Verslag van een schriftelijk overleg : Verslag van een schriftelijk overleg over o.a. de geannoteerde agenda informele Telecomraad van 14-15 oktober 2020 (Kamerstuk 21501-33-828)

Nr. 830 VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG

Vastgesteld 9 oktober 2020

De vaste commissie voor Economische Zaken en Klimaat heeft een aantal vragen en opmerkingen
voorgelegd aan de Staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat over:

– De brief van 28 september 2020 inzake de geannoteerde agenda informele Telecomraad
van 14-15 oktober 2020 (Kamerstuk 21 501-33, nr. 828).

– Het verslag van een schriftelijk overleg inzake de geannoteerde agenda Telecomraad
5 juni 2020 (Kamerstuk 21 501-33, nr. 814).

– De brief van 10 juni 2020 inzake het verslag van de informele Telecomraad van 5 juni
2020 (Kamerstuk 21 501-33, nr. 816) en over

– Het verslag van een schriftelijk overleg inzake de resterende vragen inzake o.a. de
geannoteerde agenda Telecomraad 5 juni 2020 (Kamerstuk 21 501-33, nr. 817).

De vragen en opmerkingen zijn op 2 oktober 2020 aan de Staatssecretaris van Economische
Zaken en Klimaat voorgelegd. Bij brief van 8 oktober 2020 zijn de vragen beantwoord.

De voorzitter van de commissie, Renkema

De adjunct-griffier van de commissie, Van Tilburg

I Vragen en antwoorden

Vragen en opmerkingen van de leden van de VVD-fractie

De leden van de VVD-fractie danken de Staatssecretaris voor de toegezonden stukken.
Deze leden hebben hier nog enkele vragen over.

De leden van de VVD-fractie delen de opvatting dat een innovatief databeleid een essentiële
randvoorwaarde is voor de ontwikkeling van artificiële intelligentie (AI). Deelt de
Staatssecretaris de mening dat voor een ondernemersklimaat, waarin nieuwe initiatieven
op het gebied van AI ontplooid kunnen worden, niet alleen het databeleid van groot
belang is, maar juist ook een solide digitale infrastructuur? Is de Staatssecretaris
inmiddels van mening dat de digitale infrastructuur ook een belangrijke nutsfunctie
heeft en om die reden niet alleen een zaak van de markt is, maar dat zij een rol moet
vervullen in coördinatie en regie op dit onderwerp omdat het gaat om grote maatschappelijke
en economische belangen? Zo ja, wat is de actuele stand van de aanleg van nieuwe internationale
internetverbindingen met Nederland (zeekabels) en de bouw van nieuwe datacenters?

Ja, een hoogwaardige digitale infrastructuur is meer dan ooit onmisbaar voor de economie
en samenleving1. Daarom zet het kabinet met het Actieplan Digitale Connectiviteit in op het verder
versterken van onze digitale infrastructuur en het verkrijgen van een internationale
koppositie. Dit vraagt een goed samenspel tussen markt en overheid. Voor datacenters
is specifiek vorige maand in de nationale omgevingsvisie het beleid rond de bouw van
nieuwe datacenters verwoord2. Verder zal ik u dit jaar informeren over de uitkomst van de gesprekken met de sector
over investeringen in zeekabels. Op die wijze geef ik invulling aan een eerdere toezegging
aan uw Kamer.

De leden van de VVD-fractie lezen dat de Nederlandse uitgangspositie is dat bij nieuwe
instrumenten op het gebied van een «Ecoysysteem van vertrouwen» consistentie met bestaande
wettelijke kaders gewaarborgd dient te zijn en dat regelgeving geen onnodige regeldruk
voor start-ups en midden- en kleinbedrijven (mkb) dient op te leveren. Deze leden
delen deze opvatting. Kan de Staatssecretaris in dit verband een overzicht geven van
de regelgeving en/of nieuwe instrumenten die in dit verband overwogen worden en de
mate waarin zij aan de doelstelling van geen onnodige regeldruk voldoen?

Voor wat betreft regelgeving met het oog op het adresseren van eventuele lacunes in
de wettelijke kaders is nu de Europese Commissie aan zet; zij zal in het eerste kwartaal
van 2021 met een voorstel voor nieuwe regelgeving komen. Een overzicht met nieuwe
instrumenten kan daarom nog niet worden gegeven. Wel heeft NL in zijn kabinetsappreciatie
aan de Commissie meegegeven dat bij het ontwikkelen van nieuwe instrumenten ter bescherming
van burgers en consumenten als gevolg van het gebruik van AI onnodige regeldruk moet
worden vermeden. Mede daarom vindt NL het van belang, dat nieuwe instrumenten zoveel
mogelijk aansluiten bij bestaande wettelijk kaders.

Welke mogelijke negatieve gevolgen van afhankelijkheid van poortwachtersplatforms
vallen onder het bereik van het Digital Services Act (DSA)-pakket van de Europese
Commissie? Op welke termijn zal de Europese Commissie wetgevende voorstellen ten aanzien
van dit punt hebben gepubliceerd? Hoe ziet het vervolgtraject van het DSA-pakket eruit?
Ziet dit pakket ook op het toekennen van waarde aan data bij fusies en overnames bij
online platforms? Zo ja, wat is de positie van de Staatssecretaris ten aanzien van
dit voorstel? Welke specifieke mededingingsregels worden volgens dit pakket aangepast
om ervoor te zorgen dat de macht van poortwachtersplatforms meer in evenwicht wordt
gebracht?

