Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Van Raan en Teunissen over exportkredietverzekeringen voor omstreden gasprojecten in Mozambique

Antwoord van Staatssecretaris Vijlbrief (Financiën – Fiscaliteit en Belastingdienst),
mede namens Minister Kaag (Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking)
(ontvangen 28 mei 2021). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2020–2021, nr. 2469.

Vraag 1

Bent u bekend met de berichten «De verborgen oorlog in Mozambique»1 en «Nederland blijft zinnen op rol in gasproject in door geweld geplaagd Mozambique»2?

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Hoe duidt u de meest recente ontwikkelingen met betrekking tot de escalatie van geweld
en zware mensenrechtenschendingen in Cabo Delgado, als aanvulling op de brief van
de Ministers van Buitenlandse Zaken en van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking
van 3 juli 20203 en op het antwoord van de Staatssecretaris van Financiën van 12 februari 2021 op
vragen van het lid Van den Nieuwenhuijzen over de gaswinning en het escalerende geweld
in Noord-Mozambique4? Hoe duidt u berichten over buitenlandse militaire betrokkenheid in het gebied?

Antwoord 2

Nederland maakt zich ernstig zorgen over de berichten over grootschalige mensenrechtenschendingen
in Cabo Delgado en spreekt zich daarover uit zowel richting de Mozambikaanse autoriteiten
alsmede binnen de EU. Ook de EU heeft deze zorgen overgebracht in gesprekken met de
Mozambikaanse autoriteiten.

De communicatie van de Mozambikaanse overheid over de gebeurtenissen in Cabo Delgado
en de activiteiten van de autoriteiten zijn niet altijd helder. De Mozambikaanse overheid
blijkt onvoldoende in staat de aanslagen te voorkomen. Het Mozambikaanse leger en
de nationale politie zijn aanwezig in de provincie maar zijn onvoldoende geëquipeerd
duurzaam orde te handhaven in het omvangrijke en afgelegen gebied. Het is belangrijk
dat de overheid de grondoorzaken van conflict adresseert, omdat de onvrede en het
geweld deels lijken voort te komen uit de grote armoede en ongelijkheid onder de bevolking.

Voor wat betreft de buitenlandse militaire betrokkenheid in het gebied zijn er berichten
dat de Mozambikaanse overheid in 2019, met zowel materieel als personeel, werd gesteund
door de Russische Wagner Group. In 2020 wordt gerapporteerd over de aanwezigheid van de Van Dyck Advisory Group (DAG), een Zuid-Afrikaans veiligheidsbedrijf. Inmiddels lijkt het contract tussen de Mozambikaanse
overheid en DAG niet verlengd.

Vraag 3

Bent u bekend met het bericht «Frelimo gambled everything on gas – and lost»5? Onderschrijft u de conclusie van dit artikel dat de gasprojecten van Total en ExxonMobil
in de provincie Cabo Delgado voorlopig niet van de grond zullen komen? Welke consequenties
voorziet u voor betrokken Nederlandse bedrijven en financiers?

Antwoord 3

Ik ben bekend met het bericht. De ontwikkel- en bouwtijd van complexe projecten vergen
vele jaren. Het doel van de Mozambikaanse overheid bij de ontwikkeling en exploitatie
van de gasvondsten was dat dit een grote kans zou bieden voor de ontwikkeling van
de economie van het land en op termijn een aanzienlijke inkomstenbron zou worden voor
de overheidsbegroting. Dit werd ook onderschreven door verschillende internationale
organisaties, waaronder het IMF en de Wereldbank. Op dit moment zijn de gevolgen van
de recente ontwikkelingen van de geweldsconflicten op de continuïteit van het project
onduidelijk. Daarom is het niet mogelijk vast te stellen wat de consequenties voor
de betrokken Nederlandse bedrijven zijn. Het kabinet volgt de situatie nauwlettend.

Vraag 4

Hoe schat u de veiligheids-, mensenrechten-, sociale- en milieurisico’s in, nu buitenlandse
bedrijven, zoals Total, specifiek worden getarget door de gewapende groepen? Kunt
u in de beantwoording van deze vraag de risico’s specificeren voor lokale bevolking,
lokale overheid, lokale werknemers van aannemers in de gasontwikkeling, buitenlandse
arbeiders in het gebied, en expats?

