Inbreng verslag schriftelijk overleg : Inbreng verslag van een schriftelijk overleg over de geannoteerde agenda Energieraad op 26 juli 2022

De vaste commissie voor Economische Zaken en Klimaat heeft een aantal vragen en opmerkingen
aan de Minister voor Klimaat en Energie voorgelegd over de brief van de regering van
15 juli 2022 betreffende de geannoteerde agenda van de Energieraad op 26 juli 2022.

De voorzitter van de commissie, Agnes Mulder

De adjunct-griffier van de commissie, Van Dijke

Inhoudsopgave

Blz.

I

Vragen en opmerkingen vanuit de fracties

2

II

Antwoord / Reactie van de Minister

7

I Vragen en opmerkingen vanuit de fracties

Vragen en opmerkingen van de leden van de VVD-fractie

De leden van de VVD-fractie hebben kennisgenomen van het onderhavige stuk. Deze leden
onderstrepen de noodzaak om binnen de Europese Unie (EU) de risicoparaatheid/leveringszekerheid
in de gassector te vergroten en hiervoor additionele maatregelen te treffen. Nederland
en Europa verkeren in een uitzonderlijke crisissituatie. Het is cruciaal om alles
op alles te zetten om een gastekort deze winter te voorkomen. De leden van de VVD-fractie
willen daarom graag van de Minister weten wat andere lidstaten doen om zich op de
crisis voor te bereiden. Welke maatregelen hebben lidstaten getroffen om hun gasverbruik
te verminderen? Welke maatregelen hebben de lidstaten genomen om aardgas te vervangen?
Welke ongebruikte opties liggen hierbij nog op tafel? Kan de Minister een overzicht
geven van de nog niet genomen opties die Russisch gas kunnen vervangen?

De leden van de VVD-fractie willen de Minister eraan herinneren dat het officiële
doel van de EU nog steeds is om onafhankelijk te worden van Russisch gas in 2027.
Is de Minister van mening dat dit doel fors sneller behaald moet worden? Deelt de
Minister de mening dat een winter zonder Russisch gas ervoor zou moeten zorgen dat
we onszelf de komende jaren niet wederom afhankelijk maken van Russisch gas en daarmee
Russische chantage? Gaat hij in de buitengewone Energieraad pleiten voor een sneller
afbouwpad, aangezien de huidige realiteit ons daar al toe dwingt? De leden van de
VVD-fractie zien het liefst dat we na de komende winter onafhankelijk zijn van Russisch
gas en daarmee Russische chantage.

De leden van de VVD-fractie maken zich daarnaast zorgen over de levering van liquid
natural gas (lng) in de winter. Het lijkt er immers op dat verschillende lidstaten
(waaronder Nederland) optimistische inschattingen maken over hoeveel lng ze deze winter
geleverd kunnen krijgen. Deelt de Minister deze analyse? Ziet de Minister ook in dat
er, bijvoorbeeld bij een toenemende vraag naar lng vanuit China of additionele problemen
bij de aanbodkant van lng, risico’s bestaan dat we deze winter onvoldoende lng krijgen?
Welke lidstaten zetten in op lng? Hoeveel lng is er beschikbaar deze winter? Met welke
scenario’s houdt de Minister rekening? Is dit voldoende om alle lidstaten te voorzien?
Bestaat er een kans dat Nederland door deze onderlinge concurrentie ook onvoldoende
lng geleverd kan krijgen deze winter? Hoeveel van dit lng dat Europa bereikt komt
nog uit Rusland? Wat geeft Europa elke dag nog uit aan Russisch gas?