De precieze invulling en daarmee het bereik van het Digital Services Act-pakket wordt
duidelijk als de voorstellen gepresenteerd zijn. Volgens de laatste berichtgeving
verwacht de Europese Commissie begin december de voorstellen te publiceren, volgens
de laatste berichtgeving komen deze in december3. Daarin worden de uitkomsten van de consultaties die tot 8 september liepen en de
nog te publiceren effectenbeoordeling meegenomen. Na publicatie van de voorstellen
zal de normale wetgevingsprocedure van start gaan en wordt uw Kamer per BNC-fiche
geïnformeerd over de Nederlandse positie in de onderhandelingen.

In de effectenbeoordeling geeft de Europese Commissie enkele voorbeelden van negatieve
gevolgen van afhankelijkheid van poortwachtersplatforms waar het ex ante gedeelte
van het DSA-pakket op moet ingrijpen. Hierbij wordt benoemd dat afhankelijkheid van
grote platforms zorgt voor een disbalans in de onderhandelingspositie tussen grote
online platforms en hun gebruikers en dat de aanwezigheid van een aantal platformecosystemen
zorgt dat innovatieve bedrijven en startups moeite hebben met het naar de markt brengen
van innovaties.

Het DSA-pakket staat los van de bestaande mededingingsregels en introduceert in plaats
daarvan nieuwe regulering om met de macht van poortwachtersposities om te gaan. Het
DSA-pakket gaat daarmee ook niet in op het concentratietoezicht en het toekennen van
waarde aan data daarin. Ik vind dit een belangrijk onderwerp, omdat toegang tot bepaalde
data een belangrijke rol kan spelen bij de mededinging. Om de rol van data goed te
kunnen meenemen in het concentratietoezicht, pleit ik ervoor om in richtsnoeren op
te nemen welke rol data kan spelen in het concurrentieproces. Dat kan in de richtsnoer
voor marktafbakening, die momenteel wordt geëvalueerd.4 Daarnaast pleit ik voor een additionele concentratiedrempel op Europees niveau. Met
de huidige op omzet gebaseerde drempels kunnen overnames die zijn gericht op het in
handen krijgen van een waardevolle dataset aan toezicht ontsnappen, omdat het bedrijf
dat wordt overgenomen niet altijd een hoge omzet maakt. Drempels die gebaseerd zijn
op de transactiewaarde waarvoor een bedrijf wordt overgenomen kunnen een indicatie
geven dat dit bedrijf over een waardevolle dataset beschikt. In de brief die ik in
april jl.5 aan uw Kamer stuurde, beantwoord ik de moties van de leden Palland en Sjoerdsma (Kamerstuk
35 134, nr. 8 en 9, die eveneens het opnemen van de rol van data in het concentratietoezicht6 betreft.

De leden van de VVD-fractie hebben met interesse kennisgenomen van het voornemen van
het Duitse voorzitterschap om een gezamenlijke verklaring over een Europese Cloud
federatie te ondertekenen. Deze leden begrijpen dat met deze Cloud federatie het Gaia-X-project
bedoeld wordt. Zij hechten er waarde aan om te onderstrepen dat het van groot belang
is dat Nederland aansluiting zoekt bij dit initiatief om de Nederlandse en de Europese
digitale economie verder te versterken. Kan de Staatssecretaris toezeggen dat zij
dit inderdaad van plan is?

Ik sta positief tegenover samenwerking ter versterking van de Europese cloudinfrastructuur.
Investeringen in infrastructuur, afsprakenstelsels en standaarden ter bevordering
van interoperabiliteit dragen bij aan een goed functionerende dataeconomie en kunnen
publieke belangen zoals keuzevrijheid, privacy en transparantie helpen waarborgen.
Verder kan een betrouwbaar en duurzaam Europees stelsel van onderling verbonden cloudinfrastructuren
bijdragen aan het Europese concurrentievermogen en de afhankelijkheid van niet-Europese
spelers verkleinen. Om dit te bereiken is Europese samenwerking essentieel. De gezamenlijke
verklaring over cloudfederatie moet helpen de verschillende Europese initiatieven
hiertoe samen te brengen.

GAIA-X is, naast de Nederlandse Data Sharing Coalition en de Online Trust Coalitie,
een van de belangrijke initiatieven voor een sterkere digitale economie. Ik ben het
dan ook met de leden van de VVD-fractie eens dat aansluiting bij en inspraak op de
vormgeving van GAIA-X van belang is. GAIA-X is een stichting en geïnteresseerde organisaties
kunnen lid worden. Het Ministerie van EZK voert regelmatig overleg met de Duitse overheid
en faciliteert deelname van geïnteresseerde Nederlandse partijen. Op dit moment zijn
al verschillende partijen vanuit Nederland aangesloten op GAIA-X. Overheden zelf kunnen
geen lid worden. Naast GAIA-X zijn er ook andere initiatieven die bijdragen aan betere
cloud- en datadiensten, zoals hierboven genoemd. Het is belangrijk dat het Europese
initiatief rond cloudfederatie de verbinding maakt tussen deze initiatieven.

De leden van de VVD-fractie lezen in het verslag van het schriftelijk overleg over
de geannoteerde agenda Telecomraad 5 juni 2020 dat de Staatssecretaris online platforms
heeft opgeroepen om mee te helpen aan de bestrijding van misinformatie rond 5G en
COVID-19. Heeft de Staatssecretaris ook met deze platforms gesproken? Zo nee, waarom
niet? Zo ja, kan zij de conclusie van dit gesprek met de Kamer delen? Welke maatregelen
hebben de platforms toegezegd te zullen nemen ter bestrijding van misinformatie?

