Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Van Toorenburg en Van Helvert over de uitzending ‘WNL op Zaterdag‘ d.d. 7 maart 2020

Antwoord van Minister Blok (Buitenlandse Zaken), mede namens de Minister van Justitie
en Veiligheid (ontvangen 8 april 2020). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar
2019–2020, nr. 2332.

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van de uitzending WNL op zaterdag 7 maart 2020 van 16:00 tot
16:30 uur?1 Zo nee, bent u bereid het terug te luisteren?

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2, 3, 4

Herkent u de zorgen van de schrijfster van het boek Het vergeten volk, dat nog altijd
veel verklaringen van Jezidi-vrouwen worden gemist?

Deelt u de mening dat het van het grootste belang is dat actief wordt gezocht naar
slachtoffers, zodat hun verklaringen kunnen worden opgenomen die vervolgens als bewijs
kunnen dienen in strafzaken tegen IS-verdachten?

Deelt u de mening dat het heel zorgelijk is dat er blijkbaar nog diverse vrouwen zijn
die notitieblokken hebben met namen van IS-strijders door wie zij zijn verkocht en
verkracht, maar die nog nooit door iemand zijn gehoord?

Antwoord 2, 3, 4

Accountability is een van de prioriteiten binnen het Nederlandse mensenrechtenbeleid.
Bewijs is essentieel om er voor te zorgen dat daders van schendingen ook daadwerkelijk
kunnen worden berecht voor de misdrijven die zij hebben gepleegd. (Getuigen)verklaringen
zijn van groot belang om inzicht te krijgen in wat de Jezidi gemeenschap is aangedaan.
Nederland hecht er aan dat Jezidi-vrouwen deze verklaringen kunnen geven. Het is hierbij
van belang dat zoveel mogelijk verklaringen van slachtoffers op verantwoorde wijze
en volgens internationale standaarden worden opgenomen, zodat deze eventueel als bewijs
kunnen dienen bij (internationale) berechting. Nederland hecht er tegelijkertijd aan
dat slachtoffers zelf de keuze kunnen maken of zij hun verhaal willen delen of niet.
Om die reden benaderen organisaties met wie Nederland samenwerkt, zoals bijvoorbeeld
Yazda, en die informatie en bewijs verzamelen, slachtoffers niet individueel, maar
dragen zij actief uit dat slachtoffers bij hen terecht kunnen voor een verklaring
zodra ze zelf besloten hebben dat te willen doen.

Vraag 5

Schort het inderdaad nog altijd aan een effectieve (internationale) databank waarin
de verklaringen worden opgenomen zodat die beschikbaar zijn zodra berechting kan plaatsvinden?

Antwoord 5

Er bestaan twee VN-mechanismen die zich richten op de misdrijven van ISIS en rechtsmacht
hebben om bewijs te verzamelen en op te slaan, over misdrijven die gepleegd zijn tegen
de Yezidi’s: het International, Impartial and Independent Mechanism to Assist in the Investigation
and Prosecution of Persons Responsible for the Most Serious Crimes under International
Law Committed in the Syrian Arab Republic since March 2011 (IIIM) voor Syrië en het UN Investigative Team to Promote Accountability for Crimes Committed by Da'esh (UNITAD) in Irak. Nederland heeft vertrouwen in, en steunt beide organisaties. Beide
organisaties hebben, gezien de complexe situatie in de regio, echter ook te maken
met uitdagingen in hun werk, waaronder het verzamelen en bewaren van bewijs.

De VN Veiligheidsraad heeft in 2017 de VN Secretaris-Generaal verzocht UNITAD op te
richten. UNITAD heeft als doel het «ondersteunen van lokale inspanningen bij het berechten
van ISIS voor internationale misdrijven, onder andere door het verzamelen, bewaren
en opslaan van bewijs». Het werkt hierbij ook samen met organisaties als de International Commission on Missing Persons (ICMP) bij het opgraven van massagraven. UNITAD kan echter (nog) geen bewijs delen
met Irak omdat het land nog niet aan internationale standaarden omtrent berechting
voldoet, door onder andere de doodstraf die Irak nog uitvoert. Nederland heeft onlangs
de bijdrage aan UNITAD verlengd. Deze bijdrage is geoormerkt voor getuigenbescherming
en slachtofferondersteuning.

