Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Van der Staaij over onteigening in Zuid-Afrika van land of bezit zonder compensatie

Antwoord van Minister Knapen (Buitenlandse Zaken) (ontvangen 30 september 2021).

Vraag 1

Kent u het bericht «Onteigening zonder vergoeding in Zuid-Afrika»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2, 3, 4, 5

Klopt het dat de potentiële amendering van de Zuid-Afrikaanse Grondwet2 betekent dat niet alleen land maar ook andere eigendommen onteigend kunnen worden
zonder (evenredige) compensatie?

Zou deze situatie niet simpelweg neerkomen op diefstal van staatswege?

Wat betekent de grondwetswijziging voor het bezit en de bestaanszekerheid van (blanke)
boeren, en welke andere groepen zullen hier met name slachtoffer van worden?

Hoe verhoudt de wijziging, indien het amendement wordt aangenomen, zich tot de relevante
internationaalrechtelijke bepalingen inzake privéeigendom en mensenrechten?

Antwoord 2, 3, 4, 5

Het is niet aan de regering om te speculeren over de uitleg of reikwijdte van nationale
wetgeving van andere landen. In dit geval gaat het bovendien om ontwerpwetgeving3 waarvan het democratisch totstandkomingsproces nog gaande is. De regering heeft geen
reden om aan te nemen dat de Zuid-Afrikaanse autoriteiten gedurende dit proces voorbij
zullen gaan aan hun internationale verplichtingen, met name op grond van mensenrechtenverdragen
waar het land aan is gebonden.

Zuid-Afrika heeft sterke democratische instellingen en een robuust systeem van grondwettelijke
«checks and balances». Hierin zijn ook eigendomsrechten verankerd. Zuid-Afrika kent
daarnaast een sterk en onafhankelijk rechtssysteem. Met betrekking tot de potentiële
amendering van de Zuid-Afrikaanse Grondwet4 is een parlementair proces in gang gezet, waarbij via openbare consultaties alle
belanghebbenden de kans krijgen hun mening kenbaar te maken.

Vraag 6

Deelt u de vrees die in het artikel verwoord wordt dat de eventuele grondwetswijziging
grote economische achteruitgang in Zuid-Afrika kan veroorzaken als gevolg van onder
meer inflatie en een verslechterd investeringsklimaat?

Antwoord 6

Onduidelijkheid over de grondwetswijziging en felle discussies in de Zuid-Afrikaanse
politiek en maatschappij over het thema landhervorming en onteigening zorgen voor
onzekerheid bij eigenaren van land en (potentiële) investeerders, ook uit Nederland,
en tast mogelijk het investeringsklimaat aan.

De negatieve effecten van eventuele onteigening zonder compensatie op de economie
van het land worden overigens ook door de Zuid-Afrikaanse regering benoemd. President
Ramaphosa heeft publiekelijk benadrukt5 dat het proces van landhervorming niet ten koste mag gaan van de voedselvoorziening
of economische groei en dat het plaats zal hebben binnen de kaders van het recht.

Vraag 7

Is de mogelijke grondwetswijziging onderwerp van bilaterale gesprekken tussen Nederland
en de regering van Zuid-Afrika, en maakt u daar uw zorgen kenbaar?

Antwoord 7

Ja. Dit onderwerp is herhaaldelijk door Nederland aan de orde gesteld in bilaterale
gesprekken met Zuid-Afrika, conform de motie Van Helvert/Van der Staaij6.

Zo heeft voormalig Minister van Buitenlandse Zaken Blok het met de Zuid-Afrikaanse
Minister van Buitenlandse Zaken Pandor besproken en marge van de Algemene Vergadering
van de Verenigde Naties in New York in september 2019, en wederom tijdens zijn bezoek
aan Zuid-Afrika in februari 2020. 7

De zorgen van de regering zijn ook diverse keren overgebracht in bilaterale gesprekken
op hoog ambtelijk niveau tussen Nederland en Zuid-Afrika.

Vraag 8

Bent u bereid binnen de internationale gemeenschap, onder meer in EU-verband en in
VN-gremia, publiekelijk steun te zoeken voor het creëren van internationale druk op
Zuid-Afrika om af te zien van gedwongen onteigening van land en bezit zonder compensatie
of zonder evenredige compensatie?

Antwoord 8

Conform bovengenoemde motie heeft de Nederlandse regering in verschillende internationale
fora (EU en OESO), alsmede in bilateraal verband, haar zorgen kenbaar gemaakt over
onteigening zonder compensatie en de invloed daarvan op het investeringsklimaat in
Zuid-Afrika. In EU verband heeft de EU delegatie in Zuid-Afrika, mede namens de EU
lidstaten, in het kader van het publieke participatieproces inzake het onteigeningswetsvoorstel
zorgen geuit over een aantal aspecten van dit wetsvoorstel.

De regering zal het proces van landhervorming en de eerbiediging van eigendomsrechten
in Zuid-Afrika blijven volgen.