Ik heb de platforms opgeroepen om te helpen met de bestrijding van misinformatie rond
5G en COVID-19. De COVID-19 crisis heeft laten zien dat grote techbedrijven proactief
handelen. Bijvoorbeeld bij het aanpakken van des- en misinformatie omtrent COVID-19.
Ze wijzen hun gebruikers bijvoorbeeld op de informatie en richtlijnen van publieke
gezondheidsinstanties. Dit illustreert dat bedrijven in staat en bereid zijn om verantwoordelijkheid
te nemen wanneer ze daartoe worden opgeroepen. Wet- en regelgeving moet dit ondersteunen
en zo nodig stimuleren. Er kan bijvoorbeeld niet worden uitgesloten dat bedrijven
de intentie hebben om zich verantwoordelijk te gedragen, maar door de noodzaak om
te concurreren die ruimte niet nemen omdat ze zichzelf daarmee op achterstand zetten
ten opzichte van minder verantwoordelijke concurrenten. Zoals aangegeven in de kabinetsreactie
op de mededeling van de Europese Commissie over desinformatie over COVID-197 verwelkomt het kabinet de oproep van de Europese Commissie aan de online platformen
om maandelijks rapporten te publiceren over hun beleid en maatregelen om de verspreiding
van COVID-19-gerelateerde desinformatie tegen te gaan. Deze maandelijkse monitoring
is inmiddels opgestart8.

De leden van de VVD-fractie vragen of de Staatssecretaris kan reflecteren op de tot
dusver gehanteerde aanpak van de bestrijding van misinformatie rondom 5G en COVID-19.
Is een inschatting te maken van de mate waarin de door het ministerie beschikbaar
gestelde informatiebronnen de juiste personen weten te bereiken? Voert het ministerie
actief beleid om de verspreiding van onjuiste informatie over 5G in het publiek-politieke
domein, bijvoorbeeld in gemeenteraden, tegen te gaan? Zo ja, op welke manier? Zo nee,
waarom niet?

De verspreiding van onjuiste informatie over COVID-19 en 5G verloopt zowel ongeorganiseerd
(door bijvoorbeeld individuen) als georganiseerd (bijvoorbeeld in echokamers op sociale
media). Ik ben van mening dat feitelijk juiste informatievoorziening voor een ieder
van belang is. Het Kennisplatform Elektromagnetische Velden en organisaties als het
RIVM, de Gezondheidsraad en GGD’en spelen een belangrijke rol in de advisering en
ontsluiting van kennis op het gebied van elektromagnetische velden en gezondheid.

Speciaal voor gemeenten heeft het Ministerie van EZK vorig jaar de website overalsnelinternet.nl
gelanceerd. Deze website voorziet gemeenten van begrijpelijke en feitelijke informatie
over 5G, onder andere door middel van een kenniswijzer9 en een communicatietoolkit10 met video’s, FAQ’s en infographics. Ook besteedt de website aandacht aan het onderwerp
«betrouwbare bronnen en adviezen»11, waarop het ministerie zich baseert bij het maken van haar beleid rond snelle mobiele
connectiviteit. Daarnaast hanteert het Ministerie van EZK een nieuwsbrief12 waarin het gemeenten ook geregeld bijpraat over nieuwe ontwikkelingen rond 5G en
relevante kijk- en leestips deelt. Ten slotte wordt er binnen een communicatiewerkgroep
met gemeenten nagedacht over andere uitingen waar gemeenten behoefte aan hebben. Eén
van de uitingen waar het Ministerie van EZK de komende tijd aan zal werken is het
samenstellen van een informatiepakket voor raadsleden met basisinformatie over snelle
mobiele connectiviteit (bijv. regels rond plaatsing van antennes, straling en gezondheid,
veiling van frequenties, tijdlijn, etc.).

Vragen en opmerkingen van de leden van de CDA-fractie

De leden van de CDA-fractie hebben kennisgenomen van de geagendeerde stukken. Deze
leden hebben daarover de volgende vragen en opmerkingen.

De leden van de CDA-fractie lezen in de geannoteerde agenda dat het Duitse voorzitterschap
voornemens is om tijdens de informele Telecomraad een beleidsdiscussie te voeren aan
de hand van de twee bouwstenen uit het witboek AI van de Europese Commissie: het «Ecosysteem
van excellentie» (ondersteuning van de ontwikkeling en acceptatie van AI) en het «Ecosysteem
van vertrouwen» (een regelgevend raamwerk voor betrouwbare AI). Deze leden zijn bekend
met het kabinetsstandpunt en de kabinetsinzet op dit punt. In haar brief schrijft
de Staatssecretaris dat Nederland zich ervoor zal inzetten dat datadelen gestimuleerd
wordt, bij voorkeur vrijwillig, en dat gebruikers grip op gegevens hebben. In het
verleden heeft INNOPAY in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat
onderzoek gedaan naar het bevorderen van datadelen in het mkb. De conclusie wat toen
dat de infrastructuur nog niet op orde was voor het op schaal en gestructureerd delen
van data en dat belemmeringen voor het mkb vooral bewustwording zijn naast technische-,
juridische- en operationele belemmeringen. Kan de Staatssecretaris een appreciatie
geven van de huidige datadeel-infrastructuur in Nederland en de mate waarin belemmeringen
voor het mkb inmiddels zijn opgelost? Hoe is opvolging gegeven aan het advies van
INNOPAY voor een generiek afsprakenstelsel voor datadeel-initiatieven als basis van
de digitale economie?