Het IIIM is in december 2016 opgericht. Nederland droeg als eerste land bij aan het
mechanisme met een bijdrage van 1 miljoen euro en is inmiddels de grootste donor met
een bijdrage van 5 miljoen euro. Het IIIM vordert gestaag met zijn werk. Het heeft
grote hoeveelheden bewijs verzameld: op dit moment ongeveer 49 terabyte met meer dan
een miljoen bestanden. Dit zal de komende tijd naar verwachting verdubbelen. Daarnaast
bereidt het IIIM een aantal strafdossiers voor en werkt het aan ongeveer 145 samenwerkingsverzoeken
van Europese nationale jurisdicties.

Het IIIM richt zich op alle partijen bij het conflict, en dus niet alleen op misdrijven
gepleegd door ISIS. Hierbij moet worden opgemerkt dat Syrië het IIIM geen toegang
tot het land verleend. Het IIIM ontvangt echter bewijs en informatie van organisaties
die wel werkzaam zijn in Syrië.

Vraag 6, 7

Deelt u de stelling van de schrijfster dat het ongeloofwaardig is dat de IS-vrouwen
niet van de slavernij van Jezidi-vrouwen hebben geweten nu het zichtbaar was in het
straatbeeld aangezien de Jezidi-vrouwen werden vervoerd in bussen, zonder niqab (want
dat hoefde niet als je een slaaf was)? Zo nee, waarom niet?

Hoe en door wie wordt onderzocht in welke huizen de Jezidi-vrouwen werden geplaatst,
nu ook dat een aanwijzing kan zijn dat de IS-vrouwen heel goed wisten wat er speelde
en hoe de Jezidi-vrouwen werden behandeld?

Antwoord 6, 7

De specifieke omstandigheden van Jezidi-vrouwen die slachtoffer zijn geweest van ISIS
zijn onderdeel van de informatie die zowel Jezidi-NGO’s, zoals onze partnerorganisatie
Yazda, als UNITAD verzamelen.

Het is aan de rechter om te beoordelen of en in welke mate ISIS-vrouwen betrokken
waren bij slavernij en andere misdrijven. Ook hiervoor is bewijs, waaronder verklaringen,
van belang.

Vraag 8

Deelt u de mening van de advocaat die ook in de WNL-uitzending aan het woord kwam,
dat Nederland veel actiever moet zijn om de Jezidi-gemeenschap te helpen? Bent u het
met hem eens dat het belangrijk is dat verklaringen worden verzameld over alle gedragingen,
omdat juist dan kan worden vervolgd wegens genocide en niet alleen voor geringere
strafwaardige gedragingen omdat de bewijzen dan ook meer context bieden?

Antwoord 8

Alle informatie die kan worden gebruikt voor toekomstige berechting, moet waar mogelijk
worden verzameld. Hierbij moet worden opgemerkt dat de bewijslast voor (medeplichtigheid
aan) internationale misdrijven, zoals genocide en oorlogsmisdrijven bijzonder hoog
is.

Nederland zet zich op verschillende manieren in om te zorgen dat bewijs en informatie
wordt verzameld en dat wordt gewerkt aan vervolging en berechting van de daders. Het
registreren van verklaringen moet zorgvuldig gebeuren, om zeker te stellen dat deze
bruikbaar zijn in eventuele toekomstige rechtszaken en om te voorkomen dat het afleggen
van een verklaring de getuige mogelijk in gevaar brengt, bestaande trauma’s verergert
of dat de mogelijkheid tot getuigen in een rechtszaak wordt beperkt vanwege het feit
dat zij al meerdere keren zijn gehoord en verschillende verklaringen van hen zijn
afgenomen. Dat kost tijd en vereist goed getraind personeel.