Antwoord 4

Door de gewelddadige aanvallen staat de veiligheids- en mensenrechtensituatie in de
gehele regio onder druk hetgeen grote risico’s met zich meebrengt voor alle groepen
inwoners in Cabo Delgado en alle typen werknemers betrokken bij het LNG project.

Vraag 5

Wat doet Nederland, bijvoorbeeld via de ambassade in Maputo, om de Mozambikaanse burgers,
in het bijzonder vrouwen die door het geweld of de mensenrechtenschendingen in het
gasproject slachtoffer zijn geworden, te helpen? Wat doet Nederland om de vermisten
te vinden?

Antwoord 5

De gewelddadige aanvallen op de stad Palma hebben zeer negatieve gevolgen, vooral
ook voor vrouwen en meisjes. Ze zijn met name kwetsbaar voor seksueel geweld en vormen
de meerderheid in de vluchtelingenstromen. Het aantal ongeplande zwangerschappen en
kindhuwelijken stijgt. Met Nederlandse steun biedt UNFPA hulp aan slachtoffers van
geweld. Dit houdt bijvoorbeeld in het verlenen van mentale en psychosociale hulp en
het verstrekken van kits met hygiënische artikelen voor vrouwen.

Vraag 6

Bent u ermee bekend dat Shell een sale and purchase overeenkomst met Mozambique LNG heeft ondertekend om 2 MTPA (million tonnes per annum)
gas te kopen?6 Is dit gas voor de import naar Nederland of ergens anders in Europa? Zo nee, waar
zal dit gas worden gebruikt?

Antwoord 6

Ja, daar ben ik mee bekend. Shell is een van de leidende LNG traders in de wereld en levert LNG in tientallen landen met grootste afzet in China en Japan.
Wat de specifieke bestemming van de LNG uit Mozambique zal zijn is mij niet bekend.

Vraag 7

Hoeveel aanvragen voor een exportkredietverzekering en/of -garantie in relatie tot
gasprojecten in Noord-Mozambique zijn bij Atradius DSB in behandeling? Klopt het dat
Van Oord de aanvrager is van een exportkredietverzekering? Om welke bedrijven gaat
het nog meer?

Antwoord 7

Er is een exporteurspolis verstrekt aan de Nederlandse exporteur Van Oord voor de
offshore aannemerijwerkzaamheden aan het project. In het kader van die transactie
is ook een financieringspolis verstrekt aan Standard Chartered Bank voor de verzekering
van de projectfinanciering van het Nederlandse exportgedeelte van het project, plus
een gedeelte lokale kosten. Naast dit project is er kredietverzekering verstrekt aan
Damen voor een ponton dat (onder meer) ingezet zal worden bij de gasprojecten in Mozambique.
Op dit moment zijn er verder geen aanvragen in behandeling.

Vraag 8

Hoe zit de exportkredietverzekering of -garantie financieel in elkaar? Klopt het dat
de verzekering zal bestaan uit het garanderen van leningen van vijf commerciële banken,
te weten Mizuho Bank, Sumitomo Mitsui Banking Corporation, Standard Chartered Bank,
Société Générale en Crédit Agricole Group?

Antwoord 8

Zie het antwoord op vraag 7. De andere eventueel betrokken partijen zijn niet verzekerd
door Nederland. Wij kunnen u hierover dus geen informatie verstrekken voor zover niet
reeds openbaar.

Vraag 9

Wat is de status van de verzekeringsaanvragen? Heeft de Nederlandse staat dekkingstoezeggingen
afgegeven aan Nederlandse bedrijven die betrokken zijn bij on- of offshore gasprojecten in de provincie Cabo Delgado?

Antwoord 9

Inmiddels zijn, per 25 en 26 maart, als automatisch gevolg van het bereiken van financial close op 24 maart door de sponsoren, de daadwerkelijke verzekeringspolissen verstrekt.
Dit is inmiddels gepubliceerd, op de website van Atradius DSB.7 De dekkingstoezeggingen zijn indertijd op 1 juli 2020 uitgereikt. Zie de beantwoording
van vraag 7 om welke bedrijven dit gaat.

Vraag 10

Klopt het dat er wel een dekkingstoezegging is gedaan, maar nog geen polis is uitgereikt?
Kunt u toelichten wanneer u verwacht een beslissing te nemen over de polis(sen) en
op basis waarvan deze beslissing wordt genomen? Worden bovenstaande ontwikkelingen
hierin meegenomen?