In het onderzoek van eind 2018 zijn belemmeringen voor datadeling gesignaleerd en
is een aanpak voorgesteld. Dit advies is vervolgens door het Kabinet overgenomen.
Vanaf januari 2020 is er een brede zogenoemde Data Sharing Coalition operationeel
met ondersteuning van het Kabinet. Deze coalitie groeit en bestaat inmiddels uit 29
partijen (datadeelinitiatieven, kennisinstellingen en bedrijven) die gezamenlijk de
belemmeringen voor datadeling aanpakken. O.a. door proefprojecten op te zetten om
data tussen verschillende sectoren te delen zoals tussen de energiesector, financiële
sector en de logistieke sector. Er zijn nu nog veel verschillende sectorale standaarden
die gebruikt worden. Door meer gezamenlijke standaarden af te spreken kan data veel
sneller en eenvoudiger gedeeld worden.

De eerste resultaten van deze proefprojecten worden eind 2020 verwacht. Naar verwachting
kan vanaf medio 2021 met de verkregen kennis en ervaring een generiek afsprakenstelsel
voor het verantwoord en cross-sectoraal delen van data worden opgezet, dat ook internationaal
van meerwaarde is. Nederland loopt daarmee vooruit op de Datastrategie van de Europese
Commissie voor de ontwikkeling van de dataruimtes en initiatieven zoals GAIA-X.

De leden van de CDA-fractie zijn verheugd dat de Europese Commissie, in lijn met de
Nederlandse inzet, als onderdeel van het DSA-pakket met een voorstel komt waarmee
vooraf kan worden ingegrepen bij grote platforms waar gebruikers nauwelijks omheen
kunnen poortwachtersplatforms. Zij kijken uit naar de voorstellen op dit punt. Deze
leden lezen dat gesproken zal worden over welke digitale technologieën en capaciteiten
nodig zijn om een Europese digitale soevereiniteit te behouden of verkrijgen. Inzet
van Nederland is enerzijds innovatie en ontwikkeling van digitale sleuteltechnologieën
en anderzijds verankering van fundamentele rechten, veiligheid, cybersecurity en de
mensgerichte benadering. Bestaat er een routekaart en tijdspad om Europese digitale
soevereiniteit te bereiken? Wanneer zal de Europese Unie «digitaal soeverein» zijn?

Digitale soevereiniteit is geen doel op zich; een open en weerbaar Nederland en EU
moet het uitgangspunt zijn. Concreet betekent dit dat Nederland en de EU haar eigen
publieke waarden kan borgen, en haar concurrentiekracht behoudt in de onderling verbonden
wereld. Ik heb me in de EU hard gemaakt voor een ambitieuze digitale agenda, onder
meer in het kader van economisch herstel, dit helpt ook onze concurrentiekracht en
weerbaarheid. In de conclusies van de Europese Raad van 2 oktober jl. wordt verwezen
naar een «Digitaal Kompas» dat de Europese Commissie in maart 2021 zal presenteren,
met een uiteenzetting van concrete digitale doelstellingen voor de EU in 2030. Dit
kompas moet een monitoringsysteem bevatten voor Europese strategische digitale capaciteiten,
en de middelen en belangrijkste mijlpalen aangeven.

De leden van de CDA-fractie lezen dat Nederland een mogelijke deelname aan de verklaring
over een Europese Cloud federatie verkent. Onder welke voorwaarden zou Nederland deze
verklaring kunnen steunen, en wanneer juist niet?

Allereerst verwijs ik graag naar mijn antwoord op de vraag van de VVD over cloudfederatie.
De inzet van Nederland voor de inhoud van de verklaring benadrukt het belang van een
bottom-up benadering en betrokkenheid van de markt (zowel kleine als grote bedrijven)
en maatschappelijke organisaties in de ontwikkeling van dataruimtes en cloudinitiatieven.
Ook vindt Nederland het belangrijk dat uit de verklaring duidelijk wordt aan welke
initiatieven de lidstaten zich committeren en op welke manier het bestuur van dergelijke
initiatieven ingericht wordt. Hiertoe zijn inmiddels al belangrijke verduidelijkingen
in de tekst aangebracht.

Deze leden vragen naar de uitvoering van de aangenomen motie van de leden Palland
en Aartsen over consumentvriendelijke gebruikersvoorwaarden voor digitale platforms
(Kamerstuk 35 134, nr. 10). De Kamer zou voor zomer 2020 bericht ontvangen. Zij menen dat dit nog moet gebeuren.
Wat is de stand van zaken hieromtrent?

In mijn brief aan uw kamer van 2 juli 202013 ben ik ingegaan op de motie Aartsen/Palland14, die het kabinet oproept zich in te spannen voor consument- en gebruiksvriendelijke
voorwaarden voor digitale platforms. Ik heb hiervoor het initiatief genomen om met
negen grote en kleinere Nederlandse platforms goede en concrete praktijkvoorbeelden
te inventariseren, die consumentenvertrouwen in een online omgeving bevorderen. Ook
begrijpelijke en consumentvriendelijke voorwaarden zijn daarbij besproken. Voorbeelden
zijn gepubliceerd in het document «bouwen aan vertrouwen». Andere (startende) platforms
kunnen zich door het document laten inspireren. Wanneer bedrijven onbegrijpelijke
of onredelijke voorwaarden voor consumenten hanteren, kan de ACM hiertegen optreden.