Nederland steunt sinds eind 2019 de NGO Yazda voor het bieden van psychologische hulp
aan overlevenden van seksueel geweld en voor het registreren van getuigenverklaringen
van Jezidi’s. Yazda is een van door de Jezidi’s opgerichte NGO’s die actief contact
zoeken met de Jezidi-gemeenschap en werkt daarbij nauw samen met het VN-onderzoeksteam
UNITAD, dat geldt als verzamelpunt voor al het bewijs tegen ISIS in Irak. Daarnaast
financiert Nederland een project van de Free Yezidi Foundation gericht op het bieden van psychologische steun en hulp in levensonderhoud voor Jezidi-vrouwen
en kinderen in de vluchtelingenkampen. Ook steunt Nederland de internationale NGO
Norwegian People’s Aid, die zich ook inzet voor het bieden van psychosociale steun aan Jezidi-vrouwen en
het tegengaan van seksueel- en gendergelateerd geweld.

Daarnaast geeft Nederland een specifieke bijdrage voor het team van onderzoekers en
vertalers binnen UNITAD dat bewijs verzamelt over misdaden tegen de Jezidi-gemeenschap.
Een aantal Iraakse Jezidi’s maakt deel uit van dit team om de betrokkenheid van de
Jezidi-gemeenschap hierbij te bevorderen.

De Jezidi-gemeenschap in Irak wordt ook bereikt via bredere Nederlandse programma’s
in Irak. Hierbij wordt onder andere steun verleend aan de opvang en herintegratie
van ontheemden, ontmijning, onderwijs, psychosociale steun aan kwetsbare groepen en
verbetering van de kansen op werk.

Vraag 9

Wordt de opdracht uit het regeerakkoord dat «(o)mdat de bewijsvoering in dezen bijzonder
moeilijk is, zal worden bezien of en hoe de samenwerking met onafhankelijke internationale
organisaties (die zich bezighouden met het verzamelen van bewijzen) kan worden bevorderd»,
wel optimaal uitgevoerd, nu blijkt dat zoveel verklaringen mogelijk worden gemist?
Hoe gaat actiever worden gezocht naar slachtoffers die kunnen verklaren over de gruweldaden
van (ook de vrouwen van) IS?

Antwoord 9

Nederland zet concreet in op het actief benaderen van de Jezidi-gemeenschap door onder
meer bovengenoemde steun aan Yazda, UNITAD en het IIIM. Het doel blijft om zo veel
mogelijk bewijs en informatie te verzamelen. Daarnaast dienen de enorme hoeveelheden
informatie en bewijs ook nog te worden onderzocht en geanalyseerd. Zoals gesteld kost
dit proces echter tijd en mankracht en moet het nauwkeurig worden uitgevoerd om daadwerkelijk
een bijdrage te kunnen leveren aan de vervolging en berechting van ISIS-strijders.

Vraag 10

Hoe wordt samengewerkt met onder meer het Yezidi Legal Netwerk, dat probeert bewijst
te verzamelen?

Antwoord 10

Het kabinet hecht er belang aan dat bewijsverzameling gebeurt op een manier die de
bruikbaarheid voor rechtbanken waarborgt en getuigen op de juiste wijze beschermt
en ondersteunt. Dit is in oorlogssituaties extra complex. De organisaties die het
kabinet ondersteunt hebben hier ervaring mee. Het kabinet pleit voor optimale samenwerking
tussen alle betrokken partijen.

Vraag 11

Wordt overwogen om met universiteiten en internationale teams van deskundigen samen
te werken om bewijs te vergaren over de misdrijven van IS, zoals na de Balkanoorlog
ook werd gedaan over de gruweldaden daar?

Antwoord 11

Er zijn veel internationale deskundigen betrokken bij bewijsvergaring in Irak, bijvoorbeeld
bij het werk van UNITAD, het IIIM en ICMP. Zo heeft UNITAD een samenwerkingsverband
met de Stanford-universiteit en heeft een groot deel van het IIIM-personeel ervaring
bij de internationale hoven en tribunalen.