De leden van de VVD-fractie willen wat dieper ingaan op de situatie in Duitsland.
Wat is hier de stand van zaken? Welke maatregelen heeft Duitsland getroffen om een
tekort te voorkomen? Hoe zit het met de kerncentrales die Duitsland gaat sluiten?
Hoe zal Duitsland de elektriciteit die door deze centrales wordt opgewekt op de korte
termijn vervangen? Zal door het sluiten van de kerncentrales de vraag naar gas in
Duitsland stijgen? Welke gevolgen heeft dit voor Nederland? Daarnaast verkeert Uniper
in Duitsland in grote problemen. Eerder heeft het bedrijf staatssteun aangevraagd
en afgelopen week kwam naar buiten dat Uniper gas onttrekt uit de schaarse wintervoorraden
van Duitsland. Hoe beïnvloedt deze situatie Nederland? Wat betekent het voor Nederland
als Uniper in Duitsland omvalt? Is daarnaast inzichtelijk wat de (grootschalige) afschakeling
van de Duitse industrie zou betekenen voor onze eigen industrie en economie? Zijn
de onderlinge relaties inzichtelijk gemaakt en is er blijvende afstemming met de Duitse
regering op dit thema?

De leden van de VVD-fractie vragen of de Minister ook risico’s voorziet dat Nederlandse
energieleveranciers wederom omvallen deze winter. Hoe houdt hij een vinger aan de
pols? Ziet hij nog ruimte voor additionele stresstesten en/of toezicht om te voorkomen
dat er ook in Nederland nog grote energieleveranciers gaan omvallen? Welk beleid heeft
de Minister gereed staan om een dergelijke domino-effect te voorkomen? Welke lessen
zijn geleerd van het omvallen van Nederlandse energieleveranciers afgelopen winter?
Welk beleid heeft de Minister om consumenten beter te beschermen in dergelijke situaties?

De leden van de VVD-fractie vinden het belangrijk dat er voldoende besef is dat de
Europese gasmarkten met elkaar zijn geïntegreerd. Onze gasmarkt functioneert immers
niet als een eiland. Op welke manier is Nederlandse gasmarkt geïntegreerd met die
van andere lidstaten en welke solidariteitsprincipes zijn er? Hoe interpreteert de
Minister de solidariteitsprincipes? Welke gevolgen heeft het voor onze gasmarkt wanneer
bijvoorbeeld de Duitse gasmarkt met fysieke tekorten kampt? Op welke manier relateren
de prijzen in verschillende lidstaten aan elkaar indien zich een tekort voordoet?
Hoe wordt Nederland hierbij geraakt? In hoeverre beïnvloedt dit gegeven het beleid
van de Minister? Verwacht de Minister dat de Europese Commissie zelf met een raamwerk
komt voor de Europese verdeling van gastekorten? Wat is de standpunt van de Minister
bij een dergelijk voorstel?

De leden van de VVD-fractie menen dat de gascrisis in Noordwest-Europa niet alleen
opgelost kan worden door EU-lidstaten. Voor de levering van aardgas, maar ook voor
onderlinge solidariteitsvraagstukken zijn ook Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk
van belang. Deze leden zijn van mening van deze landen ook deel moeten nemen aan de
discussie en dat het onderlinge beleid zoveel mogelijk op elkaar aan moet sluiten.
Is de Minister bereid om delegaties van Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk ook onderdeel
te maken van de relevante beraadslagingen over de gascrisis? Zal hij daarvoor pleiten
bij zijn Europese collega’s? Ziet hij mogelijkheden om deze landen aan te haken bij
de aankomende buitengewone Energieraad?

De leden van de VVD-fractie maken zich grote zorgen over de komende winter. Een fors
tekort aan gas met bijbehorende verdere prijsstijgingen lijkt aannemelijker dan ooit.
Hoe verwacht de Minister dat Europa de winter door gaat komen? Is er op Europees niveau
een afschakelplan? Zo nee, wordt erover nagedacht om deze op te stellen? Zijn er scenario’s
uitgewerkt? Welk land zal naar verwachting het hardst geraakt worden?

De leden van de VVD-fractie weten dat de Europese Commissie daarnaast hoogstwaarschijnlijk
het steunkader zal verruimen. Heeft de regering inzicht in welke (energie-intensieve)
sectoren in Nederland een kritieke functie hebben in onze samenleving en economie?
Hoe is de regering voornemens om te voorkomen dat er grote maatschappelijke ontwrichting
plaatsvindt bij het wegvallen van deze kritieke sectoren door te hoge gasprijzen of
mogelijke tekorten deze winter?