De leden van de CDA-fractie maken uit de voornoemde brief van de Minister Justitie
en Veiligheid op dat met Duitsland gesprekken lopen over de TETRA-samenwerking in
grensgebieden en de operationele samenwerking met België inmiddels vorm heeft gekregen.
Deze leden zijn hier positief over en hopen dat de operationele samenwerking met Duitsland
ook spoedig is gerealiseerd.

De leden van de CDA-fractie lezen in het verslag van de informele Telecomraad van
5 juni 2020 dat de Europese Commissie erop wijst dat het noodzakelijk is dat de aanpak
van 5G in afzonderlijke lidstaten in lijn is met de 5G toolbox van de Europese Unie
(EU). Is dit inmiddels in alle EU-lidstaten het geval is?

Eerder dit jaar hebben de Minister van Justitie en Veiligheid en ik de voortgangsrapportage
van de implementatie van de 5G-toolbox met u gedeeld15. Zoals uit dit implementatierapport blijkt, hebben veel lidstaten al maatregelen
genomen of zijn zij ver gevorderd in het proces om maatregelen te nemen. Daadwerkelijke
implementatie verschilt tussen lidstaten vanwege de verschillen in nationale situaties,
beleid en regelgeving van elke lidstaat.

De Financial Times berichtte onlangs dat Duitsland extra eisen gaat stellen aan het
5G-netwerk.16 Wat is de reactie van de Staatssecretaris op dit bericht? Hoezeer zijn de stappen
die Duitsland neemt een aanleiding om het Nederlandse beleid nog eens tegen het licht
te houden? Wat is de stand van zaken van de uitrol van 5G in Nederland, de eisen daaraan
en de beveiliging van de kritieke onderdelen?

Ik volg de ontwikkelingen in het beleid ten aanzien van de veiligheid en integriteit
van 5G-netwerken in andere lidstaten, waaronder Duitsland, op de voet. Ik wil benadrukken
dat Nederland een eigenstandige afweging maakt met betrekking tot de veiligheid en
integriteit van de telecomnetwerken. Eén van de maatregelen die het kabinet heeft
genomen naar aanleiding van deze risicoanalyse is het inrichten van een structureel
proces waar nieuwe informatie over dreiging en technologie wordt beoordeeld door overheid
en telecomsector. Indien nodig worden op basis hiervan aanvullende maatregelen genomen.
Op deze manier worden de telecomnetwerken ook in de toekomst beschermd tegen dreigingen.
Binnen dit structurele proces worden alle relevante ontwikkelingen rondom de telecomnetwerken
meegenomen.

Daarnaast is eerder op 5 december 2019 de algemene maatregel van bestuur «Besluit
veiligheid en integriteit telecommunicatie» (hierna: AMvB) in het Staatsblad gepubliceerd.
Deze AMvB regelt onder andere dat telecomaanbieders bij beschikking de verplichting
kan worden opgelegd om in de zogenaamde kritieke onderdelen van hun netwerken uitsluitend
gebruik te maken van producten of diensten van anderen dan in die beschikking genoemde
partijen. Momenteel worden deze beschikkingen voorbereid.

De AMvB biedt daarnaast ook een grondslag voor het bij ministeriële regeling stellen
van regels met betrekking tot de door telecomaanbieders te treffen aanvullende technische
en organisatorische beveiligingsmaatregelen. Op dit moment wordt de ministeriële regeling
voorbereid door het Ministerie van EZK, in samenwerking met TNO, de toezichthouder
Agentschap Telecom, het Ministerie van Justitie en Veiligheid (NCTV, NCSC), de inlichtingen-
en veiligheidsdiensten, en de sector zelf.

Op dit moment hebben alle drie de landelijke mobiele telecomaanbieders in (delen van)
Nederland het 5G-netwerk aan staan. Vodafone-Ziggo is hiermee gestart in mei 2020,
KPN en T-Mobile volgden eind juli.

Op 2 september 2020 heeft de Gezondheidsraad het advies 5G en gezondheid uitgebracht.
Is de Staatssecretaris bereid dit advies tijdens de Telecomraad onder de aandacht
te brengen, mede in het kader van de vorig jaar aangenomen motie van het lid Van den
Berg c.s. over aandacht voor gezondheidsklachten door elektromagnetische velden en
straling (Kamerstuk 24 095, nr. 489)?

Ik ben het advies van de Gezondheidsraad momenteel aan het bestuderen met mijn collega’s
van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en het Ministerie van Volksgezondheid,
Welzijn en Sport. Uw Kamer ontvangt een kabinetsreactie op dit rapport. In Europees
kader brengt mijn ministerie dit advies onder de aandacht. Het Ministerie van VWS
heeft overigens conform verzoek in de motie van het lid Van den Berg c.s. reeds in
WHO-EU verband aandacht gevraagd voor de gezondheidsklachten onder mensen die aangeven
dat deze worden veroorzaakt door elektromagnetische velden.17

De leden van de CDA-fractie lezen in antwoorden op de resterende vragen commissie
over de geannoteerde agenda Telecomraad 5 juni 2020 dat er nog een termijn bekend
is gemaakt wanneer het Europees Parlement een positie gaat innemen op het brede onderwerp
van 5G. Is deze termijn er inmiddels al wel bekend?

Nee, op dit moment heeft het Europees Parlement geen nadere informatie gegeven over
de termijn wanneer zij een positie gaat innemen over dit onderwerp. Ik kan u daarover
dus geen helderheid verschaffen.

Vragen en opmerkingen van de leden van de D66-fractie

De leden van de D66-fractie hebben kennisgenomen van de geannoteerde agenda van de
Telecomraad/digitaal op 14 en 15 oktober 2020 en hebben nog enkele vragen.

