Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Van Esch over zwerfkapjes

Antwoord van Staatssecretaris Heijnen (Infrastructuur en Waterstaat), mede namens
de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (ontvangen 24 maart 2022). Zie ook
Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2021–2022, nr. 1783.

Vraag 1

Kent u de berichten «Zwerfvuil laat zien waar wel of niet een mondkapjesplicht is»1 en «Het mondkapje is het nieuwe plastic tasje. Hoe maak je ze afbreekbaar?»2?

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2 en 3

Wat is uw reactie op het feit dat het mondkapje tijdens de Landelijke Opschoondag
afgelopen maart op nummer 7 stond van meest gevonden zwerfafval in Nederland en tijdens
de World Cleanup Day afgelopen september op nummer 10 stond van meest gevonden zwerfafval
in Nederland?

Voor hoeveel procent bestond het Nederlandse zwerfafval uit mondkapjes – de zogenaamde
zwerfkapjes – in de verschillende fases van de coronacrisis? Kunt u hier een overzicht
van verschaffen?

Antwoord 2 en 3

Alle zwerfafval is onwenselijk, dat geldt dus ook voor mondkapjes. Met de opkomst
van corona worden mondkapjes vaker in het milieu gevonden. In de zwerfafvalmonitoring
van Rijkswaterstaat wordt sinds mid-2020 ook corona-gerelateerd zwerfafval geregistreerd.
Het merendeel van het corona-gerelateerd zwerfafval bestaat uit mondkapjes, terwijl
handschoenen nog maar zelden worden gevonden. In figuur 1 is te zien welk aandeel
corona-gerelateerd zwerfafval had in het totale zwerfafval (exclusief peuken en kauwgom)
in 2020 en 2021. Over heel 2021 was dit gemiddeld 2,0%.

Dit bevestigt de bevindingen van de Landelijke Opschoondag en World Cleanup Day dat
dit een aanzienlijke stroom in het zwerfafval is.

Figuur 1: aandeel mondkapjes en handschoenen in het zwerfafval (bron: RWS)

Vraag 4

Bent u ermee bekend dat er in 2020 wereldwijd naar schatting 1,6 miljard wegwerpmondkapjes
in de oceanen belandden en dat mondkapjes samen met weggegooide plastic flessen en
plastic zakken de grootste bedreiging zijn voor het milieu?

Antwoord 4

Ja, ik ben bekend met de schatting van de non-profitorganisatie OceansAsia, die wordt
aangehaald in het artikel van het Financieel Dagblad.

Vraag 5

Bent u zich bewust van de gevaren van mondkapjes in het zwerfafval, zoals: microplastics
die in het milieu terechtkomen, dieren die erin verstrikt raken of ze binnenkrijgen
en de eventuele besmetting die kan plaatsvinden wanneer mondkapjes worden opgeruimd?

Antwoord 5

Net als bij andere vormen van (plastic) zwerfafval kunnen mondkapjes afbreken tot
microplastics en kunnen dieren hierin verstikt raken. Er zijn mij geen onderzoeken
bekend naar besmettingen die kunnen plaatsvinden wanneer mondkapjes worden opgeruimd.

Professionals dragen bij het opruimen handschoenen of gebruiken een prikstok, of het
opruimen gebeurt machinaal. Ook burgers rapen natuurlijk regelmatig zwerfafval op,
hierbij kunnen ze ook een prikstok of handschoenen gebruiken, en moeten ze daarna
goed de handen wassen.

Vraag 6 en 7

Hebben de maatregelen die u tot nu toe heeft genomen om het probleem van mondkapjes
in het zwerfafval tegen te gaan – voornamelijk gericht op voorlichting en communicatie –
volgens u voldoende resultaat gehad? Zo ja, waar blijkt dit uit?

Heeft u andere opties overwogen om mondkapjes in het zwerfafval tegen te gaan, zoals
het plaatsen van prullenbakken op plekken waar mensen hun mondkapjes afdoen of inzetten
op recycling? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 6 en 7

In Nederland gaan we uit van een brede aanpak van zwerfafval, waarbij verschillende
partijen een rol spelen in het schoonmaken en schoonhouden van de openbare ruimte.