Antwoord 10

Nee dat klopt niet, de polissen zijn eind maart verstrekt. Zie ook het antwoord op
vraag 9: de uitgereikte dekkingstoezeggingen van 1 juli jl. zijn omgezet in polissen
als automatisch gevolg van het bereiken van financial close op 24 maart door de sponsoren. ADSB/de Staat raakten pas later op de hoogte van de
ernst en de omvang van de ontwikkelingen.

Vraag 11

Klopt het dat Nederlandse bedrijven werkzaamheden ten behoeve van de gasprojecten
in Cabo Delgado hebben opgeschort?8 Kunnen deze bedrijven in deze omstandigheden vanwege de opgelopen schade een beroep
doen op dekkingstoezeggingen krachtens de exportkredietverzekering? Welke mogelijkheden
heeft de exportkredietverzekering om dergelijke schade te verhalen op de overheid
van Mozambique?

Antwoord 11

Ja, projectleider Total heeft recent «force majeure» uitgeroepen over de uitvoeringswerkzaamheden
aan het project. De werkzaamheden aan het project zijn voorlopig gestaakt en de aannemers
gedemobiliseerd. Demobilisering is een mogelijke schadepost die gedekt wordt onder
de exporteurspolis. Of er daadwerkelijk sprake is van demobilisatieschade is nog onbekend.
De Nederlandse overheid kan dit niet verhalen op de regering van Mozambique. De overheid
van Mozambique is geen mogelijke regrespartij onder deze exporteurspolis, ook staat
de Mozambikaanse overheid niet garant voor de regrespartij. Verder wil het kabinet
benadrukken dat de exportkredietverzekering een budgetneutraal instrument is dat bekostigd
wordt (inclusief eventuele schades) uit de premiebetalingen door verzekerden.

Vraag 12

Hoe is het mogelijk dat Total in juli 2020 communiceerde dat Atradius DSB ondersteuning
biedt aan het Mozambique LNG project9, dat de Staatssecretaris van Financiën in november 2020 tijdens een debat zei dat
was besloten het project te dekken en toe te staan10, maar het Ministerie van Financiën afgelopen week tegen NRC zei dat het besluit om
deel te nemen aan de projectfinanciering nog niet is gemaakt?

Antwoord 12

De strekking van de communicatie door het Ministerie van Financiën in het artikel
in NRC heeft wellicht voor wat verwarring gezorgd. Mijn opmerkingen in het debat van
november 2020 zijn correct: indertijd was reeds besloten, zoals toegelicht in vraag
9, een dekkingstoezegging te verlenen. De uitgereikte dekkingstoezeggingen van 1 juli
jl. zijn vervolgens omgezet in polissen als automatisch gevolg van het bereiken van
financial close op 24 maart door de sponsoren, zie het antwoord op vraag 10. De NRC citeert een woordvoerder
van het Ministerie van Financiën. De intentie hierbij was niet te stellen dat er nog
een besluit moest worden genomen over dekking van het project, maar dat nog niet duidelijk
was of de ontstane situatie gevolgen moest hebben voor het genomen besluit. De verzekeringspolissen
waren op dat moment namelijk al verstrekt. Deze informatie was op dat moment overigens
nog niet gepubliceerd op de website. Conform beleid gebeurt dit altijd met enige vertraging.

Vraag 13

Bent u het ermee eens dat dit de gang van zaken voor de Kamer en externe partijen
zoals ngo's minder navolgbaar maakt?

Antwoord 13

Ja.

Vraag 14

Bent u bereid vanaf heden op de website van Atradius DSB voor elk categorie A-project
ex-ante aan te geven wat de status is van de aanvraag?

Antwoord 14

Dit is reeds de praktijk. Alle aanvragen voor categorie A-projecten worden op voorhand
gepubliceerd op de website van Atradius DSB. Wanneer vervolgens een polis daadwerkelijk
wordt afgegeven wordt de polisafgifte ook gepubliceerd. Deze publicatie vindt standaard
plaats 30 dagen11 na afgifte van de polis.

Vraag 15

In hoeverre heeft Atradius DSB een gedegen analyse gemaakt van het risico van geweld
in Cabo Delgado en wat is u daarover medegedeeld? Vormt de gemaakte analyse een voldoende
basis waarop een beslissing over de polis kan worden genomen? Zijn gezien de dramatische
recente ontwikkelingen de gemaakte analyses achterhaald en overweegt u nieuwe analyses
te laten maken?