De leden van de D66-fractie zijn wat betreft het DSA-pakket benieuwd naar de Nederlandse
inzet en hoe Nederland gaat zorg dragen dat Nederlandse ambities en geleerde lessen
die actueel zijn in de Kamer rond digitalisering, meegenomen worden in de Telecomraad.
Kan de Staatssecretaris ook toelichten in hoeverre bedrijven, ondernemers en burgers
meegenomen worden in de totstandkoming?

Het Ministerie van EZK houdt reguliere overleggen met verschillende stakeholders,
waaronder Nederlandse en Europese overkoepelende brancheorganisaties, het bedrijfsleven
en NGO’s, om verdere inzichten en input op te doen ten behoeve van de Nederlandse
positiebepaling op het voorgenomen Digital Services Act-pakket. De Nederlandse ambities
en geleerde lessen die actueel zijn in de Kamer rond digitalisering zijn hierbij leidend.
Het tijdspad van het voorgenomen DSA-pakket is de afgelopen maanden al diverse keren
gewijzigd. Volgens de voorlopige agendaplanning van de Europese Commissie is de verwachting
dat het DSA-pakket begin december wordt gepresenteerd. Na publicatie van de voorstellen
zal de normale wetgevingsprocedure van start gaan en wordt uw Kamer per BNC-fiche
geïnformeerd over de Nederlandse positie in de onderhandelingen.

Deze leden zijn verheugd met de aandacht voor digitalisering in de Staat van de Unie
2020. Is al bekend wanneer de wetgevingsvoorstellen voor een gegevenswet, voor digitale
heffing en voor een Europese E-ID worden verwacht in de Telecomraad?

Het kabinet is ook verheugd met de aandacht voor digitalisering in de Staat van de
Unie en van deze Europese Commissie in het algemeen.

De Commissie heeft een mogelijke Gegevenswet aangekondigd voor begin 2021.

In het Inclusive Framework (IF) van de OESO wordt naar aanleiding van de digitalisering
van de economie gesproken over een herziening van het internationale belastingstelsel.
Het oorspronkelijke doel van het IF was om nog in 2020 overeenstemming te bereiken
over de maatregelen. Dit doel zal echter niet meer worden gehaald. Op 8 en 9 oktober
wordt door het IF gesproken over een nieuw tijdpad. Het is van belang dat er een zo
concreet mogelijk vooruitzicht blijft bestaan op oplossingen in IF-verband in de nabije
toekomst. Het ligt daarom niet voor de hand dat een nieuw tijdpad een einddatum heeft
die verder weg ligt dan 202118. Op het moment dat er in het IF overeenstemming is over afspraken, ligt het voor
de hand dat deze afspraken verder zullen worden besproken in EU-verband. Afhankelijk
van de specifieke afspraken kunnen de afspraken op dat moment bijvoorbeeld door middel
van een EU-richtlijn worden geïmplementeerd. Indien het niet lukt om in het IF overeenstemming
te bereiken, kan er in EU-verband bezien worden of bepaalde onderdelen van het project
over de digitaliserende economie in de EU verder kunnen worden uitgewerkt.

Het is nog onbekend wanneer de Europese Commissie een wetgevingsvoorstel zal presenteren
voor de herziening van de eIDAS-verordening en de introductie van een Europese digitale
identiteit. In de conclusies van de Europese Raad van 2 oktober jl. wordt de Europese
Commissie opgeroepen om midden 2021 met een voorstel voor een Europees digitaal identificatie
initiatief te komen. Het is nog onbekend wanneer dit zal worden geagendeerd voor een
Telecomraad.

Vragen en opmerkingen van de leden van de GroenLinks-fractie

De leden van de GroenLinks-fractie hebben met interesse kennisgenomen van de geannoteerde
agenda voor de Telecomraad van 14 en 15 oktober en de overige documenten. Deze leden
hebben daarbij de volgende vragen.

De leden van de GroenLinks-fractie zien dat er met de ex-ante regelgeving voor grote
online platforms een poging gedaan wordt om gelijk speelveld te creëren op de Europese
markten voor digitale diensten. Deze leden steunen de Staatssecretaris in het pleidooi
voor een aanvullende bevoegdheid op Europees niveau en zijn verheugd dat de Europese
Commissie hierin mee lijkt te gaan. Dit kan ervoor zorgen dat er ingegrepen kan worden
wanneer grote platforms een te grote macht krijgen. Zij vragen of deze inzet ook op
steun kan rekenen in de Telecomraad.

Nederland loopt in Europa nog altijd voorop met haar beleidsinzet voor ex ante regelgeving
voor poortwachtersplatforms. Andere lidstaten zijn over het algemeen minder uitgesproken
en hebben nog niet allemaal een officiële positie naar buiten gebracht over het poortwachtersinstrument.
Veel lidstaten lijken de probleemanalyse van de Europese Commissie te steunen en onderkennen
dat er aanvullende regelgeving nodig is voor de problemen met het mededingingstoezicht
in digitale markten. Vooral die lidstaten waar veel grote platforms gevestigd zijn
lijken kritisch tegenover aanvullende regelgeving voor poortwachtersplatforms te staan.
Zoals beschreven in de brief die ik in april jl.19 naar uw Kamer stuurde, zijn vooral Duitsland en Frankrijk actief op dit gebied. Hun
beleidsinzet lijkt sterk overeen te komen met de Nederlandse. Het gegeven dat de twee
grootste lidstaten met Nederland de voorstellen steunen, maakt mij optimistisch over
het verkrijgen van steun in de Telecomraad.

