouw de Boer,
hebben we in Europa te maken met toenemende racisme en onverdraagzaamheid. Aanzetten
tot haat is gericht op mensen vanwege hun etnische afkomst, culturele achtergrond,
huidskleur, religie, geslacht, seksuele geaardheid of andere gronden die hen tot de
ander maken. Het bijzondere van dit rapport, zo vervolgde zij, is dat het zich niet
richt op de lidstaten of het Comité van Ministers, maar op onze politieke partijen,
het Europees Parlement, de nationale parlementen, het maatschappelijk middenveld,
en de nationale delegaties en fracties binnen de Parlementaire Assemblee van de Raad
van Europa en dit van iedereen een inspanning vraagt. Mevrouw De Boer voegde daar
aan toe dat het voor het streven naar diversiteit in vertegenwoordiging binnen de
partijen op alle niveaus, werving van diverse leden en kandidaten niet voldoende is,
politieke partijen zullen ook moeten zorgen voor een gastvrije en veilige omgeving
binnen hun partijen.

Op 20 juni zat mevrouw Oomen-Ruijten, vicepresident van de Assemblee de plenaire vergadering
voor tijdens het debat over de presidents- en parlementsverkiezingen in Servië in
april 2022. Zij verving op dat moment de president van de Assemblee, de heer Kox die
doorgaans de plenaire vergadering leidt.

Op 21 juni nam Ria Oomen-Ruijten deel aan het vragenuur met de secretaris-generaal
van de Raad van Europa, mevrouw Pejčinović Burić. Zij vroeg de secretaris-generaal
of zij bereid is de samenstelling van de reflectiegroep (over de toekomst van de Raad
van Europa) onder de loep te nemen en een wijziging met reflectie aan deze vergadering
voor te bereiden. Ook vroeg ze of zij de Assemblee kan verzekeren dat deze groep in
de conferentie over de toekomst van Europa een strikte observatie zal hebben in de
statutaire tweede pijler van de Raad, ofwel deze vergadering. Mevrouw Burić antwoordde
dat zij een hooggekwalificeerde groep van zeven personen heeft geselecteerd uit de
gelederen van presidenten, voormalige presidenten, voormalige eerste Ministers, voormalige
vice-premiers en Ministers van Buitenlandse Zaken. Voor haar was de boodschap duidelijk:
het zijn geen regeringsvertegenwoordigers, het zijn niet alleen vertegenwoordigers
van hun eigen kwaliteit als mensen, die in het verleden zeer belangrijke functies
hebben bekleed of bekleed en die veel ervaring hadden op het gebied van de mensenrechten,
maar ook in multilateraal werk. Volgens haar is de groep evenwichtig en verwacht ze
dat deze een goed resultaat kan opleveren.

De Assemblee heeft tijdens een Joint Debate op 22 juni drie rapporten over de gevolgen van de oorlog in Oekraïne besproken. Deze
rapporten betreffen de humanitaire gevolgen en interne en externe migratie in verband
met de agressie van de Russische Federatie tegen Oekraïne van de heer Fridez uit Zwitserland,
de bescherming en alternatieve zorg voor niet-begeleide en gescheiden migranten- en
vluchtelingenkinderen van mevrouw Mezentseva uit Oekraïne en rechtvaardigheid en veiligheid
voor vrouwen in vredesverzoening van mevrouw Kravchuck uit Oekraïne. Mevrouw Stienen
complimenteerde namens de Alliance of Liberals and Democrats for Europe (ALDE) de rapporteurs met hun rapport die de meest urgente vragen van dit moment adresseren.
Zij sprak haar waardering uit voor de erkenning in het rapport van de heer Fridez
van de sleutelrol die vele internationale organisaties, lokale regionale autoriteiten
en het maatschappelijk middenveld hebben gespeeld bij het bieden van een waardige
humanitaire reactie op de benarde situatie van het Oekraïense volk. Als mede-sponsor
van een side-event over de documentaire Shadow Game die de beproevingen laat zien
van vier jonge vluchtelingen uit onder meer Afghanistan en Syrië om veiligheid te
vinden staan volgens mevrouw Stienen in het rapport van mevrouw Mezentseva goede antwoorden
op de vraag hoe kinderen onderweg kunnen worden beschermd. Tot slot was mevrouw Stienen
het volledig eens met de conclusie in het rapport van mevrouw Kravchuk. Vrouwen moeten
aanwezig en actief zijn in alle stadia van vredesopbouw, niet alleen erkend als oorlogsslachtoffers,
maar ook als actoren in de voorhoede van onder meer vredeshandhaving, defensie en
humanitaire acties, aldus Stienen.