Antwoord 15

In het kader van de mvo-beoordeling in het verzekeringsacceptatieproces heeft Atradius
DSB een analyse gemaakt van het geweldsrisico. Deze analyse was één van de elementen
op basis waarvan de beslissing over de polis is genomen. Bij de analyse is gebruikt
gemaakt van verschillende bronnen, waaronder de analyses van het projectconsortium
zelf, onafhankelijke onderzoeken, contacten met lokale en internationale ngo’s en
informatie van de Nederlandse ambassade. Er is inmiddels sprake van een ernstige veiligheidssituatie
waardoor Total force majeure heeft uitgeroepen. Hiermee is het project tot nader orde de facto stilgelegd. Voor
een eventuele herstart van het project zal uiteraard een nieuwe veiligheidsanalyse
moeten worden opgemaakt.

Vraag 16

Op welke gronden kunt u de polis afwijzen? Kunt u voor elk van deze gronden aangeven
hoe u daar naar kijkt?

Antwoord 16

De polissen zijn reeds uitgegeven, hierdoor is het afwijzen van polissen niet meer
aan de orde. Het is echter in zeer uitzonderlijke gevallen mogelijk om een polis op
te zeggen, bijvoorbeeld wanneer een verzekerde in gebreke is of wanneer er aantoonbaar
sprake is van fraude. Gelet op de recente ontwikkelingen in Mozambique, volgen de
Staat en Atradius DSB de situatie nauwgezet en zullen op passende wijze handelen binnen
de voorwaarden van de polissen.

Vraag 17

Heeft u onderzocht op welke gronden kan worden afgezien van het verstrekken van exportkredietsteun,
ondanks een eventuele dekkingstoezegging, gezien de escalatie van geweld en zware
mensenrechtenschendingen gelinkt aan het gasproject? Tot welke bevindingen komt u?

Antwoord 17

ADSB zal in lijn met het mvo-beleid voor de ekv zoals gedeeld met uw Kamer (Kamerstuk
26 485, nr. 255) invloed uitoefenen om het project te laten voldoen aan de internationaal afgesproken
mvo-voorwaarden. Voor een eventuele herstart van het project zal een nieuwe veiligheidsanalyse
worden gemaakt.

Vraag 18

Ontstaat er een schadepost nu het project, in ieder geval tijdelijk, stil ligt? Zo
ja, hoe groot is de schade (ongeveer)? En op wie gaat u die schade verhalen? Bent
u het ermee eens dat het onwenselijk is dat de schade betaald wordt door de belastingbetaler
in Mozambique?

Antwoord 18

Of er een schadepost ontstaat onder de verstrekte ekv-polissen en hoe groot deze eventueel
zal zijn en op wie deze eventueel verhaald kan worden is op dit moment nog niet te
zeggen. De situatie en de gevolgen hiervan zijn daarvoor op dit moment nog te onduidelijk.
Desalniettemin zal de Nederlandse staat eventuele schade niet verhalen op de Mozambikaanse
overheid dan wel op de Mozambikaanse belastingbetaler. De Mozambikaanse overheid is
immers geen regrespartij in de betreffende verzekeringspolissen. Zie verder het antwoord
op vraag 11.

Vraag 19

Heeft u de klimaatimpact van de gasprojecten in Mozambique in kaart gebracht en onderzocht
in hoeverre investeringen in de gasvelden in Mozambique verenigbaar zijn met de klimaatafspraken
die zijn gemaakt in Klimaatakkoord van Parijs, en specifiek het doel om financiële
stromen compatibel te maken met de transitie naar koolstofarme en klimaatweerbare
ontwikkeling (artikel 2.1.c.)? Heeft u de risico’s dat deze investeringen zich niet
uitbetalen en stranded assets worden in kaart gebracht? En zijn de mogelijkheden voor en voordelen van investeringen
in hernieuwbare energiebronnen in Mozambique voor ontwikkeling op de lange termijn
in kaart gebracht?