Het Ministerie van IenW zet daarbij primair in op preventie van zwerfafval, door maatregelen
als statiegeld op flesjes en blikjes en de regelgeving voor wegwerpplastics en verder
door middel van communicatie en voorlichting. Via communicatie van o.a. Milieu Centraal
en de rijksoverheid zijn burgers (tot het advies kwam om uitsluitend medisch mondneusmasker
type II of IIR te gebruiken) aangespoord herbruikbare mondkapjes te gebruiken en eenmalige
mondkapjes in het restafval te gooien. Daarnaast ondersteunt IenW gebiedsbeheerders,
zoals gemeenten, die verantwoordelijk zijn voor het schoonhouden van de gebieden die
onder hun beheer vallen. Met een aantal van deze instrumenten is een bijdrage geleverd
aan het tegengaan van het mondkapjesprobleem.

Het plaatsen van extra prullenbakken is een overweging die lokaal door de gebiedsbeheerder
gemaakt moet worden.

Met de aankondiging op 15 maart jl. dat de mondkapjesplicht in het openbaar vervoer
per 23 maart wordt afgeschaft, is de verwachting dat het aandeel mondkapjes in het
zwerfafval weer zal afnemen.

Vraag 8

Bent u van plan de inkoop van recyclebare mondkapjes te stimuleren, door bijvoorbeeld
een importheffing in te voeren op niet-recyclebare mondkapjes? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 8

Ik ben niet van plan een importheffing in te voeren voor niet-recyclebare mondkapjes,
omdat dit het zwerfafvalprobleem niet oplost: recyclebare mondkapjes kunnen net zo
goed in het zwerfafval eindigen als niet-recyclebare mondkapjes.

Vraag 9

Hoeveel verwacht u dat het percentage van mondkapjes die terechtkomen in het zwerfafval
zal toenemen, doordat nu wordt aangeraden om medische mondkapjes te dragen en wordt
afgeraden om herbruikbare stoffen mondkapjes te dragen?

Antwoord 9

Op 15 maart jl. heeft het kabinet besloten om per 23 maart de resterende maatregelen
en adviezen te laten vervallen, met uitzondering van de basismaatregelen. Ook de mondkapjesplicht
in het openbaar vervoer komt te vervallen. Wel blijft het kabinet mondkapjes op drukke
plaatsen adviseren. Ook blijft het dragen van een mondkapje op de luchthaven na de
security en in het vliegtuig verplicht. De verwachting is dat het percentage mondkapjes
in het zwerfafval daalt doordat er naar verwachting minder mondkapjes gedragen zullen
worden.

Vraag 10

Heeft u bij het nemen van het besluit om het dragen van herbruikbare mondkapjes af
te raden een integrale afweging gemaakt, waarbij niet alleen wordt gekeken naar gezondheid
maar ook naar de maatschappelijke gevolgen? Zo ja, waar blijkt dit uit? Zo nee, waarom
niet?

Antwoord 10

Bij de besluitvorming over de invoering, verlenging of afschaling van maatregelen,
laat het kabinet zich adviseren door het OMT en wordt gebruik gemaakt van het epidemiologisch
beeld. Daarnaast houdt het kabinet rekening met het maatschappelijk beeld volgens
de inzichten van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), reflecties op de maatregelen
volgens de inzichten van het SCP en de Ministeries van Financiën, Economische Zaken
en Klimaat en Sociale Zaken en Werkgelegenheid (de «Trojka»).

Bij het nemen van het besluit in januari 2022 om medische mondneusmaskers van minimaal
type II te gaan adviseren, is het gezondheidsaspect leidend geweest. Omikron bleek
zeer besmettelijk; besmettelijker dan de deltavariant, onder andere omdat het virus
in het bovenste deel van je keel zit. Het OMT geeft in zijn 137e en 138e advies aan dat niet-medische mondkapjes, zoals gemaakt van stof, doorgaans niet zijn
gestandaardiseerd, van wisselende kwaliteit zijn en dat het onzeker is of ze effectief
zijn om besmetting tegen te gaan. Daarom gold het advies om een medisch mondneusmasker
type II of IIR te gebruiken, want daarvan is de kwaliteit gegarandeerd. Een medisch
mondneusmasker type II houdt minimaal 98 procent van de uitgeademde druppels met bacteriën
en virusdeeltjes tegen.

Naast het gezondheidsaspect zijn ook juist de maatschappelijke gevolgen meegenomen
in de besluitvorming: meer besmettingen betekent meer maatschappelijke ontwrichting
omdat meer mensen ziek of besmet thuis komen te zitten. Daarom is het besluit genomen
om medische mondneusmaskers te gaan adviseren met als doel minder besmettingen en
minder maatschappelijke ontwrichting.