De leden van de VVD-fractie willen tot slot benadrukken dat ze de regeringslijn omtrent
Europese maximumprijzen steunen. Hoe wordt het voorstel door andere lidstaten in de
Europese Commissie beoordeeld? Welke lidstaten zullen het voorstel naar verwachting
steunen en welke lidstaten zijn net als Nederland tegen? Welke alternatieve voorstellen
zijn er gedaan? Welke alternatieve voorstellen zal de Minister namens Nederland doen?
De leden van de VVD-fractie zien liever dat de lidstaten nu alles op alles zetten
om gastekorten deze winter te voorkomen en zich voorbereiden op een «worst-case»-scenario.

De leden van de VVD-fractie zijn ook van mening dat Nederland zich samen met andere
Europese lidstaten al moet voorbereiden op het vulseizoen dat gaat plaatsvinden na
de komende winter. De kans is immers vrij groot dat we de winter uitkomen met vrijwel
lege gasopslagen in een krappe wereldwijde gasmarkt. Kijkt de Minister al naar het
noodzakelijke beleid voor volgend jaar? Is hij voornemens de verplichte vulgraad voor
onze gasopslagen voorafgaand aan het volgende gasseizoen wettelijk vast te leggen?

De leden van de VVD-fractie vinden het afsluitend van belang dat er voldoende communicatie
vanuit het kabinet plaatsvindt over de moeilijke winter die eraan komt. Is het kabinet
bereid om, bijvoorbeeld via een persconferentie, het land te informeren over wat er
mogelijk op ons afkomt en hoe zowel huishoudens als bedrijven zich hierop kunnen voorbereiden?

Vragen en opmerkingen van de leden van de D66-fractie

De leden van de D66-fractie hebben kennisgenomen van het onderhavige stuk. Zij hebben
daarbij nog enkele vragen.

De leden van de D66-fractie hebben kennisgenomen van het onderzoek van Gasunie Transport
Services (GTS) en Gasunie over de stand van zaken rond de gasopslagen en voorbereidingen
in het geval van een volledige disruptie van Russisch gas. Worden er ook scenario’s
ontwikkeld voor het langjarig uitblijven van Russische gasleveringen? Zo nee, waarom
niet? Hoe worden de gasopslagen na de aanstaande winter gevuld in het geval van een
ontbrekende Russische toevoer? Welke implicaties heeft het opschalen naar het derde
niveau van het Duitse Bescherm- en Herstelplan voor Nederland? Hoe zit dat met de
effecten voor de Nederlandse economie in het geval van ernstige (kortstondige en langjarige)
energietekorten bij onze belangrijkste Europese partners? Kan de Minister een overzicht
geven van de door de belangrijkste Europese landen genomen maatregelen (besparing,
(productie)beperking en welke sectoren dit betreft)?

De leden van de D66-fractie vragen voorts of de Minister kan ingaan op de verwachtte
tijdlijn van de uitvoering van motie-Boucke c.s. (Kamerstuk 29 023, nr. 329) en zij vragen of de Minister uiteen kan zetten wat de verschillende eigendommen/posities
van Gazprom in Europa zijn. Is er een gezamenlijke Europese inzet ten aanzien van
deze eigendommen en posities? Deelt de Minister de opvatting dat het wenselijk is
dat bezit van of een belang van Russische (staats)bedrijven in essentiële Europese
energie-infrastructuur onwenselijk is? Zal hij dit in Europa bepleiten en aansporen
tot een Europese aanpak ter afbouw van dit bezit en/of belang?

De leden van de D66-fractie vragen de Minister om een toelichting en appreciatie van
het bericht dat Gazprom «niet in het bezit is van documenten» om de Portovaya weer
uit Canada te voeren en in gebruik te nemen.1

De leden van de D66-fractie hebben vernomen dat tijdens de buitengewone Energieraad
zal worden gesproken over extra «solidariteits-oplossingen». Deze leden vragen naar
de inzet van Nederland op dit onderwerp. Is Nederland voornemens te pleiten van Europees
brede doelen voor energiebesparing bij huishoudens en industrie? Wordt er gesproken
over productiebeperkingen voor bepaalde sectoren op Europees niveau? Hoe weegt de
Minister dergelijke instrumenten? Wat is de opvatting van het kabinet ten aanzien
van een maximumprijs voor gas?