Antwoord 19

De projectaanvraag is beoordeeld op lokale wet- en regelgeving en internationale standaarden
op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen, in dit geval de OECD Common
Approaches en de IFC Performance Standards. Daarbij is in het kader van IFC Performance
Standard 3 door Atradius DSB gekeken naar het efficiënt gebruik van natuurlijke hulpbronnen
en het voorkomen van verontreiniging. Om meer inzicht te krijgen in hoeverre het project
bijdraagt aan vermindering van CO2 emissies is er in opdracht van de projectfinanciers een «Carbon Emission Benchmarking»
studie gedaan in maart 2020. Hierbij is het Sustainable Development Scenario van het
IEA als uitgangspunt genomen. De studie laat zien dat vergelijking van het gebruik
van LNG uit dit project in stroomopwekking in landen als China en India, ter vervanging
van kolen- en olie-gestookte energiecentrales, een vermindering zou kunnen opleveren
van meer dan een half miljoen ton CO2-uitstoot per TWh geproduceerde elektriciteit.

De ekv-aanvraag is door Atradius DSB uitgebreid beoordeeld op financiële en niet-financiële
risico’s. Hieruit is gebleken dat het project voldoende robuust was en in staat om
diverse tegenvallers op te vangen, zoals vertragingen, slechtere wisselkoersen of
hogere operationele kosten. Voor de beoordeling van de ekv-aanvraag was tevens relevant
dat de afname van het LNG zeker gesteld was via lange termijn afnamecontracten met
kredietwaardige afnemers en dat het project over voldoende buffers beschikte om een
langdurig lage olieprijs het hoofd te bieden. In de beoordeling van deze ekv-aanvraag
is door Atradius DSB niet gekeken naar alternatieve investeringen in hernieuwbare
energiebronnen in Mozambique, daar een dergelijke exercitie buiten de doelstelling
van de ekv valt.

Vraag 20

Deelt u de mening dat het Mozambique LNG project een concreet voorbeeld is van een
fossiel project dat mensenrechtenschendingen veroorzaakt, bijdraagt aan de destabilisatie
en schuldenverhoging van een heel land en het versnellen van de klimaatcrisis? Zo
nee, waarom niet?

Antwoord 20

De mensenrechtenschendingen en destabilisatie in de regio Cabo Delgado zijn veroorzaakt
door extremistische opstandelingen. In hoeverre de aanwezigheid van het LNG project
in de regio een rol heeft gespeeld bij het geweld door de extremisten is moeilijk
vast te stellen. Zie ook het antwoord op vraag 28.

Voor een toelichting op de klimaatimpact van het project zie het antwoord op vraag
19.

Uit de due diligence van Atradius DSB komt naar voren dat het project per saldo een
substantiële positieve bijdrage levert aan de overheidsfinanciën van Mozambique, een
beeld dat bevestigd wordt door het IMF en de Wereldbank Zo levert het project onder
andere belastingen en dividenden op. Wel is het zo, net als in elk infrastructureel
project, dat de lasten uitgaan voor de baten.

Vraag 21

Deelt u het inzicht dat er, zeker nu de veiligheid van de lokale bevolking klem is
komen te zitten tussen de radicale groepen, het Mozambikaanse leger en buitenlandse
private militairen, in dit Mozambique gasproject sprake is van onaanvaardbare risico’s
voor mens, dier en milieu? Bent u het ermee eens dat Nederland geen exportkredietverzekering
moet verlenen in relatie tot de gasprojecten in Mozambique? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 21

De ekv is verstrekt op basis van een positieve beoordeling van de financiële risico’s
en de risico’s op het terrein van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Het project
voldeed daarbij aan alle internationale standaarden en het mvo beleidskader voor de
ekv zoals gedeeld met uw Kamer.

ADSB zal in lijn met het mvo-beleid voor de ekv zoals gedeeld met uw Kamer (Kamerstuk
26 485, nr. 255) invloed uitoefenen om het project te laten voldoen aan de internationaal afgesproken
mvo-voorwaarden.

Vraag 22

Wanneer zal de Kamerbrief met scenario’s voor het in lijn brengen van de exportkredietverzekering
met de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs naar de Kamer worden gestuurd?

Antwoord 22

De Kamerbrief met daarin een verkenning voor het in lijn brengen van de exportkredietverzekering
met de Overeenkomst van Parijs is op 11 mei verzonden naar uw Kamer.