Vraag 11

Welke opties zijn er voor herbruikbare medische mondkapjes? Gaat u hierop inzetten?
Zo nee, waarom niet?

Antwoord 11

Beschermingsmiddelen bieden veiligheid aan zorgmedewerkers, patiënten en burgers,
maar kunnen tegelijkertijd schadelijke milieu- en duurzaamheidseffecten hebben. Het
kabinet hecht aan duurzaamheid en daartoe zijn meerdere initiatieven opgestart.

Zoals gemeld in de antwoorden op de Kamervragen van GroenLinks op 3 september 2021,
werken overheid, zorgorganisaties en marktpartijen binnen de Green Deal Duurzame Zorg3 samen aan het vergroenen van de zorg om de grote milieudruk van de zorg te verminderen.
Het bevorderen van circulair werken en tegengaan van (rest)afval is één van de onderdelen
daarvan. Dit omvat ook het terugdringen van eenmalig gebruik van medische hulpmiddelen.
Hierop lopen meerdere acties zoals bijvoorbeeld de Groene OK en Groene IC, het NEN-platform
duurzaamheid en medische hulpmiddelen. Recycling is hierbij slechts één van de manieren
om mondmaskers en medische hulpmiddelen te verduurzamen; het gaat bijvoorbeeld ook
om minder transport, hergebruik en herbruikbare producten en schonere productie.

In de coronacrisis, toen de vraag naar persoonlijke beschermingsmiddelen explodeerde
en het aanbod tekortschoot, is waardevolle ervaring opgedaan met de productie van
beschermingsmiddelen in Nederland. Het kabinet is van mening dat productie dichtbij
huis in Nederland of de EU in de toekomst zich kan onderscheiden door innovatie gericht
op duurzaamheid. Het kan bij duurzame productie onder meer gaan om circulair gebruik
van grondstoffen, schonere en innovatieve productietechnologieën, hergebruik van medische
hulpmiddelen of verminderde CO2-uitstoot doordat een innovatief productieproces efficiënter is of vanwege het verminderen
van transport in de keten.

Om duurzame productie dichtbij huis te stimuleren heeft de toenmalige Minister voor
Medische Zorg en Sport samen met de toenmalige Staatssecretaris van Economische Zaken
eind 2020 twee innovatiecompetities, zogenaamde Small Business Innovation Researchs
(SBIRs), uitgeschreven. Daarin worden ondernemers uitgedaagd om respectievelijk duurzame
mondneusmaskers en duurzame isolatiejassen te ontwikkelen. Beide competities zijn
op dit moment in volle gang, het Ministerie van VWS is benieuwd naar de uitkomsten.
In mei 2022 zullen deze beschikbaar komen. De bedoeling is dat deze producten daarna
hun weg in de zorg zullen vinden, waar ook steeds meer belang aan duurzaamheid wordt
gehecht.

Ook verkent de Gezondheidsraad in opdracht van het Ministerie van VWS welke belemmeringen
er zijn in de zorg bij duurzamer gebruik van medische hulpmiddelen en hoe het duurzaam
gebruik kan worden bevorderd. Het advies wordt verwacht in het derde kwartaal van
2022.

Vraag 12

Bent u bereid het besluit om geen herbruikbare mondkapjes meer toe te staan terug
te draaien en het gebruik ervan te stimuleren?

Antwoord 12

Bij het gebruik van mondkapjes staat voorop dat deze voldoende moeten bijdragen aan
het beperken van besmettingen. Alleen mondkapjes die aantoonbaar voldoen aan die eis
worden geadviseerd om te gebruiken.

Het kabinet heeft op 15 maart jl. besloten om per 23 maart de mondkapjesplicht in
het openbaar vervoer te laten vervallen. De verwachting is dat het percentage mondkapjes
in het zwerfafval daalt doordat er minder mondkapjes gedragen zullen worden.

Vraag 13

Is het u bekend dat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) alarm heeft geslagen over
de enorme hoeveelheid medisch afval die zich heeft opgehoopt tijdens de coronapandemie4? Wat wordt er gedaan om ander corona-gerelateerd medisch afval, zoals testkits, lege
vaccinflesjes en injectienaalden, zoveel mogelijk te voorkomen?

Antwoord 13

Ja, ik ken dit signaal van de WHO. Het Ministerie van VWS gaat met veldpartijen (gebruikers,
industrie, inspectie) in gesprek om te kijken welke maatregelen er mogelijk zijn om
de afvalberg te beperken en of er mogelijkheden zijn om afval te hergebruiken in plaats
van te verbranden.