Ik zal mij daarbij in de komende periode onverminderd blijven inzetten om andere lidstaten
te overtuigen van het belang van aanvullende regelgeving waarmee vooraf kan worden
ingegrepen bij platforms met een poortwachterspositie om te zorgen dat de kansen die
de digitale economie biedt optimaal kunnen worden benut door consumenten en bedrijven.

De leden van de GroenLinks-fractie horen naar aanleiding van het debat op 7 september
2020 over de Wet toeristische verhuur woonruimte graag hoe de Staatssecretaris zich
inzet om aanvullende verplichtingen voor platforms actief in de toeristische verhuur
op te kunnen leggen onder de DSA.

Het kabinet heeft reeds beargumenteerd dat er noodzaak bestaat om de balans tussen
enerzijds economische vrijheden en anderzijds publieke belangen te herstellen20. Een goed voorbeeld waarin deze noodzaak in de praktijk duidelijk wordt, is de toeristische
verhuur van woonruimte via platforms die digitale diensten aanbieden. Het kabinet
beziet of het instrumentarium voor overheden en handhavers voldoende geëquipeerd is
om publieke belangen en fundamentele rechten te borgen. Het land-van-oorsprongsbeginsel
in de huidige e-commerce richtlijn biedt de mogelijkheid aan lidstaten om op basis
van uitzonderingsgronden regels te stellen om deze doelen te dienen. Om ervoor te
zorgen dat lidstaten dit effectief kunnen doen is het belangrijk dat de mogelijkheden
en handelingsvrijheid van lidstaten in de Digital Services Act (DSA) worden verduidelijkt
en de procedures om regels in te stellen eenvoudiger, effectiever en transparanter
zijn. Nederland zet daar op in. De eerste stap is de notificatie van de amendementen
op de recentelijk aangenomen wet toeristische verhuur van woonruimte, die strekken
tot verplichtingen voor de platforms die bemiddelen in de toeristische woningverhuur.
Door de notificatie van deze amendementen wordt tevens beproefd hoever de ruimte onder
de huidige e-commerce richtlijn reikt om de negatieve effecten van toeristische woningverhuur
met de hulp van de platforms aan te pakken.

De leden van de GroenLinks-fractie hebben in de beantwoording van hun vragen over
de vorige Telecomraad van 5 juni 2020 kunnen lezen dat de Staatssecretaris het van
belang vindt dat er een duidelijk en goed toegankelijk klachtenmechanisme bij platforms
moet zijn wanneer klanten bezwaar willen maken tegen content online. De Staatssecretaris
stelt dat het moeilijk is om te bepalen of één Europese faciliteit wenselijk is en
zegt dat er ook alternatieven zijn als het opleggen van minimumvereisten voor klachtenmechanismes.
Hoe denken andere lidstaten hierover? De Staatssecretaris stelt ook dat klachtenmechanismen
zullen worden beoordeeld op effectiviteit en laagdrempeligheid. In hoeverre zal de
Staatssecretaris die beoordeling ook op andere factoren baseren, zoals transparantie,
hoor en wederhoor en de bescherming van vrijheid van meningsuiting online?

De specifieke posities van andere lidstaten omtrent de opzet, samenstelling, financiering
en andere aspecten van een mogelijk klachtenmechanisme in de voorgenomen Digital Services
Act (DSA) zijn nog onbekend. Over het algemeen vinden lidstaten het belangrijk dat
klanten een mogelijkheid wordt geboden om bezwaar te maken tegen beslissingen van
platforms om bepaalde content te verwijderen dan wel niet te laten staan, teneinde
de vrijheid van meningsuiting online te waarborgen.

Op welke andere factoren het kabinet een mogelijk klachtenmechanisme zal beoordelen,
hangt af van de vorm en inhoud van een dergelijk systeem. Het belangrijkste uitgangspunt
in de beoordeling van een klachtenmechanisme door het kabinet is de mate waarin de
vrijheid van meningsuiting online wordt gegarandeerd. Factoren als transparantie en
hoor en wederhoor zijn daarbij ook van belang. Verder moet een klachtenmechanisme
niet tot dusdanig hoge nalevingskosten leiden die naleving of toetreding tot de digitale
markt onmogelijk maken voor kleine ondernemingen. Het uiteindelijk wetgevend voorstel
voor de DSA zal onder andere worden beoordeeld op de effectiviteit en de laagdrempeligheid
voor burgers.

Wat is de laatste stand van zaken wat betreft het tegengaan van illegale content en
desinformatie in discussies over de DSA? Vindt u dat er meer gedaan moet worden om
illegale content van online platforms te weren? Kan de Staatssecretaris in haar antwoord
ook meenemen wat zij vindt van het rapport van de European Regulators Group on Audiovisual
Media Services (ERGA) dat stelt dat bedrijven zelf niet genoeg in staat zijn om desinformatie
te bestrijden?

Het internet heeft het ontzettend eenvoudig gemaakt om informatie en meningen te delen
met een haast onbegrensd publiek en om allerlei nieuwe (economische) activiteiten
te ontplooien. Keerzijde van deze positieve ontwikkeling is dat het ook de verspreiding
van illegale of onrechtmatige informatie en activiteiten makkelijker gemaakt. De meeste
ondernemingen wiens diensten hiervoor gebruikt worden, treden daartegen op of zijn
bereid om dat te doen. Over het algemeen is er behoefte aan verduidelijk van de rol
en verantwoordelijkheid van ondernemingen als ook de verantwoordelijkheid en bevoegdheden
die overheidsorganisaties daarbij hebben.