Vraag 23

Zal het maken van een afbouwpad om de exportfinanciering van fossiele projecten uit
te faseren, onderdeel uitmaken van het onderzoek dat E3F gaat doen12, de kopgroep waar Nederland nu samen met zes andere Europese landen deel van uitmaakt
en die het voortouw neemt bij de inzet van publieke exportfinanciering om de klimaatdoelstellingen
te halen? Kunt u de afspraken hieromtrent met de Kamer delen? Zo nee, waarom niet
en bent u bereid om u hiervoor in te zetten binnen E3F?

Antwoord 23

Met de lancering van de Export Finance for Future (E3F) coalitie hebben Frankrijk,
Denemarken, Duitsland, Nederland, Spanje, Verenigd Koninkrijk en Zweden afgesproken
om exportfinanciering voor klimaatvriendelijke en duurzame projecten te stimuleren
en voor fossiele sectoren te beperken. Onderdeel van de afspraken is dat onderzocht
wordt hoe steun voor fossiele transacties kan worden afgebouwd. Dit kan qua maatregelen
en tempo per land verschillen. Concreet hebbende deelnemende landen zich wel alvast
gecommitteerd aan het beëindigen van ekv-steun voor kolencentrales en direct aan kolengerelateerde
projecten. De afspraken die de zeven landen hebben gemaakt kunt u hier terugvinden13.

Vraag 24

Heeft u kennisgenomen van het nieuwe beleid van het Verenigd Koninkrijk (VK), dat
betekent dat het VK geen nieuwe investeringen meer in fossiele energieprojecten in
het buitenland zal doen? Bent u van plan dit voorbeeld te volgen? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 24

Ja, ik heb kennisgenomen van het nieuwe beleid omtrent de exportkredietverzekering
in het VK. Zoals besproken met uw kamer in het AO van 19 november jl. neemt het huidige
demissionair kabinet geen besluit over een concreet afbouwpad fossiele transacties
in onze exportkredietverzekering, maar laat dit over aan het volgende kabinet. Ik
heb daarom een verkenning toegezegd ten behoeve van de besluitvorming van het volgende
kabinet. Deze heeft u inmiddels ontvangen.

Vraag 25

Bent u het ermee eens dat, gezien de noodzaak om de productie van fossiele brandstoffen
af te bouwen, en gezien alleen al de uitstoot van de olie en gas die momenteel wordt
geproduceerd een opwarming van meer dan twee graden Celsius zal veroorzaken, investeringen
in het aanboren van nieuwe olie- en gasvelden niet verenigbaar zijn met het behalen
van de klimaatdoelen? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 25

Ik deel dat we momenteel niet op koers liggen om de afgesproken mondiale temperatuurdoelen
uit de Overeenkomst van Parijs te halen. Ook deel ik dat het gebruik van fossiele
brandstoffen moet worden afgebouwd. Landen gaan echter zelf over de invulling van
hun eigen opgave in het kader van deze doelen. Om de overgang te bewerkstelligen naar
hernieuwbare alternatieven, moeten we internationaal samenwerken. Nederland heeft
zich daarom aangesloten bij de E3F coalitie.

Vraag 26

Bent u ermee bekend met dat in juli 2020 FMO een lening van 25 miljoen heeft verschaft
aan Banco Comercial e de Investimentos (BCI)?14 Heeft FMO onderzocht of deze lening (indirect) ondersteuning geeft aan de gas sector,
inclusief aanverwante faciliteiten zoals transport of huisvesting, in Mozambique?

Antwoord 26

Ja, daar ben ik bekend mee. Ik heb van FMO begrepen dat de lening aan Banco Comercial
e de Investimentos is bedoeld om de private sector in Mozambique betere toegang te
geven tot financiering. De lening van FMO heeft niet als doel om de gassector direct
of indirect te ondersteunen. De gassector kwam ook niet naar voren in het onderzoek
naar de milieu en sociale risico’s, dat is uitgevoerd voorafgaande aan het verstrekken
van de investering.

Vraag 27

Bent u bekend met de conclusie van vele deskundigen, ngo's en VN-instituties, dat
de winning van conflictgrondstoffen zoals gas wereldwijd de grootste oorzaak is van
gewapend conflict?