Ook mevrouw De Boer complimenteerde de rapporteurs met hun rapporten en gaf aan dat
de gelijktijdige behandeling de samenhang tussen de rapporten en het belang van de
verschillende onderwerpen die meermaals genoemd worden benadrukte. Mevrouw De Boer
verwees hierbij naar de bescherming, zorg en ondersteuning van vluchtelingen en ontheemden,
en in het bijzonder kinderen; de focus op onderwijs en de noodzaak tot wederopbouw
van de samenleving – letterlijk door huizen, scholen en ziekenhuizen te herbouwen,
en meer figuurlijk door gemeenschaps- en vredesopbouw, waarin vrouwen een belangrijke
rol zouden moeten spelen. Toch stelde mevrouw De Boer dat niet alle humanitaire gevolgen
van de oorlog de aandacht kregen die ze verdienden in deze rapporten zoals bijvoorbeeld
de gevolgen van de toegang tot gezondheidszorg tijdens en na de oorlog, en aan de
psychologische behandeling van slachtoffers en getuigen van oorlogsmisdaden, en aan
soldaten als ze van het front thuiskomen. Mevrouw De Boer vroeg om de lidstaten ook
op te roepen om deze steun te verlenen.

Tijdens de bespreking van het rapport van de Monitoring Commissie op 23 juni over
de lidmaatschaps-verplichtingen van Malta met daarin een overzicht van de wijze waarop
democratische instellingen en instellingen voor de rechtsstaat functioneren en presteren,
en aanbevelingen over de aanpak van de problemen reageerde mevrouw Stienen namens
de ALDE. Met erkenning voor de positie van Malta, één van de mediterrane frontliniestaten
met betrekking tot migranten en asielzoekers en de dringende noodzaak om in te grijpen,
wijst mevrouw Stienen op de noodzaak van Europese solidariteit om Malta hierbij te
ondersteunen. Volgens mevrouw Stienen laat het rapport zien dat in Malta het hebben
van rechten op papier zich niet altijd, voor zowel vrouwen als voor LHBTI'ers en andere
minderheden, vertaalt in de daadwerkelijke uitoefening van deze rechten. Of er daadwerkelijk
sprake zal zijn van het vergroten van de vertegenwoordiging van vrouwen in een nieuw
parlement zal nauwlettend moeten worden gevolgd. Mevrouw Stienen spreekt verder over
de grote zorgen die er zijn over het feit dat journalist zijn nog steeds een zeer
gevaarlijk beroep is in Malta. Zonder de juiste onafhankelijkheid van de rechterlijke
macht in het algemeen en een staat die de persvrijheid echt respecteert en journalisten
beschermt, lost het gebaar van het voorstellen van wetgeving geen van de problemen
van Malta op, aldus mevrouw Stienen. Ook wijst zij op eerder geuite zorgen over reproductieve
rechten in Malta. Mevrouw Stienen laat weten dat reproductierechten en gezondheid
een belangrijk aspect zijn van de rechten van vrouwen die in Malta met prioriteit
moeten worden verbeterd en dat hier veel kan worden geleerd uit de manier waarop Ierland
het debat over abortus en reproductieve gezondheid heeft aangepakt.

Bij de evaluatie van het partnerschap voor democratie met het parlement van de Kirgizische
Republiek gaf de rapporteur aan dat dit land de eerste en enige partner voor democratie
is in Centraal-Azië en zich in 2014 heeft gecommitteerd aan de waarden die door de
Raad van Europa worden verdedigd. Er zijn positieve ontwikkelingen in Kirgizië, zoals
de vastberadenheid om ondanks druk van autoritaire buren – Kazachstan, Rusland en
China in het bijzonder – op het pad van democratie te blijven, het betrekken van de
bevolking bij besluitvorming met name door referenda en de bevordering van de deelname
van vrouwen en minderheden aan het politieke leven. Er zijn ook zorgen, met name over
mensenrechtenschendingen. Zijn conclusie is dat de beoogde resultaten er niet zijn
maar de intenties wel en stelt voor om Kirgizië een termijn van twee jaar te geven
om de intenties om te zetten in concrete acties en na die termijn de samenwerking
op basis van behaalde resultaten opnieuw te evalueren. Namens de European Conservatives Group and Democratic Alliance (EC/DA) reageerde de heer Van Pareren. Om democratie te krijgen is hard werken, om
het te behouden is continue energie nodig sprak hij. Er is nog veel te doen en er
valt nog veel te verbeteren om te voldoen aan de eisen van een democratische samenleving,
aldus de heer Van Pareren en hij moedigt Kirgizië aan om het voortouw te nemen bij
verandering om zo deel te kunnen uitmaken van de grote familie van de Raad van Europa
en voor het welzijn van de bevolking.

