Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Heinen over het bericht 'Banken weren contant geld, bedrijven radeloos'

Antwoord van Minister Kaag (Financiën) (ontvangen 28 april 2022). Zie ook Aanhangsel
Handelingen, vergaderjaar 2021–2022, nr. 2312.

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «Banken weren contant geld, bedrijven radeloos»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Klopt het dat het Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer, waar de banken bij zijn
aangesloten, geconcludeerd heeft dat maatschappelijke ontwikkelingen zoals digitaal
betalen niet afgedwongen mogen worden? Deelt u de zorg dat die dwang er nu toch is?

Antwoord 2

De afgelopen jaren is er sprake van toenemende digitalisering in het betalingsverkeer.
Dit is terug te zien in het toenemend aandeel elektronische betalingen ten opzichte
van betalingen met contant geld, maar ook in de dienstverlening door banken. Enerzijds
brengt dit voordelen met zich mee, zoals een verhoogd betaalgemak voor veel mensen.
Aan de andere kant zorgt dit onder andere voor toenemende druk op de chartale infrastructuur
en een lagere toegankelijkheid van het betalingsverkeer voor sommige groepen mensen.

Het Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer (MOB) is een overlegplatform waarin organisaties
die zijn betrokken bij het aanbieden en afnemen van betaaldiensten zich inzetten voor
een veilig, betrouwbaar, toegankelijk en efficiënt betalingsverkeer voor iedereen.
Om ervoor te zorgen dat het betalingsverkeer toegankelijk blijft heeft het MOB het
«Actieplan Toegankelijk Betalingsverkeer» opgesteld. Daarnaast heeft De Nederlandsche
Bank (DNB) de afgelopen maanden gesprekken gevoerd met de belangrijkste partijen uit
het betalingsverkeer over een Convenant Contant Geld. Dit Convenant heb ik op 8 april
aan uw Kamer aangeboden2. In het Convenant staan afspraken om ervoor te zorgen dat contant geld goed blijft
functioneren als toonbankbetaalmiddel, ook als geleidelijk steeds meer elektronisch
wordt betaald. Er is in het Convenant onder andere opgenomen dat banken hun prijsbeleid
bevriezen en geen nieuwe maatregelen treffen, zoals tariefsverhogingen of volumebeperkingen,
waardoor het opnemen of storten van contant geld voor particuliere en zakelijke klanten
duurder, of anderszins ontmoedigd of belemmerd wordt. In artikel 5 van het Convenant
is afgesproken dat banken zich ertoe verbinden de anti-witwas- en anti-terrorismefinancieringsmaatregelen
die het gebruik van contant geld kunnen beïnvloeden, proportioneel in te zetten en
toe te spitsen op de specifieke risico’s per cliënt zodat het legitieme gebruik van
contant geld niet wordt gehinderd.

Vraag 3, 4, 5, 6

Kunt u een overzicht geven van de wettelijke eisen aan banken om contant geld te beperken?
Klopt het dat banken eisen aan kleine ondernemers opleggen die veel verder gaan dan
de wettelijke verplichtingen?

Wat vindt u ervan dat banken het gebruik van contant geld voor bedrijven moeilijk
maken door dit te maximeren op een percentage van de transacties, terwijl de toezichthouder
stelt dat banken het legitieme gebruik van contant geld niet mogen bemoeilijken?

Klopt het dat maatregelen zoals een maximum van tien procent cashtransacties bedrijven
met veel kleine betalingen raken en niet noodzakelijk meer risicovolle aankopen als
luxe horloges en dure auto’s?

Bent u ervan op de hoogte dat banken dreigen rekeningen van mkb’ers op te zeggen als
zij voor een bepaalde deadline het aantal cashtransacties niet hebben teruggebracht?
Vindt u dit in lijn met de afspraak dat legitiem gebruik van contant geld niet bemoeilijkt
mag worden?

Antwoord 3, 4, 5, 6

Er zijn geen wettelijke eisen die banken verplichten om contant geld te beperken.
Banken zijn vanuit hun poortwachtersfunctie verplicht op basis van de Wet ter voorkoming
van witwassen en het financieren van terrorisme (Wwft) om cliëntenonderzoek uit te
voeren en zo nodig mitigerende maatregelen te nemen om de risico’s op witwassen te
voorkomen. Contant geld is een van de indicatoren voor een verhoogd risico op witwassen.
Het uitvragen van additionele informatie over bepaalde chartale transacties kan onderdeel
zijn van het cliëntenonderzoek. Als er risico’s gesignaleerd worden, dan dient de
bank deze te mitigeren. Een bank bepaalt diens eigen beheerskader ten aanzien van
risico’s. Ook bepaalt de bank zelf diens beheersmaatregelen. Dit kan onder andere
een beperking van contant geld zijn. Ik heb vernomen dat er banken zijn die klanten,
waarbij sprake is van excessief gebruik van contant geld, vragen om het aantal contante
transacties terug te brengen naar een niveau dat meer aansluit bij het gemiddelde
gebruik van contant geld in de sector.