Antwoord 27

Het is mij bekend dat de winning van natuurlijke hulpbronnen een belangrijke factor
kan zijn in het veroorzaken of in stand houden van conflict of instabiliteit in een
land of regio. Overigens heeft de EU vier grondstoffen aangemerkt als conflictmineralen,
namelijk tin, wolfraam, tantaal en goud (uitvoering van Verordening 2017/821 van het
Europees Parlement en de Raad van 17 mei 2017). Ze worden conflictmineralen genoemd
omdat delving van deze mineralen vaak plaatsvindt in instabiele regio’s en gepaard
gaat met misstanden zoals geweld en dwangarbeid. De mijnbouw en illegale handel is
vaak in handen van gewapende groepen die hun activiteiten financieren met de opbrengsten.

Vraag 28

Erkent u dat het conflict in Mozambique begon naar aanleiding van onvrede over gasexploitaties
door Westerse bedrijven, die de lokale bevolking wel opzadelen met een vervuilde leefomgeving
maar niet zorgen voor een verbetering van levensstandaarden? Wat vind u ervan dat
de Nederlandse regering fossiele exploitaties financiert die aantoonbaar bijdragen
aan een burgeroorlog?

Antwoord 28

De situatie in Cabo Delgado is complex. Werkloosheid en analfabetisme zijn hoog en
veel mensen leven onder de armoedegrens. Het centraal bestuur is zwak en er is veel
georganiseerde misdaad, met name actief in mensen-, drugs- en grondstoffensmokkel.
Het gevoel van onvrede richting de overheid in algemene zin en richting een regering
die tweeduizend kilometer zuidwaarts zit lijkt dan ook een belangrijke rol te spelen
bij het ontstaan en voortduren van het geweld. De motieven van de gewelddadig extremisten
blijven echter onduidelijk. Het feit dat de gasvelden al in 2011 zijn ontdekt maar
dat tot nu verbetering van de leefomstandigheden is uitgebleven, kan hieraan bijdragen.

De Nederlandse staat treedt niet op als financier van deze fossiele exploitatie, Nederland
verzekert de projectfinanciering en de risico’s die gelopen worden de Nederlandse
exporteur. Zoals toegelicht in het antwoord op vraag 15 heeft Atradius DSB een uitgebreide
analyse gemaakt van het geweldsrisico van het verzekerde project. Op basis van de
recente zeer zorgwekkende berichten uit Mozambique blijkt dat deze analyse inmiddels
achterhaald is. De Nederlandse staat en Atradius DSB volgen de situatie daarom nauwlettend.

Vraag 29

Deelt u de mening dat het verlenen van exportkredietverzekeringen voor projecten die
bijdragen aan gewelddadig conflict regelrecht indruist tegen de prioriteiten van het
buitenlands mensenrechtenbeleid van dit demissionair kabinet, waaronder het bevorderen
van de internationale rechtsorde en de strijd tegen straffeloosheid? Zo nee, waarom
niet? Zo ja, hoe gaat u ervoor zorgen dat het tegengaan van de handel in conflictgrondstoffen
verankerd wordt in het buitenlands mensenrechtenbeleid en handelsbeleid?

Antwoord 29

Het verstrekken van exportkredietverzekeringen is gebaseerd op internationale (OECD/IFC)
mvo-standaarden, waaronder op het gebied van veiligheid en mensenrechten. Dit betekent
dat via de ekv geen projecten kunnen worden verzekerd met onaanvaardbare risico’s
op mens, dier en milieugebied. Projecten die bijdragen aan gewelddadige conflicten
kunnen derhalve ook niet worden verzekerd via de ekv. Juist vanwege de inbedding van
de genoemde internationale standaarden binnen de ekv, is van rechtstreeks indruisen
van de ekv tegen de internationale rechtsorde en straffeloosheid geen sprake.

Zoals aangegeven in het antwoord op vraag 27 valt de import van tin, tantaal en wolfraam,
de overeenkomstige ertsen, en goud uit conflict- en hoogrisicogebieden onder de conflictmineralenverordening
(Kamerstuk 35 506). Bedrijven die deze mineralen importeren moeten stappen zetten om te zorgen dat
zij niet middels hun handel bijdragen aan conflict en gerelateerde mensenrechtenschendingen.
Het kabinet heeft in de beleidsnota «Van voorlichten tot verplichten» (Kamerstuk 26 485, nr. 337) nieuw IMVO-beleid voorgesteld. Kern van dit nieuwe beleid is een brede gepaste zorgvuldigheidsverplichting
voor bedrijven, bij voorkeur op Europees niveau.