Op 25 juni sprak de heer Van Pareren in het debat over bestrijding van ziekten die
door vaccinatie kunnen worden voorkomen, door middel van kwaliteitsdiensten en mythe-ondermijning
tegen vaccinatie. Hij stelde voorstander te zijn van basisvaccinatie en dat dit gepromoot
moet worden maar dat uitleg door overheden verbeterd dient te worden met name ten
aanzien van de booster vaccinaties. Volgens hem waren dit geen boosters, het was nog
een van hetzelfde.

3. Plenair debat over MH-17

Op donderdag 23 juni werd het rapport over het neerhalen van vlucht MH17 besproken
van de Roemeense rapporteur de heer Corlătean die eerder dit jaar in Nederland de
nabestaanden heeft gesproken evenals parlementsleden en de betrokken instanties. Alvorens
de heer Kox, President van de Assemblee, het debat opende heette hij in het bijzonder
welkom de aanwezige vertegenwoordiging van de nabestaanden, die jarenlang hard hebben
gewerkt om recht te doen aan hen, en al die anderen die dierbaren hebben verloren
door het neerhalen van MH17. We zijn vereerd dat u onze gasten hier vandaag bent,
sprak de heer Kox.

De heer Van Pareren sprak namens de EC/DA groep. Dat de Raad van Europa voortdurend
achter het onderzoek staat, evenals het Europees Hof voor de rechten van de mens,
is een groot en voortdurend respect voor de familieleden die hier vandaag aanwezig
zijn, aldus Van Pareren. De heer Van den Berg, die namens de ALDE sprak, stelde dat
het voorliggende rapport eens te meer aantoont hoe Russische autoriteiten hebben nagelaten
mee te werken aan het onderzoek naar de veiligheid van de luchtvaart en het strafrechtelijk
onderzoek. Wij zijn ontzet over de wijze waarop de Russische autoriteiten de weg naar
waarheidsvinding en het bereiken van aansprakelijkheid en gerechtigheid hebben gefrustreerd,
sprak Van den Berg. Mevrouw De Boer verwees in haar bijdrage naar de speech van de
Senaatsvoorzitter uit 2017 die ging over het verlies van senator Witteveen, een van
de vele MH17-slachtoffers. Eerder had Witteveen in een debat gepleit voor de bescherming
van een democratische rechtsstaat waarin burgers de overheid kunnen bekritiseren en
erop kunnen vertrouwen dat zij eerlijk worden behandeld. Mevrouw Oomen-Ruijten die
niet bij het debat aanwezig kon zijn, liet zich vervangen door de Noorse mevrouw Schou.
Mevrouw Schou riep op dat zelfs als er geen Russische leden aanwezig zijn, we hen
moeten aanmoedigen hun verantwoordelijkheid te nemen, waarbij waarheidsvinden van
het grootste belang is. Mevrouw Stienen verwees naar het verlies van partijgenoot
Pim de Kuijer, waarna sinds 2015 een lezing is vernoemd en een podium biedt aan een
politicus, journalist of kunstenaar. Voorts zei zij dat volgens artikel 2 van het
Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens alle verdragsstaten de
plicht hebben om doeltreffend onderzoek te verrichten om de verantwoordelijken voor
het verlies van mensenlevens dat zich onder hun rechtsmacht heeft voorgedaan, te identificeren
en te bestraffen. Zolang Rusland niet bijdraagt aan het tegengaan van straffeloosheid
kunnen normale relaties niet worden hervat, zei Stienen.