De leden van de D66-fractie vernemen dat het Bescherm- en Herstelplan Gas (BH-G) in
2023 moet worden geactualiseerd. Vindt de Minister het verstandig dit proces te versnellen
en te vervroegen, gelet op de huidige situatie? Wat is zijn inzet bij deze actualisatie?

De leden van de D66-fractie vragen de Minister naar aanleiding van de ontwikkelingen
rond Uniper in Duitsland en ENI in Frankrijk uiteen te zetten welke (grote) energiebedrijven
in Nederland actief zijn, en wat zijn verwachtingen zijn ten aanzien van de financiële
weerbaarheid van deze bedrijven ingeval van aanhoudende hoge energieprijzen.

Vragen en opmerkingen van de leden van de PvdA- en GroenLinks-fracties

De leden van de PvdA- en GroenLinks-fracties hebben kennisgenomen van het onderhavige
stuk, waarin de Minister zijn verwachtingen schetst. Deze leden maken zich zorgen
over het gebrek aan urgentie in de brief. De Minister lijkt niet voorop te willen
lopen binnen Europa in deze gascrisis en dit baart de leden van de PvdA- en GroenLinks-fracties
grote zorgen. Waarom blijft de Minister in de huidige crisis bij het «delen van best
practices» en «het pleiten voor maatregelen op nationaal niveau»? Waarom is de Minister
niet bereid vergaande stappen te nemen, zoals gepast in een crisis?

De leden van de PvdA- en GroenLinks-fracties lezen dat de Minister aangeeft het van
groot belang te vinden de gasopslagen te vullen en in te zetten op energiebesparing.
Vooralsnog zien de leden van de PvdA- en GroenLinks-fracties echter vooral veel fossiele
reacties op de gascrisis, zoals het heropenen van de kolencentrales, maar weinig concreets
rondom energiebesparing. Deze leden zouden graag meer ambitie en urgentie zien vanuit
het kabinet richting Europa op het gebied van besparing en het opschalen van hernieuwbare
energie. De Minister spreekt in zijn brief over het uitwisselen van best practices
met andere EU-lidstaten. Kan de Minister aangeven welke concrete best practices hij
van onze buurlanden van plan is over te nemen ten aanzien van besparing (denk bijvoorbeeld
aan de energiebesparende maatregelen die in Duitsland genomen worden: energiebesparingscampagnes,
het dimmen van straatverlichting, het afsluiten van warm water in publieke gebouwen?2).

De Minister is op bezoek geweest bij de FIX brigade in Amsterdam en heeft zelf kunnen
zien hoe gasgebruik in slecht geïsoleerde huizen kan verminderen zonder dat de kachel
uitgaat. Gaat hij nu zorgen dat alle gemeenten in Nederland de middelen krijgen om
dergelijke brigades op te tuigen zodat alle slecht geïsoleerde woningen zo snel mogelijk
bezocht kunnen worden? En gaat hij deze «best practice» delen met andere lidstaten?

