Brief lid / fractie : Brief van de leden Van Ojik en Van den Nieuwenhuijzen over een korte actualisatie van de initiatiefnota met een aantal aanvullende beleidsvoorstellen

Nr. 13 BRIEF VAN DE LEDEN VAN OJIK EN VAN DEN NIEUWENHUIJZEN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 26 november 2020

Initiatiefnemers willen een jaar na indiening van de initiatiefnota «behoud het woud»
(Kamerstuk 35 327, nr. 2) van de gelegenheid gebruik maken om te komen tot een korte actualisatie van de initiatiefnota
met een aantal aanvullende beleidsvoorstellen.

Covid-19

Initiatiefnemers constateren dat virusuitbraken zoals Covid-19 zijn te linken aan
ontbossing en het verlies van biodiversiteit. Door ontbossing gaan, zoals de initiatiefnemers
reeds in de initiatiefnota constateren, veel diersoorten verloren. Problematisch is
dat diersoorten die een grotere kans hebben om ontbossing te overleven – ratten en
vleermuizen bijvoorbeeld – ook de diersoorten zijn met de grootste kans om virussen
te verspreiden naar de mens. Uit wetenschappelijk onderzoek onder duizenden gemeenschappen
wereldwijd bleek dat de grootte van de groep «risicovolle» dieren groeide naarmate
er minder biodiversiteit aanwezig was in het landschap. Het Intergouvernementeel Platform
voor Biodiversiteit en Ecosysteemdiensten (IPBES) is sinds begin augustus bezig om
al het onderzoek naar dit verband in kaart te brengen.1

De Amazone

Ontbossing in de Amazone is in het afgelopen jaar alleen maar verder toegenomen. Zo
is in de maand augustus van dit jaar meer dan 1.300 km2 bos ontgonnen – dat is een gebied van ongeveer zes keer zo groot als Amsterdam. In
september werden er meer dan vijftig branden per dag geregistreerd in de Amazone,
meer dan twee keer zoveel als in augustus. Volgens het Braziliaanse Nationaal Instituut
voor Ruimteonderzoek (INPE) is er in 2020 al 8.850 vierkante kilometer ontbost, 10%
meer dan in heel 2019.2 Uit een onderzoek van Nature Communications in maart 2020 blijkt dat veel sneller dan verwacht, namelijk binnen vijftig jaar,
de Amazone een omslagpunt kan bereiken waarna het ecosysteem in zeer rap tempo verandert
van een regenwoud naar een savanne-achtig landschap.3 Voor het coronavirus is er volgens milieuactivisten minder handhaving door de overheid.4 Ook merken de initiatiefnemers op dat Bolsonaro de ruimte voor ontbossing alleen
maar verder heeft vergroot, door instituties, wetten en regels af te schalen of af
te schaffen:

i. Zo kondigde Bolsonaro begin deze maand aan dat de regering controle gaat uitoefenen
over alle NGO’s die actief zijn in de Amazone en handelingen uitvoeren die «in strijd
zijn met het nationale belang». NGO’s moeten onder dit nieuwe plan een vergunning
aanvragen bij de overheid om actief te zijn in het Amazonegebied, en krijgen deze
alleen indien ze kunnen aantonen dat ze het nationale belang dienen – wat dat nationaal
belang precies inhoudt is onduidelijk5;

ii. Het ontbreekt aan een daadkrachtig beleid waarbij milieudelicten met boetes worden
bestraft.6 Volgens het kabinet helpt het daarbij niet dat er grootschalige jaarlijkse kortingen
op budgetten van en personele wisselingen binnen instanties als milieuagentschap IBAMA,
verantwoordelijk voor toezicht op naleving van toepasselijke wet- en regelgeving hebben
plaatsgevonden. Doordat de capaciteit en slagkracht van IBAMA ernstig is ondermijnd,
blijven illegale activiteiten steeds vaker onbestraft. Door Covid-19 is de situatie
extra verergerd omdat de beperkte capaciteit van toezichthoudende instanties nog verder
is afgenomen.7

iii. Boswachters zijn sinds de invoering van een «knevelwet» bang om te praten. De knevelwet
verbiedt boswachters om, gedurende het uitvoeren van hun ambt, te spreken over hun
werkzaamheden. Boswachters kunnen in principe beslagleggen op hout, machines, vrachtwagens
en tractoren. Belangrijk daaraan is dat het afschrikwekkende werking heeft. Door de
knevelwet echter durven boswachters niet meer publiekelijk te publiceren over hun
werkzaamheden. Zo heeft hun werk nauwelijks nog afschrikwekkende werking. De expertise
van de boswachters over de locatie en werkwijze van illegale houtkappers wordt door
het leger genegeerd. Bij elke beslaglegging of boete krijgen boswachters van hogerop
te horen dat ze over de schreef gingen. Zo wordt elke poging tot milieubescherming
gefrustreerd.8

Handel, diplomatie en internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen

Op het gebied van handel, diplomatie en internationaal maatschappelijk verantwoord
ondernemen (hierna: IMVO) constateren de initiatiefnemers dat er enkele goede ontwikkelingen
zijn. Zo kondigde het Verenigd Koninkrijk in augustus dit jaar een nieuwe wet aan
waardoor (grote) bedrijven verplicht zouden worden om te zorgen dat hun productieketens
«schoon» zijn. Illegale houtkap mag geen onderdeel zijn van de toeleveringsketen.
Producenten van bijvoorbeeld cacao, soja, rubber en palmolie moeten aantonen waar
hun producten vandaan komen, hoe ze geproduceerd zijn en of de productie zich houdt
aan lokale wetten met betrekking tot milieu en biodiversiteit9. Ook het Europees parlement (hierna: EP) stelt wetgeving voor die ontbossing tegen
moet gaan. De wet gaat over goederen als palmolie, soja, vlees, cacao, koffie en rubber
en alle producten die daarvan gemaakt worden. Het EP wil bindende due diligence wetgeving voor importeurs van deze producten. Daarbij is het een vereiste dat importeurs
hun productieketen volledig inzichtelijk moeten maken. Ook financiële instellingen
moeten bij het verstrekken van leningen deze due dilligence toepassen10. Tot slot bevat de nieuwe European Green Deal ambitieuze klimaatdoelen, onder andere
wat betreft het tegengaan van ontbossing. We wachten nog op concrete uitwerking van
die doelen, waaronder de Post-2020 EU Forestry Strategy. Deze wordt begin 2021 gepresenteerd. Een belangrijke stap, want de EU is verantwoordelijk
voor bijna 10% van de wereldwijde ontbossing. Die Post-2020 EU Forestry Strategy moet wat de initiatiefnemers betreft ook de voorgestelde initiatiefwet van het EP
met betrekking tot due dilligence11 bevatten.

Nieuwe beleidsvoorstellen

Initiatiefnemers stellen voor dat het gezien de actualiteit opportuun is de volgende
beleidsvoorstellen te overwegen:

(1) Europese wetgeving op het gebied van ontbossing

In de initiatiefnota noemen de initiatiefnemers Europese wetgeving om tot nieuw beleid
te komen. Inmiddels heeft de Europese Commissie een publieke consultatie hierover
gestart. WWF, Greenpeace en meer dan 140 andere Europese NGO’s pleiten voor een krachtige
Europese wet die bedrijven verplicht om niet meer betrokken te zijn bij ontbossing,
en hebben hiervoor grootschalige steun gemobiliseerd12. Bedrijven mogen dan hun product alleen verkopen wanneer zij kunnen aantonen dat
in de gehele productieketen, van grondstof tot aan eindproduct, aan alle gestelde
criteria wordt voldaan.13 De NGO’s pleiten er voor dat naast het tegengaan van ontbossing ook álle conversie
van natuur en aantasting van natuurlijke ecosystemen via de wet wordt uitgesloten.
Nederland staat tot nu toe positief tegenover dergelijke wetgeving, maar deze inzet
moet volgens de initiatiefnemers niet worden verzwakt. Het is van groot belang de
hele EU hierachter te krijgen, aangezien dit voorstel de steun van zowel de Commissie
als de Raad nodig heeft. De initiatiefnemers stellen voor dat Nederland een speerpunt
maakt van het invoeren van een Europese bossenwet, het liefst middels een zo groot
mogelijke EU-coalitie.

(2) Een coalitie van EU-landen om handelsdeals te vergroenen

Frankrijk en Nederland hebben recentelijk een non-paper14 geschreven over vergroening van onze handelsverdragen. Dit paper is primair bedoeld
voor input bij de European Trade Review, een herijking van het handelsbeleid op de
lange termijn. Nu liggen er echter enkele concrete handelsverdragen voor die volgens
de initiatiefnemers niet kunnen wachten op een lange termijn herijking maar nú een
sterke duurzaamheidsparagraaf behoeven. Voorstellen uit dit non-paper, waar volgens
de initiatiefnemers veel goede punten instaan, moeten worden geïmplementeerd in handelsverdragen
waar ontbossing en natuur onder druk staan. Nederland en Frankrijk hebben volgens
initiatiefnemers een uitgelezen kans zich bij handelsverdragen als MERCOSUR15 en IEU CEPA16 in te zetten voor concrete en verifieerbare afspraken.

(3) Extra financiële middelen voor het tegengaan van ontbossing

De initiatiefnemers verwelkomen dat het kabinet het budget specifiek gericht op het
tegengaan van wereldwijde ontbossing heeft verhoogd tot 25 miljoen euro per jaar.
Gezien de urgentie van het probleem en de onomkeerbaarheid van de vernietiging van
oerbossen vragen zij het kabinet om toe te zeggen dat dit budget de komende jaren
verder zal worden verhoogd, tot 50 miljoen euro per jaar. Ook vragen zij het kabinet
om een plan op te stellen voor de besteding van deze middelen. Wat de initiatiefnemers
betreft zou een bijdrage aan het Central African Forest Initiative (CAFI) daar ook onderdeel van uitmaken.

Van Ojik Van den Nieuwenhuijzen