Het rapport dat unaniem door de Assemblee werd aangenomen, spreekt van het verzuim
van de Russische autoriteiten om te goeder trouw samen te werken met de Onderzoeksraad
voor Veiligheid en het gemeenschappelijk onderzoeksteam. De Russische autoriteiten
hebben desinformatie verspreid, waaronder opeenvolgende tegenstrijdige versies ondersteund
door vals bewijsmateriaal. Dit heeft het lijden van de nabestaanden van de slachtoffers
nog verergerd. De bewonderenswaardige waardigheid en constructieve rol die zij en
hun verenigingen hebben gespeeld, verdienen lof. Het rapport stelt voorts dat het
verreweg het meest overtuigende scenario is dat vlucht MH17 is neergeschoten door
een Buk-raket die door het Russische leger aan de pro-Russische milities ter beschikking
was gesteld. Hierna is het woord aan de rapporteur die, na zelf ook de enkele families
van de Nederlandse slachtoffers van vlucht MH17 welkom heeft geheten en bedankt voor
hun aanwezigheid, aangeeft dat hij in het licht van het bewijs verreweg het meest
overtuigende scenario is dat vlucht MH17 werd neergehaald door een BUK-raket die werd
gelanceerd door de Russische militaire eenheden die door Rusland worden gecontroleerd
in de Donbas.

4. Ontmoeting met de Koning

Op 23 juni sprak Koning Willem-Alexander de leden van de Assemblee toe.2 Hij had de laatste beraadslagingen van het debat over het neerhalen van MH17 kunnen
volgen en onderstreepte in zijn speech de betekenis van het ter verantwoording roepen
van degenen die betrokken waren bij het neerhalen van vlucht MH17. Ons hart gaat uit
naar de nabestaanden, van wie enkelen vandaag aanwezig zijn. Ik wil iedereen bedanken
binnen uw Assemblee die zich inzet voor waarheidsvinding en gerechtigheid, sprak de
Koning. Hij ging in op het belang van de Raad van Europa. Bruut geweld en machtsmisbruik
mogen nooit het laatste woord hebben. Het was vanwege die overtuiging dat het Koninkrijk
der Nederlanden in 1949 samen met negen andere landen de Raad van Europa oprichtte.
Het is een geweldige verworvenheid dat 46 kleine en grote landen zich uit eigen vrije
wil hebben gebonden aan gezamenlijke afspraken. Dat er een alternatief is voor geweld
en blinde machtsterreur, zei de Koning. Hij benoemde de rol van de Raad van Europa
in het tegengaan van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld en de constructieve
inbreng van de organisatie ter verbetering van Nederlandse wetgeving en beleid, bijvoorbeeld
het rapport dat de Venetië-commissie vorig jaar uitbracht op verzoek van de Tweede
Kamer. Het is verhelderend om in de spiegel te kijken die anderen je voorhouden. Geen
rechtsstaat is volmaakt. Het kenmerk van een goed functionerende rechtsstaat is niet
dat er nooit fouten worden gemaakt, maar dat van deze fouten wordt geleerd in een
voortdurend proces van verbetering, sprak de Koning. Hij noemde de Russische inval
een flagrante schending van alles waar wij als familie van Europese landen voor staan
en onderstreepte de vastberadenheid van de bevolking van Oekraïne.

De heer Kox, President van de Assemblee, bedankte Zijne Majesteit voor zijn toespraak
tot de vergadering en verwees daarbij naar de bijdragen van zijn grootmoeder en moeder.
Het feit dat deze organisatie nog steeds bestaat, zou als een wonder kunnen worden
beschouwd. Maar ze is er, en ze is er om de belangen van de mensen in Europa te dienen,
zei Kox

5. Overige

Op woensdag 22 juni was mevrouw Stienen co-sponsor van een side event over een documentaire
Shadow Game: The situation of unaccompanied minors in Europe. De documentaire gaat over de beproevingen die vier jonge vluchtelingen uit onder
meer Afghanistan en Syrië moesten doormaken om veiligheid te vinden. Bij dit side
event waren de co-regisseur mevrouw Blankvoort en één van de hoofdrolspelers, de heer
Khan, aanwezig. De heer Böcker, Permanent Vertegenwoordiger van Nederland bij de Raad
van Europa, sprak het openingswoord. In het panel zaten, naast mevrouw Stienen, de
heer Fridez en mevrouw Mezentseva, allen lid van de PACE-commissie voor migratie,
vluchtelingen en ontheemden en mevrouw Kayacik, speciaal vertegenwoordiger migratie
en vluchtelingen van de Raad van Europa.

Mevrouw De Boer is in de juridische commissie benoemd tot (opvolgend) rapporteur voor
een rapport over «The impact of the COVID-19 restrictions for civil society space
and activities».

De voorzitter van de delegatie, Stienen

De griffier van de delegatie, Bakker-de Jong