Ik vind het belangrijk dat banken hun poortwachtersrol goed vervullen en mitigerende
maatregelen nemen. Tegelijkertijd vind ik het ook belangrijk dat de genomen maatregelen
cliëntspecifiek en proportioneel zijn en genomen worden na gedegen cliëntonderzoek
en zo nodig in overleg met de klant in kwestie, zodat voorkomen wordt dat het legitiem
gebruik van contant geld bemoeilijkt wordt zonder aantoonbare reden. Deze richtlijn
is ook opgenomen in het Convenant Contant Geld.

Vraag 7

Herinnert u zich dat De Nederlandsche Bank (DNB) vorig jaar vaststelde dat het afstortnetwerk
van banken voor contant geld niet op orde is?3 Welke afspraken zijn er nu met banken om dit te verbeteren en om legitiem gebruik
van contant geld te faciliteren?

Antwoord 7

Uit de Bereikbaarheidsmonitor 2021 ondernemers kwam naar voren dat de toegankelijkheid
en bereikbaarheid van betaaldiensten in de perceptie van ondernemers sterk was afgenomen
in vergelijking met de Bereikbaarheidsmonitor 2016, waaronder de bereikbaarheid van
afstortfaciliteiten4. Dit had onder andere te maken met het (tijdelijk) sluiten van een deel van de sealbagautomaten
vanwege een reeks plofkraken, de sluiting van bankkantoren, de capaciteitstekorten
in het waardetransport en de Geldmaattransitie. In het Convenant Contant Geld zijn
onder andere afspraken gemaakt over het minimumaantal sealbagautomaten5 en het aantal recyclers6 en de minimum-bereikbaarheid van deze automaten. Ook zijn er afspraken opgenomen
over de kwaliteit van de chartale dienstverlening (Convenant, artikel 1) door Geldmaat
en de continuïteit van het waardevervoer (Convenant, artikel 7). Zo is bijvoorbeeld
in artikel 1 afgesproken dat Geldmaat minimaal 450 sealbagautomaten zal realiseren
en handhaven en dat daarmee 98% van de toonbankinstellingen binnen 20 autominuten
rijden van een sealbagautomaat gevestigd is. Bovendien is afgesproken dat banken zich
aantoonbaar zullen inzetten om een veilige maatwerkoplossing beschikbaar te stellen
voor het afstorten van contant geld voor iedere toonbankinstelling die binnen 20 autorijminuten
geen sealbagautomaat tot haar beschikking heeft. Een dergelijke maatwerkoplossing
moet proportioneel en redelijk zijn en kan bijvoorbeeld bestaan uit het plaatsen van
een extra sealbagautomaat, het assisteren bij het gebruik van een recycler, of het
assisteren bij het aangaan van een contract voor waardevervoer.

Vraag 8

Herkent u de kritiek dat transactiekosten voor girale betalingen in Europa erg hoog
zijn? Kunt u een overzicht geven van de gemiddelde transactiekosten voor betalingen
binnen Europa?

Antwoord 8

Ik herken deze kritiek gedeeltelijk. In dit verband is van belang of sprake is van
een internationale overboeking die wordt uitgevoerd via de Single Euro Payments Area
(SEPA). Met de wijziging verordening grensoverschrijdende betalingen is geregeld dat
de transactiekosten bij grensoverschrijdende betalingen binnen de Europese Unie even
hoog zijn als die bij binnenlandse betalingen. Een nadeel van deze overboekingen is
dat het bedrag weliswaar binnen een werkdag wordt bijgeschreven, maar niet direct.
Er zijn wel mogelijkheden om het bedrag meteen over te boeken, de zogenoemde instant
payments. In Nederland vinden de meeste betalingen al via instant payments plaats
en worden er geen extra kosten gerekend voor deze methode, maar in andere landen wordt
dit soms nog als premiumdienst, tegen additionele kosten, aangeboden of bieden banken
instant payments in zijn geheel niet aan. Ik beschik helaas niet over een overzicht
met de kosten die gerekend worden voor instant payments in andere EU-landen. De Europese
Commissie werkt aan het normaliseren van instant payments en heeft aangekondigd in
de tweede helft van dit jaar met een wetgevend voorstel te komen.

Vraag 9

Bent u bereid de zorgen over de opstelling van banken ten aanzien van contant geld
richting kleine ondernemers op korte termijn bij de banken onder de aandacht te brengen?

Antwoord 9

Ja. Ik zal in het Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer benadrukken dat ik van
banken verwacht dat zij proportionaliteit toepassen bij het implementeren van mitigerende
maatregelen in het kader van de Wwft, in overeenstemming met de afspraken uit het
Convenant Contant Geld.