De leden van de PvdA- en GroenLinks-fracties zijn van mening dat we deze gascrisis
niet aan de markt moeten overlaten, zowel vanwege het risico op de fossiele reflex
als vanwege de risico’s voor de leveringszekerheid. Daarom pleiten deze leden voor
een Noodplan Energie, waarbij meer aandacht is voor overheidsingrijpen en Europese
coördinatie. Op dit moment zien de leden grote verschillen in hoe EU-lidstaten omgaan
met de crisis. Zo proberen sommige landen op nationaal niveau gas in te kopen, terwijl
andere landen (zo ook Nederland, lijkt het) dit uitbesteden aan private partijen.
Ook het vullen van gasopslagen in Europa wordt per lidstaat geregeld. Zo kent Duitsland
een verplichte vulling van de gasvelden, terwijl Nederland via subsidies de private
partijen probeert te prikkelen. De leden van de PvdA- en GroenLinks-fracties zouden
daarom graag zien dat op EU-niveau de aankoop van gas gecoördineerd wordt om te voorkomen
dat landen tegen elkaar worden uitgespeeld en ze op die manier mogelijk zelfs de prijs
verder opdrijven. De Minister geeft echter aan liever te pleiten voor maatregelen
op nationaal niveau en lijkt zo min mogelijk te willen interveniëren op de gasmarkt.
Kan de Minister toelichten waarom hij zo bang is voor overheidsingrijpen in de markt
en welke risico’s hij voorziet wanneer hij maatregelen «marktverstorend» noemt. Is
de Minister het niet met de leden van de PvdA- en GroenLinks-fracties eens dat de
markt totaal verstoord is door Poetin die gasleveranties inzet als politiek en oorlogsmiddel?
Waarom ziet de Minister niks in het gezamenlijk optrekken op de gasmarkt om zo bundeling
van vraag en daarmee marktmacht te krijgen? Zou dit volgens de Minister nadelig kunnen
zijn voor Nederlandse spelers op die gasmarkt? Heeft de Minister dit onderzocht? Heeft
de Minister hierover contact gehad met Nederlandse spelers op de gasmarkt? Zo ja,
met welke en wat was hun boodschap? Welke «grote financiële gevolgen» voorziet de
Minister bij ingrijpen in de markt? Hoe verhouden die financiële gevolgen zich tot
de gevolgen die nu plaatsvinden? Kan de Minister toelichten hoe de andere EU-lidstaten
hier tegenaan kijken en waarom zij deze risico’s anders beoordelen?

Ook geeft de Minister aan geen voorstander te zijn van price caps. Hoe zou dit de
leveringszekerheid kunnen schaden? Zouden de risico’s hierop gemitigeerd kunnen worden?
Kan hij toelichten bij welke prijzen er wel geïntervenieerd moet worden om huishoudens
te beschermen en onder welke voorwaarden dat zou zijn? Voor de oorlog in Oekraïne
deden 700.000 huishoudens de kachel minder of niet aan uit angst voor de energierekening.
Door de nog hogere energieprijzen zijn dat er nu meer dan 1 miljoen. Het Nibud waarschuwt
dat mensen met een heel gewoon (midden-)inkomen ook in de problemen gaan komen. Hoeveel
mensen moeten in de problemen komen voordat de Minister het gerechtvaardigd vindt
om in te grijpen in de markt?

Tot slot vragen de leden van de PvdA- en GroenLinks-fracties wat de concrete plannen
van de Minister richting de EU zijn in een volgend stadium van deze crisis. Is de
Minister het met deze leden eens dat er in geval van schaarste gezamenlijke coördinatie
nodig is om het restant aan gas te verdelen over de Europese lidstaten? Zo ja, bij
welke gasprijs of bij welke ontwikkelingen vindt de Minister dat nodig? Als Northstream
1 geen gas meer gaat leveren? Of als er nog meer vraaguitval komt bij huishoudens?
Vanuit solidariteit achten deze leden het belangrijk om als EU samen te werken en
de leveringszekerheid in alle EU-landen te garanderen. Hoe verloopt dat gesprek tussen
de lidstaten? Welke industrieën en sectoren krijgen in geval van schaarste prioriteit?
Ervaart de Minister in dit kader druk vanuit andere lidstaten om de gaskraan in Groningen
weer te openen? Zo ja, hoe voorkomt de Minister dit? Wanneer is de Minister van plan
in samenwerking met de EU concrete crisisscenario’s te ontwikkelen? Het wordt hoog
tijd om dit gesprek ook in Nederland te voeren, dus is de Minister bereid om de inventarisatie
die gedaan is onder industriële grootverbruikers van gas te delen met de Kamer?

II Antwoord / reactie van de Minister