Het kabinet heeft reeds beargumenteerd dat de Digital Services Act (DSA) het tegengaan
en bestrijden van illegale of onrechtmatige content, diensten en activiteiten al moeten
ondersteunen en publieke belangen moet borgen. Daarbij is het van belang om fundamentele
rechten, zoals privacy en vrijheid van meningsuiting te beschermen en tegelijkertijd
te zorgen voor veiligheid en cybersecurity. De DSA mag daarnaast niet leiden tot te
hoge regeldruk waardoor voornamelijk het Europese MKB wordt geraakt en er toetredingsdrempels
ontstaan waardoor de status quo wordt bevestigd. Op de vragen inzake het rapport van
de European Regulators Group on Audiovisual Media Services verwijs ik u naar de antwoorden
van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in het kader van het
Schriftelijk Overleg Democratie, Kiesrecht en Desinformatie d.d. 15 juni 2020. Ook
geeft de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties op verzoek van de
leden van de vaste commissie voor Binnenlandse Zaken van 18 september 2020 uw Kamer
binnenkort een reactie op de beoordeling van de Europese Commissie over de naleving
van de «code of practice» inzake desinformatie en mogelijk aanvullende maatregelen
op korte en lange termijn.

De leden van de GroenLinks-fractie brachten al eerder naar voren dat zij erg benieuwd
zijn naar het krachtenveld in de Telecomraad voor wat betreft de DSA. Deze leden begrijpen
heel goed dat gezien de situatie, het voorzitterschap de afgelopen Telecomraad prioriteit
gaf aan andere onderwerpen, maar nu het weer op de agenda staat horen zij graag hoe
het krachtenveld eruitziet. In hoeverre worden de voorgenomen plannen van de Europese
Commissie in het DSA-pakket gedeeld? Loopt de behandeling in de Telecomraad van het
DSA-pakket nog steeds volgens plan? Betekent dit dat de Europese Commissie deze naar
verwachting nog steeds op 2 december 2020 zal presenteren?

De plannen van de Europese Commissie in het Digital Services Act-pakket worden breed
gedeeld in de Raad. Het tijdspad van het voorgenomen DSA-pakket is de afgelopen maanden
al diverse keren gewijzigd. Het tijdspad van de behandeling in de Raad van het DSA-pakket
hangt af van het moment van publicatie. Volgens de voorlopige agendaplanning van de
Europese Commissie is de verwachting dat het DSA-pakket begin december wordt gepresenteerd.
Na publicatie van de voorstellen zal de normale wetgevingsprocedure van start gaan
en wordt uw Kamer per BNC-fiche geïnformeerd over de Nederlandse positie in de onderhandelingen.
Voor het krachtenveld verwijs ik u naar het verslag van de informele Telecomraad d.d.
5 juni jl. 21. In het verslag van de informele Telecomraad zal ik wederom ingaan op het krachtenveld.

De Staatssecretaris benoemt in haar antwoorden op de vragen in het vorige schriftelijk
overleg dat er in wetgeving zoals de DSA rekening gehouden moet worden met ongewenste
effecten als gevolg van het verdienmodel van digitale platforms en bijbehorende algoritmen.
De Staatssecretaris zegt dat het belangrijk is om deze verdienmodellen goed te begrijpen.
In hoeverre doet de Staatssecretaris of de Europese Commissie hier onderzoek naar?
Zou dit onderzoek met de Kamer gedeeld kunnen worden?

Naar aanleiding van een motie van uw Kamerleden Van den Berg en Wörsdörfer heeft onderzoeksbureau
Considerati onderzoek gedaan naar «Onvoorziene effecten van zelflerende algoritmen
(Kamerstuk 21 501-33, nr. 748).» Het is niet specifiek gericht op de verdienmodellen van platforms. Het rapport
is gepubliceerd op de website van de rijksoverheid. Er zal binnenkort een Kabinetsreactie
hierover aan de Kamer worden verzonden. Het gaat in op de oorzaken van onvoorziene
en ongewenste effecten van het toepassen van zelflerende algoritmen» en bevat aanbevelingen
voor het wegnemen of mitigeren daarvan.

De leden van de GroenLinks-fractie hebben met interesse naar de Staat van de Unie-toespraak
van Ursula von der Leyen geluisterd. Hierin kwam naar voren hoe deze tijd het Europees
digitale decennium moet worden. Deze leden zijn benieuwd hoe de Staatssecretaris naar
deze toespraak heeft geluisterd. Zij vragen hoe de Staatssecretaris balans tussen
innovatie en fundamentele rechten ziet. Deelt de Staatssecretaris de mening dat het
juist de kracht van de EU is dat hun digitale soevereiniteit, net als Von der Leyen
stelde in haar toespraak, in beginsel gebaseerd is op het recht op privacy, connectiviteit
en de vrijheid van meningsuiting?

De toespraak van Von der Leyen is in lijn met de eerder dit jaar uitgebrachte Mededeling
over de Europese digitaliseringsstrategie. Volledigheidshalve verwijs ik u naar het
kabinetstandpunt hierover in het BNC-fiche over de Europese digitaliseringsstrategie22. In de kern draait digitale soevereiniteit er om dat de EU en Nederland waar nodig
onafhankelijk kunnen handelen om haar publieke belangen en fundamentele rechten en
waarden in het digitale domein te borgen, waaronder connectiviteit, het recht op privacy
en de vrijheid van meningsuiting. Digitale soevereiniteit is geen doel op zich; een
(digitaal) open en weerbare EU moet het uitgangspunt zijn.